پاسخ منفی ایران به پیشنهاد آمریکا در وین/ اختلاف تهران و آژانس انرژی اتمی بر سر چیست؟

 هرچند که مقام‌های روسیه و ایالات متحده می‌گویند مساله اختلاف بر سر اوکراین و تلاش برای احیای برجام دو پرونده متفاوت از یکدیگر هستند و مسکو از یک سو و واشنگتن و بروکسل از سوی دیگر تلاش می‌کنند مانع از تاثیرگذاری و تاثیرپذیری این دو از هم شوند اما واقعیت آن است که در میدان، مذاکرات وین از آنچه در اوکراین می‌گذرد تاثیر حداقل شکلی گرفته است. به عنوان نمونه جلسات شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی درباره ایمنی تاسیسات هسته‌ای در اوکراین در نتیجه حملات بی‌امان روسیه عملا باعث فاصله گرفتن میخاییل اولیانوف، رییس هیات مذاکره‌کننده روسیه از مذاکرات در چند روز اخیر شده و همچنین در حالی که تا چند هفته قبل احیای برجام و حل و فصل اختلاف‌های پادمانی میان ایران و آژانس اولویت اصلی این نهاد هسته‌ای بود اکنون مسائل اوکراین به نخستین دستورکار رافائل گروسی، مدیرکل تبدیل شده است.

همزمان روسای هیات‌های سه کشور اروپایی نیز مجبور به رایزنی همزمان در هر دو پرونده شده‌اند و شاید بتوان گفت که در این میان رابرت مالی، رییس هیات مذاکره‌کننده ایالات متحده و علی باقری، رییس هیات مذاکره‌کننده ایران بیشترین تمرکز را بر پرونده احیای برجام در میان همکاران خود داشته‌اند. نکته قابل توجه این است که در دو هفته اخیر عملا مذاکرات وین بیشتر متمرکز بر مذاکرات غیرمستقیم میان ایران و ایالات متحده بوده است. شنیده‌های «اعتماد» حاکی از آن است که ایالات متحده مجددا پیشنهاد مذاکره مستقیم با ایران به منظور گفت‌وگو درباره اختلاف‌های باقیمانده را داده که با مخالفت تهران روبه‌رو شده است. در نتیجه، در تازه‌ترین ابتکار اجرایی شده، هیات‌های ایران و امریکا پاسخ‌ها به مطالبه‌های یکدیگر را در نامه سربسته تحویل انریکه مورا، معاون مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا می‌دهند و او بدون اطلاع از محتوای نامه‌ها، آنها را میان هیات‌های ایران و امریکا جابه‌جا می‌کند. لازم به ذکر است که بسیاری از کارشناسان و تحلیلگران مسائل ایران و امریکا همواره بر این نکته تاکید داشته‌اند که در مراحل پایانی ایالات متحده اگر بنای کوتاه آمدن در یک حوزه را داشته باشد ترجیح می‌دهد این بده و بستان را مستقیما با ایران و بدون واسطه انجام بدهد.

  هنگام بازگشت علی باقری به تهران گفته شد که تعداد اختلاف‌های ایران و طرف مقابل به چند مورد معدود رسیده که به تصمیم سیاسی در تهران و سایر پایتخت‌ها نیاز دارد. نگاهی به نکاتی که به شکل جسته و گریخته درباره محورهای اختلاف باقیمانده منتشر شده نشان می‌دهد که مساله تضمین اقتصادی، پرونده باز اختلاف پادمانی میان ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، قرار گرفتن نام سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در لیست گروه‌های تروریستی ایالات متحده و متعاقبا نام سنتکام در لیست گروه‌های تروریستی ایران در زمره اصلی‌ترین اختلاف‌های درشت باقیمانده بوده‌اند. رسانه‌های غربی از نخستین ساعات بازگشت علی باقری به وین ادعا کردند که رییس هیات مذاکره‌کننده ایران با مواضع سختگیرانه‌تری پای میز حاضر شده و ادعا کردند که باقری برخی مطالبه‌های جدید را روی میز گذاشته است. پیگیری‌های «اعتماد» در چند روز اخیر نشان می‌دهد که این ادعا صحت نداشته و مطالبه‌هایی چون ابطال قرار داشتن نام سپاه در لیست گروه تروریستی یا مساله مختومه شدن اختلاف پادمانی ایران با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی از نخستین دور مذاکرات برای احیای برجام در وین یعنی از فروردین ماه 1400 بر روی میز قرار داشته است. با این وجود روزهای سه‌شنبه و چهارشنبه گذشته با کند شدن مسیر مذاکرات گفته شد که کشورهای غربی با ایران بر سر نحوه حل و فصل اختلاف‌های پادمانی تهران و آژانس اختلاف نظر دارند. براساس اخبار منتشر شده در رسانه‌های غربی، تهران خواهان حل و فصل این مساله در قالب بده و بستان با طرف‌های برجامی و امریکا است اما طرف‌های مقابل در یک بازی سیاسی با ایران به دنبال جداسازی این دو مسیر هستند.  

