مسیر جایگزین و غیرسیاسی برای کاهش تنش بین ایران و آمریکا

سیاسی ترین گروه جام جهانی

کوروش ضیابری،  روزنامه‌نگار شناخته شده بین‌المللی و خبرنگار آسیا تایمز، در مطلبی برای المانیتور نوشت: قرعه کشی جام جهانی فوتبال 2022 قطر در اوایل فروردین ماه اعلام شد و ایران یکی از چهار نماینده آسیایی برای بازی با آمریکا و انگلیس آماده می‌شود.

چهارمین تیم در گروه B که به عنوان پرمناقشه‌ترین گروه سیاسی در این رویداد پر افتخار شناخته می‌شود، از طریق پلی آف اروپا بین اسکاتلند، اوکراین و ولز انتخاب خواهد شد.

به محض اینکه قرعه کشی دیدارهای اولین جام جهانی به میزبانی یک کشور خاورمیانه‌ای مشخص شد، تمرکز روی رویارویی ایران و آمریکا معطوف شد که دومین دیدار آنها در جام جهانی خواهد بود.

در سال 1998، ایران و آمریکا در اولین بازی خود با نتیجه 2-1 به نفع ایران پایان یافت، زمانی که دو تیم به نشانه صمیمیت با یکدیگر گل و پیراهن رد و بدل کردند در حالی که دولت های آنها همچنان در معرض رویارویی قرار داشتند.

فراز و نشیب‌های تکتونیکی در جدول زمانی روابط ایران و آمریکا از زمان برگزاری مسابقات پرحاشیه 24 سال پیش، از جمله اولین مذاکرات مستقیم بین دو کشور که قبل از امضای توافق هسته‌ای ایران انجام شد، وجود داشته است.

اما درحالی که تنش‌زدایی در حال جوانه زدن بود، با خروج دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور سابق آمریکا از برجام در ماه مه 2018 و بازگرداندن تحریم‌های طاقت‌فرسا، و همچنین تشدید تنش‌های بعدی که به ترور سردار [شهید] قاسم سلیمانی، فرمانده نیروی قدس سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ختم شد، این دو رقیب دوباره در یک چرخه تلخ تنش‌زایی قرار گرفتند.

گفت‌وگوها برای احیای توافق هسته‌ای که می‌تواند همزمان با رفع نگرانی‌های بین‌المللی در مورد فعالیت‌های هسته‌ای تهران به عنوان پیشروی برای بهبود روابط ایران و آمریکا باشد، اکنون بیش از ۲ ماه است که راکد مانده است و رهبران ایران یک بار دیگر به شدت واکنش نشان داده و اظهارات ضد غربی و ضد آمریکایی را افزایش داده‌اند.

تلاش‌های فرهنگی برای بهبود مناسبات

از زمانی که تهران و واشنگتن روابط دیپلماتیک خود را در سال 1980 قطع کردند، دانشگاهیان، هنرمندان، کارآفرینان، روزنامه‌نگاران و فعالان جامعه مدنی از ایده حمایت از تعاملات مردم با مردم و درخواست برای دیپلماسی مسیر دوم دست برنداشتند.

در غیاب سفارت آمریکا در تهران، ایران سیزدهمین کشور مبدأ دانشجویان بین‌المللی در ایالات متحده است که تا سال 2019 بیش از 12000 دانشجو داشته است. جمعیت دانشجویان ایرانی در آمریکا بیشتر از دانشجویان انگلیسی، آلمانی و ترک است.

در سال 2015، اندکی پس از اعلام افتتاح طرح آموزش عالی IIE ایران، مؤسسه آموزش بین‌المللی (IIE) هیئتی تاریخی از نمایندگان دانشگاه‌های ایالات متحده را به ایران اعزام کرد که شامل دانشگاهیان دانشگاه بال استیت، کالج پیتزر، دانشگاه راتگرز، دانشگاه ایالتی نیوجرسی، دانشگاه کالیفرنیای جنوبی و  دانشگاه دولتی وین بود.

هفت سال پیش از آن، انجمن دانشگاه‌های آمریکا سفر بلندپایه رؤسای شش دانشگاه آمریکایی از جمله دانشگاه کرنل و دانشگاه کارنگی ملون را برای دیدار با همتایان ایرانی خود و گفتگو در مورد چشم‌انداز همکاری‌های دانشگاهی از ایران هماهنگ کرد.

