علت جانبداری برخی از کشورهای عربی از روسیه

نحوه رای دهی کشورهای عربی در مجمع عمومی سازمان ملل که اخیراً درخصوص تعلیق عضویت روسیه در شورای حقوق بشر سازمان ملل انجام شد، نشان داد که کشورهای عربی رویکردی حمایتی از مسکو دارند یا دست کم مخالف سلطه غرب بر نهادهای سازمان ملل هستند.

لیبی و مجمع الجزایر قمر تنها دو کشور عربی بودند که به تعلیق عضویت روسیه در شورای حقوق بشر رای مثبت دادند. این در حالی بود که ۱۲ کشور عربی رای ممتنع داده که این امر بیشتر با مخالفت با این قطعنامه همسو بود.

الجزایر و سوریه علیه این قطعنامه رای دادند و مراکش، لبنان، موریتالی، سومالی، جیبوتی ترجیح دادند که خود را کنار کشیده و در جلسه رای گیری حضور نیابند.

این تغییر در رویکرد رسمی عربی در این نمود پیدا می‌کند که ۱۶ کشور عربی چند روز قبل در مجمع عمومی سازمان ملل به محکوم کردن حمله روسیه به اوکراین رای مثبت دادند. در آن جلسه، الجزایر، سودان و عراق رای ممتنع دادند و سوریه رای منفی داد و مراکش نیز خود را کنار کشید.

یعنی ۱۴ کشور عربی از حمایت از موضع آمریکا و غرب علیه روسیه پا پس کشیده‌اند. الجزایر نیز از فهرست کشورهایی که رای ممتنع می‌داد، به فهرست مخالفان آشکار تشدید تحریم‌ها علیه مسکو پیوسته است.

این در حالی است که لبنان، سومالی، جیبوتی و موریتانی تصمیم گرفتند به مراکش در جبهه کنار کشیدن خود بپیوندند.

در موازات با این دودستگی رسمی عربی درخصوص عملیات نظامی روسیه در اوکراین، نظرات فعالان عرب و تحلیل‌گران در شبکه‌های اجتماعی نیز متفاوت است.

میانجیگری عربی

جنگ روسیه و اوکراین مجدداً فضای جنگ سرد میان واشنگتن و مسکو را ایجاد کرد، اما در مقابل موضع عربی برای داشتن سیاست غیرجانبدارانه نمود پیدا کرده است که این امر را می‌توان در سفر هیاتی از کشورهای عربی به روسیه برای حل بحران اوکراین شاهد بود. در این هیات، وزرای خارجه اردن، الجزایر، عراق، مصر و سودان حضور داشته و با وزیران خارجه روسیه و اوکراین در مسکو و در ورشو دیدار کردند.

این میانجیگری میان مسکو و کی‌یف ایجاب می‌کند که کشورهای عربی بیشترین میزان بی طرفی را داشته باشند که این امر رای ممتنع بیشتر کشورهای عربی در رای گیری تعلیق عضویت روسیه در شورای حقوق بشر سازمان ملل را تفسیر می‌کند؛ درحالی که بیشتر آنها به قطعنامه محکومیت حمله روسیه به اوکراین رای مثبت داده بودند.

دادن رای ممتنع به مخالفت یا ملاحظات نسبت به متن قطعنامه نزدیک است و نشانگر تمایل کشورهای عربی برای سوق ندادن روسیه به زاویه‌ای تنگ است که ممکن است منجر به واکنش‌های پیش بینی نشده‌ای شود که می‌تواند امنیت و صلح جهانی را تهدید کند.

عرب‌ها پیش از اعزام کمیته تحقیقات درباره رخدادها در اوکراین و حصول اطمینان از عامل بروز این رخدادها نظیر آنچه در سوریه، غزه و لبنان اتفاق افتاد، نسبت به صدور قطعنامه محکومیت روسیه مخالف هستند و تمایلی به تشدید موضع خود ندارند تا میانجیگری اتحادیه عرب تحت الشعاع قرار نگیرد.

منافع عربی در خطر است

بسیاری از کشورهای عربی سلاح و حبوبات  گندم از روسیه وارد می‌کنند و روابط تاریخی و مستحکمی با مسکو دارند. هر گونه موضع تند علیه روسیه می‌تواند این منافع را تهدید کند؛ منافعی که می‌توان آن را در سایه فشارهای آمریکایی و غربی، راهبردی توصیف کرد.