به گزارش «اعتماد»، مبنای اختلاف پادمانی میان ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، اسنادی است که رژیم اسراییل در اختیار آژانس بین‌المللی انرژی اتمی قرار داده و ادعا می‌کند که آنها را از آرشیو فعالیت‌های هسته‌ای ایران که ربوده شده به دست آورده است. آژانس بین‌المللی انرژی اتمی با مبنا قرار دادن این اسناد ادعا می‌کند که ایران باید به فعالیت‌های مشکوک در 4 مکان مشخص شده پاسخ مکفی و قانع‌کننده ارایه کند.

آژانس بین‌المللی انرژی اتمی مدعی است که در سه محل از مکان‌های مورد نظر «ذره اورانیوم با منشا انسانی» و در یک محل دیگر «ذرات تغییر یافته ایزوتوپی» یافت شده است که برخلاف موافقت‌نامه پادمان بین ایران و آژانس به اطلاع این نهاد رسانده نشده و ایران باید در خصوص منبع و سرنوشت این مواد توضیح دهد. ایران در دو سال گذشته در چند مرحله پاسخ‌های کتبی به آژانس داده و همچنین زمینه دسترسی و نمونه‌برداری را هم به بازرسان این سازمان داده است. با این وجود برخی منابع خبری می‌گویند آژانس پاسخ ایران در خصوص کشف مواد هسته‌ای در تورقوزآباد را قانع‌کننده ندانسته است. در همین راستا بهروز کمالوندی، سخنگوی سازمان انرژی اتمی و رضا نجفی، معاون امور حقوقی و بین‌المللی وزارت خارجه که سابقه حضور در راس نمایندگی ایران در آژانس بین‌المللی انژری اتمی را در کارنامه خود دارد برای حل و فصل نهایی این مساله به وین سفر کرده و تاکنون چند دور رایزنی فشرده با نمایندگان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را پیش برده‌اند. در حالی که طرف‌های غربی و رسانه‌های نزدیک به آنها ادعا می‌کنند تهران با اصرار بر بسته شدن پرونده اختلاف با آژانس در قالب مذاکرات برجام، مقصر تطویل روند رسیدن به توافق است اما استدلال طرف ایرانی قوی‌تر و واقع‌بینانه‌تر به نظر می‌رسد. 

فرض کنیم: ایران به اجرای تعهدات برجامی بازگشت، اجرای پروتکل الحاقی را از سرگرفت، مجوز تمام دسترسی‌های نظارتی و... را برای آژانس بین‌المللی انرژی اتمی صادر کرده وتبدیل به کشوری شود که بیشترین بازرسی و نظارت از سوی آژانس بر آن اعمال شود، در چنین شرایطی بازماندن این پرونده می‌تواند دستاویز سیاسی‌کاری و نگه‌داشتن به اصطلاح چماق برسر ایران شود. این در حالی است که تهران و آژانس می‌توانند به نقشه راه برای حل مساله در یک‌بازه‌زمانی محدود برسند و تا زمان اجرای نهایی توافق برجام، این پرونده را هم مختومه کنند. برهمین اساس بامداد پنجشنبه به وقت ایران بود که در نتیجه مذاکرات فشرده در وین، دو طرف توافق کردند که رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی با سفر به ایران در روز شنبه (امروز) تلاش برای رسیدن به یک نقشه راه برای حل و فصل اختلاف با تهران در موارد باقیمانده از پرونده ذکر شده را پیگیری کند. گروسی عصر روز گذشته با تایید خبر سفر خود به تهران تاکید کرد که امکان رسیدن به تفاهم وجود دارد. پیش‌بینی می‌شود که در صورت تفاهم اولیه میان سازمان انرژی اتمی ایران و آژانس بین‌المللی انر‍ژی اتمی، دو طرف درست مانند تابستان و پاییز 1394 بتوانند از فاصله زمانی حصول برجام تا روز اجرا، در قالب یک نقشه راه به اختلاف باقیمانده در پرونده 4 مکان ادعایی آژانس پایان بدهند. 

