اگر برجام احیا می‌شد مشکلات فعلی را نداشتیم

به گزارش اقتصادنیوز به نقل از خبرآنلاین، کارشناسان در حوزه بین الملل و انرژی با حضور در اتاق کلاب هاوس خبرآنلاین، ضمن بررسی ابعاد مهم جنگ اوکراین، سه موضوع مهم تأثیر این جنگ بر بازار انرژی، خاورمیانه و توافق هسته ای را مورد بحث و بررسی قرار دادند.

کلاب هاوس خبرآنلاین، دوشنبه شب با حضور کارشناسان در حوزه بین الملل، انرژی و خاورمیانه از جمله، دیاکو حسینی، محمود شوری، محمدرضا نوروزپور، حسن بهشتی پور، کوروش احمدی، میثم شرفی، مهدی افشارنیک و.... برگزار شد و در مورد موضوع: "تأثیر جنگ اوکراین بر بازار انرژی، خاورمیانه و برجام" بحث و تبادل نظر شد.

در ابتدای بحث در کلاب هاوس، حسن لاسجردی مدیر مسئول خبرآنلاین گفت: برخی معتقدند که جنگ اوکراین زمینه ای برای شکل گیری صف بندی ها و ائتلاف های جدید و حرکت به سمت نظم جدید است. اگرچه جنگ اوکراین خسارت های زیادی را به بار آورده است اما موضوع تنها به مسکو و کی یف نیست و سایه ناتو نیز در این بین دیده می شود. بحث انرژی نیز از دیگر مباحث مهم است که روسیه از جمله کشورهایی به شمار می رود که می تواند بر قیمت جهانی نفت اثر بگذارد. اثر جنگ اوکراین بر خاورمیانه نیز به دلیل مشغول بودن قدرت های بزرگ در این منطقه در موضوع اوکراین نیز حائز اهمیت است. بحث برجام نیز از این قاعده مستثنی نیست و گفته می شود مذاکرات در سایه جنگ اوکراین قرار گرفته و آن را از اولویت ها خارج ساخته است. در این باره برخی معتقدند که روسیه در راستای جنگ اوکراین برجام را به گروگان گرفته است و برخی دیگر نیز معتقدند که این اروپایی ها هستند که مقصر بوده و با استفاده از فضا جنگ اوکراین را مقدمه ای برای به نتیجه رساندن جایی که روس ها در آن نقش آفرینی می کنند می دانند. با توجه به امنیت غذایی جهان و گندم نیز این موضوع مورد توجه قرار می گیرد که جنگ اوکراین و روسیه تنها یک درگیری بین دو کشور نیست و پیامدهای آن متوجه کل جهان است.

محمدرضا نوروزپور مدیرعامل سابق ایرنا نیز گفت: در ابتدای جنگ اوکراین کارشناسان نسبت به تبعات این درگیری در سطح جهانی و خصوصا در منطقه خاورمیانه هشدار دادند. تاکید عمده بر این بود که خاورمیانه اولین جایی خواهد بود که قربانی این جنگ می شود و کشورهای این منطقه در سه حوزه امنیت غذایی، افزایش قیمت حامل های انرژی و بازار کار با پیامدهای جدی مواجه خواهند شد. در ایران و دیگر کشورهای منطقه مشکلاتی در خصوص تامین گندم و نان به وجود آمده و تدابیری برای آن در نظر گرفته شده است. به باور برخی کارشناسان اگر مشکلات ناشی از جنگ اوکراین نبود شاید دولت ایران به این زودی دست به جراحی اقتصادی و اقدامات اتخاذ شده کنونی نمی زد با دست کم این جراحی را از نان و کالاهای اساسی آغاز نمی کرد. اما به هر حال این مشکلات یکی از مقتضیات جنگ اوکراین بود که دامن گیر شد.

مدیرعامل سابق خبرگزاری جمهوری اسلامی گفت: جنگ اوکراین در حوزه سیاسی نیز در منطقه پیامدهایی داشته است، از جمله اینکه کشورهای حوزه خلیج فارس که از متحدان نزدیک آمریکا به شمار می روند میان متحد سنتی خود و روسیه دچار سردرگمی شده اند. اینکه آیا باید طرف آمریکا را در تحریم های اعمال شده علیه روسیه بگیرند یا از این کار دوری کنند. برخی کشورها موضع کژدار و مریزی را در این موضوع اتخاذ کردند و روسیه را بابت جنگ سرزنش کردند اما در موضع اعمالی عمده این کشورها از تحریم ها علیه روسیه تبعیت نکردند.

