نقشه مذاکره کننده گان برای راستی آزمایی برجام/ در وین چه خبر است؟

با بازگشت هیات ها در هفته گذشته به وین و از سرگیری مذاکرات پس از یک هفته تنفس، طرف های غربی بیشتر از گذشته برای حل اختلافات، راهکار و پیشنهاد ارایه داده اند و روند گفت‌وگوها هر چند کند اما رو به جلوست. 

مقام‌های آمریکایی و اروپایی در هفته گذشته هم چنان بر تعیین ضرب الاجل برای مذاکرات تاکید دارند. این کشورها از ابتدای شروع مذاکرات در آذرماه دائما بر ضرب الاجل برای مذاکرات تاکید داشته و دارند. این در حالی است که هیات مذاکره کننده ایران از ابتدا با این روند مخالف کرده و معتقد بود باید اجازه داد مذاکرات در مسیر جدی و منطقی خودش پیش رود و تا کنون این ضرب‌الاجل‌های ساختگی که بیشتر برای اعمال فشار به هیات مذاکره کننده ایران است تاثیر بر اراده و تصمیمات هیات ایرانی نداشته است. کشورهای غربی باید بدانند که استفاده از این روش برای اعمال فشار به ایران تاثیری ندارد و بیش از پیش فضای مذاکرات را مسموم می سازد. آمریکا در حالی بر تعیین ضرب الاجل اصرار دارد که ادعایش مبنی بر تهی شدن برجام با توجه به نظارت های آژانس بی معناست. علاوه بر این آمریکا باید برای سرعت دادن به مذاکرات، راهکارهای فوری و موثر برای رفع تحریم ها و تضمین اجرای تعهداتش طبق برجام ارایه کند.

یکی از موضوعاتی که در این مرحله از مذاکرات مورد بحث است موضوع «تضمین ذاتی» (Inherent guarantee) توافق بازگشت به برجام است. بحث دریافت تضمین‌های کافی، یکی از موضوعات حائز اهمیت در جریان مذاکرات در وین بوده و تاکنون جلسات متعددی در این رابطه برگزار شده است. هم چنین متونی در این رابطه نگارش شده و بحث و بررسی در این مورد همچنان ادامه دارد.

ایران در ماه های گذشته بارها خواستار ارایه تضمین های موثر برای عدم تکرار آنچه در دولت ترامپ اتفاق افتاد، شده است اما طرف آمریکایی از ارایه چنین تضمینی به لحاظ قانونی و حقوقی اجتناب کرده است. اکنون ایران بر این مساله متمرکز شده است که مهمترین و اثرگذارترین تضمین، داشتن توان پاسخگویی مناسب از طریق ایجاد و حفظ اهرم‌های لازم جهت هزینه‌زا کردن نقض عهد طرف مقابل است. همان طور که در تجربه اجرای برجام، ویژگی "بازگشت پذیری" موجب شد تا دست ایران به لحاظ عملیاتی و حقوقی برای بازگرداندن فعالیت های هسته ای باز باشد. از این رو طرف مقابل به خوبی آگاه است که اجرای تعهدات هسته‌ای از سوی ایران، «اجرای مشروط» (Conditional implementation) خواهد بود و تا زمانی ادامه خواهد داشت که طرف مقابل بر اساس معیارهای راستی‌آزمایی مد نظر ایران به تعهدات خود پایبند باشد و در صورت نقض عهد از سوی طرف مقابل توان هسته‌ای ایران به سرعت قابل احیا خواهد بود.

این در حالی است که اساسا برنامه هسته ای ایران به لحاظ قابلیت های دانش و تکنولوژی که در سه سال گذشته به دست آمده است دیگر قابل تعریف در چارچوب های مدنظر طرف غربی آن گونه که در 2013 یا 2015 بود، نیست.

یکی از پیچیده ترین موضوعات مذاکرات با توجه به نو و بی سابقه بودن طرح آن، مساله راستی آزمایی اقدامات و تعهدات و دوره آماده سازی برای اجرای متقابل تعهدات است. با وجود اینکه همه طرف ها نسبت به لزوم طرح این مساله تاکید و موافقت دارند اما تبدیل ایده ها و پیشنهادات در این رابطه به متن کاری بسیار وقت گیر و سخت بوده است. با این حال به نظر می آید تا کنون این توافق حاصل شده است که پس از حصول توافق احتمالی در وین، ابتدا طرف غربی اقداماتش را انجام می دهد تا به نوعی از اجرای تعهداتش راستی آزمایی شود و به نوعی دوره آماده سازی (Preparation period) را خواهیم داشت و تا پیش از تکمیل این فرایند از سوی آمریکا و اروپا، ایران تعهدی را به اجرا در نمی آورد از این رو، عملا فرآیند راستی‌آزمایی اقدامات طرف مقابل چندین هفته به طول می انجامد.