در همین رابطه، الجزایر یک سوم تسلیحات خود را از روسیه وارد می‌کند، مصر هم نزدیک ۷۰ درصد نیازهای گندم خود را از مسکو خریداری می‌کند، مراکش نیز از موضع تند مسکو در شورای امنیت درخصوص مساله صحرای غربی بیم دارد و بقای دولت سوریه هم به تداوم حمایت روسیه ارتباط دارد.

روسیه همچنین شریک کشورهای نفت‎خیز عربی در سازمان اوپک برای کنترل قیمت نفت به شمار می‌رود و بلکه فراتر از آن، گزینه‎ای عالی برای اعمال فشار بر تهدیدات آمریکا علیه برخی کشورهای عربی حوزه خلیج فارس است؛ نظیر تهدید جو بایدن در سال ۲۰۱۹ میلادی یعنی پیش از نشستن بر کرسی ریاست جمهوری آمریکا که گفته بود عربستان را به «کشوری منفور» تبدیل خواهد کرد.

علیرغم اینکه کشورهای عربی از لحاظ اصولی مخالف حمله کشوری به حاکمیت کشوری دیگر هستند، اما تمایل ندارند تا بخشی از این منازعه باشند و به منافع راهبردی خود ضرر برسانند.

انزوای روسیه و تضعیف آن به دلیل جنگ علیه اوکراین در راستای منافع کشورهای عربی نیست که خواهان جهانی چندقطبی به جای جهان تک قطبی آمریکایی هستند که ضرر آن حتی بر کشورهای متحد آمریکا هم نمایان شده است.

مخالفت با هژمونی آمریکا دلیل دیگر ابراز همسویی کشورها و مردم عربی با موضع روسیه است که از سال‌ها پیش نسبت به گسترش ناتو در مرزهای غربی‌اش هشدار داده بود.

اشتباهی کشنده

در سطح مردمی، ولودیمیر زلنسکی، رئیس جمهوری اوکراین هنگامی که حمله روسیه به کشورش را به «وضعیت اسرائیل و حملات بدان» شبیه کرد، همسویی طرفداران مساله فلسطین را کسب نکرد، وی این سخنان را به هنگام سخنرانی ویدئو کنفرانسی برای کنست اسرائیل بر زبان آورده بود.

این موضع گیری نه فقط انتقادات بسیار فعالان رسانه‎ای و نخبگان را به همراه داشت؛ بلکه بخشی از افکار عمومی کشورهای عربی را که با مردم اوکراین ابراز همسویی می‌کردند، به بازبینی در موضع خود واداشت، چرا که زلنسکی اسرائیل را در جایگاه قربانی و مردم فلسطین را متجاوز قلمداد کرده بود.

یکی از کاربران عرب توئیتر در پاسخ به رئیس جمهوری اوکراین نوشته بود که وی روسیه و فلسطینی‌ها را در جایگاه جلاد و اوکراین و اسرائیل را به عنوان قربانیان جنگ قرار داده است.

معیارهای دوگانه

از نظر عرب‌ها، این تنها رئیس جمهوری اوکراین نیست که دچار معیارهای دوگانه است بلکه غرب هم سهم خود از این انتقادات را دارد، واکنش محکومیت آمیز کشورهای غربی به عملیات نظامی روسیه و حمایت تسلیحاتی از ارتش اوکراین و پناه دادن به پناهندگان اوکراینی و در مقابل سکوت در برابر جنایات اسرائیل در فلسطین و بلکه حمایت و تایید این جنایات مساله‎ای است که با انتقاد شدید عرب‌ها رو به رو شده است.

به نوشته کاربران عرب شبکه‎های اجتماعی، در حالی واشنگتن جنایات روسیه در اوکراین را محکوم می‌کند که نسبت به جنایت خود در عراق، افغانستان و لیبی خود را به فراموشی زده است.

این موارد بخشی از افکار عمومی عربی در کشورهایی چون عراق، الجزایر، فلسطین، مصر و مراکش را به ابراز همسویی با روسیه در مقابل غرب وا می‌دارد اما این امر به خاطر علاقه به مسکو نیست، بلکه بیشتر به دلیل مخالفت با معیارهای دوگانه غرب و سوء استفاده آنها از حقوق بشر در راستای منافع خود است.