به گزارش «اعتماد»، اعلام سفر گروسی به تهران این پیام تلویحی را در خود داشت که اختلاف میان ایران و آژانس و همچنین تفاوت تفسیر میان ایران و غرب درباره نحوه حل و فصل این اختلاف دیگر مانع اصلی در مسیر اجرای توافق نیست و در نتیجه فضای رسانه‌ای و مجازی به نفع توافق تغییر کرد. در این فضا بود که روسای هیات‌های مذاکره‌کننده روسیه، بریتانیا و فرانسه هرکدام به نحوی با انتشار توییت‌هایی در صفحات خود خبر از قریب‌الوقوعی توافق دادند. رییس هیات مذاکره‌کننده روسیه هم در توییتر و هم در گفت‌وگو با خبرنگاران حاضر در اطراف هتل کوبورگ اعلام کرد که مذاکرات وین رو به اتمام است. رییس هیات انگلیس نیز با انتشار توییتی به زبان فارسی اعلام کرد که همه به توافق بسیار نزدیک هستند و تنها چند قدم نهایی باقی مانده که باید برداشته شود. رییس هیات فرانسوی نیز با انتشار عکس دسته جمعی از هیات این کشور در مذاکره با ایران به آنها برای ماراتن 11 ماه اخیر خسته نباشید گفت. مجموع این اظهارنظرها در فضای رسانه‌ای و مجازی خبر حصول توافق را دست به دست کرد. نگاه وزارت خارجه ایران به این فضا بسیار متفاوت بود و آن را سناریوی هدایت شده از سوی غربی‌ها برای تحت فشار قرار دادن تهران به منظور پذیرش توافق می‌دانند. این نکته در توییت دیرهنگام سعید خطیب زاده، سخنگوی وزارت امور خارجه نمود داشت . خطیب‌زاده در توییترش نوشت: «مذاکرات وین هنوز هم ادامه دارد.اخبار خوب زودرس جایگزین توافق خوب نمی‌شود. هیچ‌کس نمی‌تواند بگوید که توافق انجام شده است، تا زمانی که همه مسائل مهم باقی مانده حل و فصل شود. تلاش مضاعفی لازم است.اکنون همه بر گام‌های کلیدی نهایی متمرکز شده‌اند. 

صبح روز جمعه نیز حسین امیر عبداللهیان، وزیر خارجه در تماس تلفنی با جوزپ بورل مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا موضعی مشابه سخنگوی این وزارتخانه و دال بر عدم حصول توافق تا زمان توجه به خطوط قرمز ایران گرفت. امیرعبداللهیان ضمن تشکر از تلاش‌های هماهنگ‌کننده عالی اتحادیه اروپا در مذاکرات وین گفت: ما برای نهایی کردن توافق خوب و فوری آمادگی داریم. اما شتاب و عجله طرف غربی نمی‌تواند مانع رعایت خطوط قرمز ایران شود. لازمه حضور وزرای خارجه در وین و اعلام توافق نهایی منوط بر رعایت کامل خطوط قرمز اعلامی ایران و از جمله موضوع تضمین موثر اقتصادی است. دکتر باقری و کارشناسان ارشد جمهوری اسلامی ایران در مشورت مستمر و فعال با همه هیات‌ها در وین می‌مانند. هیات ایرانی با جدیت به تلاش برای رسیدن به توافق نهایی و خوب ادامه خواهد داد. هر زمانی که طرف‌های غربی خطوط قرمز باقیمانده و اعلام شده ما را بپذیرند، آماده حضور در وین هستم.

جوزپ بورل در این گفت‌وگوی تلفنی گفت: از نظر ما عمده درخواست‌های جمهوری اسلامی ایران در توافق پیش مورد توجه قرار گرفته است. ما به عنوان هماهنگ‌کننده مذاکرات ایران و 1+4 مایلیم بگوییم که گفت‌وگو در مسیر پیشرفت و رسیدن به نتیجه نهایی قرار دارد.