به گفته نوروزپور درحالیکه کشورهای خاورمیانه بیشتر تبعات ناشی از امنیت غذایی جنگ اوکراین را تجربه می کنند، کشورهای اروپایی با تبعات کمبود و گرانی انرژی مواجه شده اند. در خاورمیانه هرکشوری که مانند مصر بیشتر به واردات گندم از اوکراین و روسیه وابسته بوده متاثر تر شده است و در اروپا نیز هر کشوری که بیشتر به گاز روسیه وابسته بوده چنین شده است.

نوروزپور گفت جنگ اوکراین برای کشورهای خاورمیانه خصوصا در حوزه انرژی فرصت هایی را نیز فراهم کرده است چه اینکه کشورهای اروپایی به طور جدی به فکر جایگزینی منبع واردات انرژی خود افتاده اند و مایل هستند وابستگی انرژی خود به روسیه را تا حد ممکن کم کنند.

به گفته این کارشناس حوزه بین الملل اگر ایران می توانست زودتر مذاکرات احیاء برجام و لغو تحریم ها را به سرانجام برساند ممکن بود در شرایط کنونی بتواند از این فرصت استفاده کند اما سوای از اینکه سرنوشت برجام نیز خود متاثر از جنگ اوکراین در وضعیت نامعلومی قرار گرفته، به نظر نمی رسد که ایران تمایل یا توانی برای بهره گیری از این فرصت تاریخی داشته باشد که این موضوع جای تامل و شاید تاسف دارد.

نوروزپور گفت: شانس اینکه مذاکرات وین قبل از وقوع جنگ حل و فصل شود بیشتر بود ولی با حمله روسیه به اوکراین تقریبا این شانس اگر هم بود، از بین رفت و هم اکنون روس ها که به دلیل مجاز نبودن دیپلمات های ما به ارتباط گیری مستقیم با امریکا، واسطه گفتگوی دو طرف بودند، دیگر تمایل چندانی به نقش افرینی ندارند و از سوی دیگر غرب هم از اینکه به بهانه جنگ اوکراین نقش روسیه در احیای برجام را کمرنگ کند افزایش پیدا کره است.

به گفته نوروزپور یکی دیگر از پیامدهای جنگ اوکراین تضعیف بلوک شرق یا بلوک مقابل غرب و آمریکا بود. اگر فرض را بر این بگیریم که ایران و روسیه و چین بلوکی را در برابر غرب در منطقه و جهان تشکیل داده بودند، با اشتباه روسیه در حمله به اوکراین این بلوک ناخواسته تضعیف شد، چه اینکه به هرحال اگر شما در داخل بلوکی باشید که یکی از اعضای اصلی آن دچار مشکلات عدیده و گرفتاری های ناشی از جنگ و تحریم بشود نا خواسته اعضای دیگر بلوک را تضعیف می کند. از این رو روسیه با درگیر کردن خود در جنگ اوکراین و به جان خریدن مصائب داخلی و خارجی آن ، این بلوک را که غربی ها هم تعمدا و به صورت مدام در آن می دمیدند تضعیف کرده است.

در ادامه بحث آقایان شوری، حمید حسینی، دیاکو حسینی، حسن بهشتی پور، فریدون مجلسی و برخی دیگر از کارشناسان حوزه روابط بین الملل و انرژی در این اتاق به تبادل نظر پرداختند که فرازهای اصلی و نکات مهم مطرح شده از سوی ایشان به شرح ذیل است:

تاثیر جنگ اوکراین بر حضور روسیه در خاورمیانه

محمود شوری کارشناس اوراسیا:

به نظر می رسد نقش روسیه در منطقه خاورمیانه با توجه به جنگ اوکراین کاهش یابد. روسیه نمی تواند مانند گذشته نقش بازیگری را ایفا کند که بتواند موازنه قوا را در منطقه و بین قدرت ها برقرار کند.