بازدیدهای مشابهی با این ماهیت گهگاه اتفاق می‌افتد و چندین روزنامه‌نگار، هنرمندان و دانشگاهیان درجه یک آمریکایی به ایران سفر می‌کنند و ده‌ها تن از مشاهیر و هنرمندان ایرانی که برای برگزاری نمایشگاه‌ها، سخنرانی‌ها، برگزاری رویدادهای فرهنگی یا شرکت در جشنواره‌ها به آمریکا سفر کرده‌اند.

ورزش، دریچه تعامل

ورزش نیز به‌عنوان پله‌ای برای تعامل عمل کرده است و رقابت در تعدادی از رشته‌ها، به‌ویژه کشتی به‌عنوان یکی از فعالیت‌های مورد علاقه ایرانی‌ها و آمریکایی‌ها، پتانسیل دو ملت برای ترمیم روابط حتی زمانی که دولت‌ها چشم در چشم نمی‌شوند را برجسته می‌کند

گرگ برهالتر، سرمربی تیم ملی فوتبال آمریکا و دراگان اسکوچیچ، سرمربی کروات ایران، به طور مشابه از اظهار نظر در مورد پیامدهای سیاسی بازی آینده که قرار است در 29 نوامبر برگزار شود، خودداری کردند.

اما نکته پایانی این است که این رویارویی می‌تواند رهبران دو کشور را دعوت کند تا نگرش عمل‌گرایانه‌تری اتخاذ کنند و بپذیرند که علیرغم سال‌ها نارضایتی‌های انباشته شده، همچنان می‌توانند به سمت آینده‌ای که در آن با هم همزیستی می‌کنند و در عین حال به برخی از اختلافات خود رسیدگی می‌کنند، سوق یابند.

 پرسیس کریم، رئیس مرکز مطالعات ایرانیان دیاسپورا و استاد ادبیات تطبیقی ​​و جهان در دانشگاه ایالتی سانفرانسیسکو گفت: «فکر نمی‌کنم یک مسابقه بتواند تنش‌ها را کاهش دهد، زیرا تنش‌ها طولانی‌مدت هستند و از بی‌اعتمادی و ناامیدی طولانی مدت از سوی دولت‌ها سرچشمه می‌گیرند».

وی گفت: «با این حال، اگر مردم بتوانند با احترام در زمین دیدار کنند و شاید چیزی بیش از یک مسابقه را به اشتراک بگذارند، من معتقدم هرگونه تبادل انسانی بهتر از هیچ است».

کریم معتقد است حتی اگر دو دولت آمادگی گفت‌وگوی پایدار را نداشته باشند، مردم آماده هستند و متوجه می‌شوند که هزینه‌های صحبت نکردن زیاد است.

وی ادامه داد: «تعامل باید بیشتر از ورزش باشد. مردم باید اجازه داشته باشند سفر کنند، ویزا بگیرند، از یکدیگر دیدن کنند، هنرمندان و نوازندگان بدون ترس اجرا کنند».

او به المانیتور گفت: «اما پیامدهای بسیاری از سیاست‌های دولت ترامپ وجود دارد که همچنان مانع از برقراری ارتباط مردم با مردم فراتر از برخوردهای ورزشی می‌شود. تحریم‌های ایران نیز به این امر کمک می‌کند.» 

جرقه درک متقابل علی‌رغم بی‌اعتمادی

شروع درک متقابل غیرممکن نیست، حتی در فضایی که بی‌اعتمادی و اصطکاک افزایش یافته است.

ایرج بشیری، استاد تاریخ دانشگاه مینه‌سوتا و کارشناس مسائل ایران، خاطرنشان می‌کند که «دیپلماسی پشت پرده و تبادلات فرهنگی و ورزشی می‌تواند دوره‌هایی از همکاری ایجاد کند، اما تا زمانی که دو کشور اختلافات خود را به طور اساسی حل نکنند، این دوره‌ها زودگذر خواهد بود».

او گفت: «اگر جام جهانی فوتبال 2022 قطر را در چارچوب تعاملات گذشته ایران-آمریکا و ایران-انگلیس قرار دهیم، نتیجه‌ای که صرف نظر از میزان پوشش و هیاهو حاصل می‌شود به سختی می‌تواند الهام‌بخش باشد».

او به المانیتور گفت «با این وجود، همان جرقه ای که باعث ایجاد دشمنی می شود، پتانسیل ایجاد درک متقابل و سازش را دارد».

بشیری گفت: «من تمایل دارم که دومی را با این امید که در نهایت تلاش های سازنده کسانی که خستگی ناپذیر در ورزش و سایر زمینه‌ها کار می کنند، پیروز شود.»