به گزارش «اعتماد»، همزمان با اشاره وزیر خارجه ایران به بحث تضمین اقتصادی و ضرورت توجه به این مطالبه تهران، در وین علی باقری به همراه مهدی صفری، معاونت دیپلماسی اقتصادی وزیر خارجه با روسای هیات‌های سه کشور اروپایی دیدار کرد. دیداری که نشان از در دستور کار اقتصادی این جلسه داشت. هیات‌های مذاکره‌کننده ایران در دولت‌های دوازدهم و سیزدهم همواره تاکید داشته‌اند که تجربه خروج کمپانی‌ها و شرکت‌های خارجی از ایران به تبع خروج امریکا از این توافق در سال 2018 میلادی، اتخاذ تضمین برای عدم تکرار این سناریو را به امری واجب و غیرقابل انکار برای تهران تبدیل کرده است. هیات امریکایی در 11 ماه گذشته با بهانه قرار دادن ساختار سیاسی داخلی در این کشور ادعا کرده که امکان ارایه تضمین سیاسی و حقوقی به تهران درباره نحوه مواجهه دولت بعد با برجام را ندارد اما تضمین می‌دهد که دولت فعلی به ریاست جو بایدن تا زمان حضور در کاخ سفید در صورت اجرای تعهدات برجامی از سوی ایران در این توافق باقی بماند. برای ایران بحث تضمین اقتصادی جدا از تضمین حقوقی و سیاسی است و شنیده‌های اعتماد حاکی از آن است که تهران تاکنون چند طرح برای دریافت تضمین اقتصادی ارایه کرده که یکی از آنها صدور مجوز برای کمپانی‌ها و شرکت‌هایی است که پس از احیای برجام برای سرمایه‌گذاری به ایران خواهند آمد. براساس یکی از این ابتکارها، به این کمپانی‌ها و شرکت‌ها باید تضمین داده شود که حتی در صورت خروج یکی از طرف‌های مقابل ایران در برجام، پروژه‌های آنها تا پایان تاریخ تعیین شده برای اجرا از تحریم‌های امریکا و تنبیه مالی ناشی از آن ایمن باشند. مشخص نیست که آیا طرف امریکایی و اروپایی این ابتکار را پذیرفته یا خیر. 

عصر روز گذشته در حالی که به نظر می‌‌رسید مذاکرات در حال طی آخرین ساعات خود است، رییس هیات مذاکره‌کننده انگلیس با انتشار یک توییت اعلام کرد که توافق نزدیک است اما روسای هیات‌های مذاکره‌کننده تروییکای اروپایی به منظور ارایه تصویری از آخرین وضعیت مذاکرات وین به پایتخت‌ها این شهر را ترک می‌کنند. این مقام انگلیسی در ادامه اعلام کرد که آنها آماده بازگشت به وین به زودی هستند. 

به گزارش «اعتماد» در این توییت چند خطی دو نکته مهم وجود داشت. نخست آنکه شکست مذاکرات با اعلام نزدیک بودن توافق رد شد. دوم اشاره به اینکه این هیات آماده بازگشت به وین خواهند بود. قید کلمه «آماده» به زبان دیپلماتیک نشان از انتظار طرف اروپایی برای تصمیم‌گیری در سوی دیگر این شطرنج داشت: ایران و ایالات متحده. نگاهی به اظهارنظرهای مقام‌های سه کشور اروپایی در 48ساعت اخیر نشان می‌دهد که از نظر تروییکا توپ در زمین آنها نیست و با توجه به تمرکز روند مذاکرات بر تبادل نامه میان هیات‌های ایران و امریکا، اکنون این هیات‌های مذاکره‌کننده این دو کشور هستند که باید برای رسیدن به توافق تصمیم آخر را بگیرند. 

در حالی که دیدارهای رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی از صبح امروز در تهران آغاز خواهد شد باید دید که هیات‌های مذاکره‌کننده ایران و امریکا در ساعات پیش رو چه پیشنهادها، هشدارها یا تهدیدهایی را در نامه‌های سربسته با میانجیگری انریکه مورا رد و بدل می‌کنند. پیش از این، حسین امیرعبداللهیان، وزیر خارجه ایران اعلام کرده بود که اگر در مراحل پایانی مذاکرات، لازمه حصول یک توافق خوب و با ضمانت بالا مذاکره مستقیم هیات‌های مذاکره‌کننده ایران و امریکا باشد، ایران از کنار این مساله به منظور تامین منافع ملی عبور نخواهد کرد. باید دید که آیا هتل کوبورگ وین برای نخستین‌بار در 11 ماه گذشته شاهد رویارویی مستقیم روسای هیات‌های مذاکره‌کننده ایران و امریکا به نفع توافق خواهد بود یا خیر؟

همچنین در اکوایران ببینید  : تنها لیبرالی که می‌شناسم بازرگان بود