کاهش نقش روسیه در منطقه به طور مستقیم بر روی حضور این کشور در سوریه نیز تاثیر خواهد داشت. به نظر می رسد ترکیه در این راستا ترکیه عملیات های نظامی جدیدی را در نظر داشته باشد. شاید آنکارا احساس کند که می تواند از ضعف روسیه بهره برده و جای آنها را در منطقه پر کند.

چنین تحولی می تواند بر گفتگوهای آستانه که ایران در آن حضور دارد نیز اثر بگذارد و مسئولیت ایران را در قبال سوریه افزایش دهد.

کاهش نقش روسیه در مدیریت تنش بین اسرائیل و روسیه نیز در آینده یکی دیگر از سناریوهای احتمالی است.

کاهش صادرات محصولات غذایی از روسیه به کشورهای منطقه را نیز باید به این مشکلات اضافه کنیم.

نکته مهم اینکه در این شرایط احیای برجام و ورود ایران به بازار نفت به هیچ وجه به نفع روسیه نخواهد بود.

تقویت روابط با روسیه یکی از ارکان مهم سیاست خارجی در دولت جدید خواهد بود و به نظر نمی رسد تغییری در روابط ایران با غرب ایجا شود.

روسیه هیچ تعهدی نسبت به تضمین منافع ایران ندارد و هر گاه که روس ها منافعشان بر منافع ایران غالب بوده تلاش کرده اند تا منافع خود را تحقق بخشند.

البته منافع مشترک و همکاری های زیادی برای انجام بین ایران و روسیه وجود دارد که باید در تحلیل روابط دو کشور مدنظر داشته باشیم.

روس ها بازار نفت ایران را تصاحب کردند

مهدی افشارنیک کارشناس حوزه انرژی:

با شروع جنگ اوکراین روسیه برای فروش نفت تمرکز خود را برای روی هند و چین گذاشت که بازار اصلی ایران بود.

بنادر شمالی ایران از جمله امیرآباد قابلیت صادرات محصولات نفتی روسیه را به کشورهای آسیایی داشت که مسکو از آن استقبال نکرد.

ایران در معادلات روسیه در حوزه انرژی جایی به عنوان متحد ایفا نکرد و مسکو دریچه همکاری را به سمت تهران نگشود.

ایران می توانست بازارهای از دست رفته نفتی خود را احیا کند اما یک برادری عجیب و یک طرفه را در حال حاضر برای روسیه خرج می کنیم.

در قراردادهای نفتی محرمانه میدان هایی مانند چشمه خوش، اهواز، سوسنگرد را به روس ها واگذار می کنیم تا آن را توسعه دهند. آن هم در شرایطی که شرکت های روسی با تحریم ها سنگینی مواجه هستند.

ایران با افت فروش نفت مواجه شده و بازارهای تحریمی را از دست می دهد و روس ها با تخفیف های بسیار آن را تصاحب می کند.

همان مقدار آب باریکه ای که برای کشور درآمد نفتی داشت در حال کمتر و کمتر شدن است.

هماهنگی با روس ها امکان کاهش ضرر را در حوزه انرژی برای ایران فراهم می کرد

چگونگی حفظ ارزش پول ملی را می توانستیم از روسیه یاد بگیریم

سیدحمید حسینی کارشناس حوزه انرژی:

همواره نسبت به تحریم بازارهای نفتی روسیه و پیامد آن بر بازارهای نفتی ایران هشدار داده می شد اما جدی گرفته نشد.

در بحث فروش ال پی جی و سایر محصولات مجبور شدیم محموله ها را با قیمت بسیار پایین بفروشیم.

با صادرات روسیه به هند صادارت ایران مختل شده است چون پالایشگاه های هند محصولات را به قیمت مناسب عرضه می کنند.

مزیت ژئوپلتیکی روسیه سبب شده تا بسیاری از فرآورده های خود را به سمت بازارهای جنوب شرق آسیا صادر کند.

روسیه از طریق آسیای مرکزی و دریای خزر می تواند با ترکمنستان، قزاقستان و... در ارتباط باشد و نفت بفروشد.

می توانستیم با هماهنگی با روس ها ضرر و زیانی که با آن مواجه هستیم کمی جبران کنیم.

با توجه به مشکلات اقتصادی در کشور انتظار بر این بود حداقل دولت برجام را به نتیجه برساند.

با وجود وضعیت جنگی روس ها توانسته اند که ارزش روبل خود را حفظ کنند. ایران می توانست از روس ها یاد بگیرد که در دوران تحریم چگونه می تواند ارزش پول خود را حفظ کند.

بارها مطرح شد که ایران با همسایگان خود صادرات را با واحد پول ریال انجام دهد.

جنگ اوکراین برای ایران فرصتی ایجاد نمی کند

دیاکو حسینی کارشناس مسائل بین الملل:

امید را برای احیای برجام تا حدود زیادی از دست داده ایم؛ از این جهت که بتواند زمینه ساز حضور ایران در نظام مالی جهانی باشد.

تا زمانی که تنش ایران و غرب در سایه احیای نه چندان موفق برجام ادامه دارد، امکان بهره برداری کامل از توازن های در حال تغییر جهانی برای ایران وجود نخواهد داشت.

این که ایران متهم به قرار گرفتن در بلوک شرق است، ترکش رقابت ها و تنش ها به طور طبیعی به ایران برخورد خواهد کرد.

جنگ اوکراین برای ایران فرصتی را ایجاد نخواهد کرد چون خود را از امکان استفاده از فرصت ها محروم کرده ایم و یا به خاطر تغییرات زمانه حاصل شده است.

فرصت طلایی و بزرگی را خواسته و یا ناخواسته برای تحقق منافع کشور در بازی قدرت های بزرگ از دست داده ایم.

مهمترین دغدغه های امنیتی ایران داخلی هستند نه منطقه ای؛ و تا زمانی که تا این اندازه سرگرم مسائل داخلی هستیم امکان نقش آفرینی مطلوب در دوران تشدید رقابت های بین المللی به اندازه کافی مهیا نیست.

از جمله پیامدهای منطقه ای جنگ اوکراین در منطقه، کاهش روسیه در منطقه خواهد بود.

بر خلاف آنچه که روسیه ادعا می کند این کشور یک قدرت به معنای بزرگ نیست و توانایی رقابت و منازعه در چند جبهه همزمان ندارد.

روسیه از وضعیت کنونی نظم جهان راضی نیست و باتوجه به حمله نظامی خود نشان داده که می خواهد یک قدرت و یا کشور تجدیدنظرطلب است. از این جهت همکاری با روسیه می تواند به معنای براندازی نظم جهانی تلقی شود.

آلمان از جنگ روسیه علیه اوکراین منتفع شد و منجر به دگرگون شدن نقشه سیاسی اروپا شده است.

جنگ اوکراین موجب تقویت ناتو در اروپا و تقویت هر چه بیشتر روابط آمریکا و کشورهای اروپایی شد.

شکل گیری روندهای جدید جهانی

کوروش احمدی کارشناس مسائل بین الملل:

جنگ اوکراین منجر به ایجاد روندهایی در نظام بین المللی شده است که تقویت ناتو یکی از مسائل مهم در این زمینه است.

یک روند دیگر در خصوص جبهه بندی هاست که جبهه دموکراسی ها در برابر اتوکراسی ها قرار می گیرد.

تحقق این روندها به این بستگی به واکنش و سیاست چین دارد.

به لحاظ انرژی می توانیم بگوییم که شاهد سومین انقلاب در بحث نفت و گاز هستیم که طی آن بازار به نحوی اساسی تغییر می کند.

پس از بحران اوکراین صدور نفت امریکا به کشورهای اروپایی حدود ۱۵ درصد افزایش یافته است.

صدور نفت آفریقای شمالی به اروپا حدود ۳۰ درصد افزایش یافته است و به همین میزان از صادرات به آسیا کاسته شده است و در عمل نفت روسیه در حال جایگزین شدن است.

رقابت روسیه با ایران برای فروش نفت

میثم شرفی فعال حوزه انرژی:

روس ها در حال حاضر چیزی حدود به ۲۴۰ میلیون بشکه نفت بر روی آب دارند که مقدار عجیبی است. این الگو دقیقا شبیه الگوی ایران در اوایل دوره تحریم ها است.

روسیه در حال حاضر نفت خود را در بازارهای خاکستری، بازارهایی که عمدتا در اختیار ایران بود به فروش می رساند که روسیه را به رقیب جدی ایران تبدیل کرده است.

در کنار جنگ روسیه علیه اوکراین، روسیه در حال حاضر مشغول جنگ نفتی با ایران به واسطه تخفیف ها است.

مسکو با اعمال تخفیف های شناور نفتی فضای رقابت را برای ایران بسیار دشوار ساخته است و عملا قادر به رقابت در این حوزه نیستیم.

اگر همین لحظه جنگ روسیه علیه اوکراین به پایان برساند و فرآیند فروش نفت به حالت طبیعی برگردد، با توجه به حجم وسیع دپو شده نفت روسیه در دریا، ایران همچنان ماه ها از این روند متاثر خواهد شد.

بازگشت نفت ایران به بازارهای جهانی با توجه به جنگ اوکراین چه با برجام و چه بی برجام، در حال تبدیل شدن به امری محال است.

افزایش ناوگان حمل و نقل یکی دیگر از پیامدهای جنگ اوکراین است که روسیه در این زمینه مشغول کار با کشورها در این حوزه است.

اقتصاد کشور به طور طبیعی به برجام گره خورده است

حسن بهشتی پور کارشناس اوراسیا:

با آغاز حمله نظامی روسیه به خاک اوکراین عملا اولویت احیا برجام برای اروپا و آمریکا از دست رفت و برجام در حال حاضر در وضعیت کما قرار دارد.

آمریکا در موضوع توافق با ایران به دنبال فشار بر ایران نبود چرا که این فشار سبب تنش در بازار انرژی می شد. بنابراین آمریکا نسبت به معاملات نفتی با ایران چندان حساس نشان ندادند.

برجام در شرایط کنونی در کما قرار دارد و برای خروج از آن به نظر می رسد باید یک پیوند اعضا صورت گیرد تا از مرگ حتمی نجات یابد.

در این شرایط دو طرف اصلی برجام یعنی ایران و آمریکا به دلایل مختلف حاضر به دادن امتیاز نیستند و از مواضع خود عقب نشینی نمی کنند.

به طور طبیعی با این وجود این طرف ایرانی است که بیشتر متضرر می شود و شرایط اقتصادی بیشتر متوجه طرف ایرانی است.

مسئولان ایران می گویند مسائل اقتصادی را به برجام گره نمی زنند اما کیست که نداند این گره به طور طبیعی وجود دارد و کسی آن را نمی زند.

روسیه در وضعیت جنگی به سر می برد و اینکه ما بگوییم که باید ملاحظات ایران را در نظر داشته باشد منطقی نیست.

شرایط تحریمی آمریکا علیه ایران را نیز باید در نظر داشت و اگر تحریم ها نبود ایران به وضعیت سخت فعلی دچار نبود.

احتمال افزایش قیمت جهانی گاز

رامین فروزنده کارشناس مسائل بین الملل و انرژی :

آنچه که منجر شد که جنگ اوکراین بسیار مورد توجه قرار گیرد وقوع آن در دوران پساکرونا بود.

کرونا زنجیره تامین را دچار مشکل کرد و پس از آن کشورها به دنبال احیای اقتصاد رفتند.

نااطمینانی در حوزه نفت توسط در بلندمدت تحولات جدیدی را به همراه خواهد داشت.

شوک های پی در پی سبب شد تا ساختار تولید و سرمایه گذاری ها تغییر کند.

این امر سبب خواهد شد تا اتکا به نفت روسیه در میان مدت و بلندمدت کاهش یابد.

با توجه به اینکه یک سوم گاز اروپا از روسیه تامین می شود و قطع وابستگی به آن به سرعت قابل انجام نیست، بازارهای جایگزین می توانند در کوتاه مدت رونق بگیرند.

با چنین دورنمایی به نظر می رسد که قیمت گاز نیز در آینده افزایش یابد و بالطبع سرمایه گذاری ها بر روی آن نیز افزایش یابد.

شاید تا پیش از این تصور می شد که بازار ال ان جی چندان رونق نیابد اما در این زمینه این امید وجود دارد که دریچه فرصتی برای کشورهای صادرکننده باز شود.