پوتین چه گارانتی به ایران داد؟ /گندم روسیه در مسیر ورود به ایران

پس از سفر منطقه‌ای جو بایدن، رئیس‌جمهور آمریکا، رئیس‌جمهور پوتین باید نشان می‌داد که روسیه منزوی نیست و همچنان بازیگری کلیدی در مناسبات خاورمیانه است. 

فوری/ اولین تصاویر از قاتلان مجید عبدالباقی

در این اجلاس سه جانبه در کنار موضوع تحریم‌های بین المللی، به تولید نفت، جنگ اوکراین، سوریه و صادرات گندم نیز پرداخته شد.

در تلاش برای ایجاد اتحاد ضدغرب؟

برندن کول، تحلیلگر نشریه نیوزویک در مطلبی با عنوان «پوتین در تلاش برای تغییر نظم جهانی در حال ایجاد اتحاد ضدغرب است» نوشت: ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه در سفر هفته جاری خود به تهران، برای دومین بار از زمانی که دستور حمله به اوکراین را صادر کرد به خارج از مرزهای اتحاد جماهیر شوروی سابق سفر کرد، با هدف ترغیب نوع جدیدی از اتحاد که می‌تواند با غرب روبرو شود.

سفر پوتین به ایران در روز سه‌شنبه، چند روز پس از آن صورت می‌گیرد که جو بایدن، رئیس‌جمهور آمریکا از اسرائیل و عربستان سعودی بازدید کرد و متعهد شد که واشنگتن تلاش خواهد کرد که با پیشروی هسته‌ای ایران مقابله کند.

آندری کورتونوف، رئیس شورای امور بین‌الملل روسیه، گفت که دیدار با ابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهور ایران و رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه برای پوتین «شخصا» مهم است، زیرا کرملین «نمی‌خواهد به خود اجازه دهد که روسیه به دلیل تحریم‌ها در سطح بین‌المللی منزوی شود» .

این گفتگوها پس از ادعای مقامات آمریکایی مبنی بر اینکه ایران صدها پهپاد را به روسیه ارائه خواهد کرد، انجام شد. اگرچه طبق گزارش‌ها، علاوه بر تهران که چنین ادعایی را تکذیب کرد، کرملین نیز هرگونه گفتگوی پوتین با همتای ایرانی در این مورد را رد کرده است.

اگرچه آینده سوریه در دستور کار مذاکرات روز سه‌شنبه قرار داشت و پیشنهاد سازمان ملل برای از سرگیری صادرات غلات اوکراینی در راستای کاهش بحران جهانی غذا نیز بررسی شد، اما این نشست همچنین می‌تواند به عنوان تلاشی برای ایجاد یک بلوک ضدغربی در حال ظهور تلقی شود.

همچنین به گفته یانیس کلوگ از اندیشکده SWP در برلین، تحریم‌هایی که ایران به دلیل برنامه هسته‌ای خود با آن مواجه شده است، می‌تواند «فرصت‌هایی» به مسکو بدهد.

او به رویترز گفت: در ازای آن، روسیه می تواند کالاهای نظامی و احتمالاً مواد خام یا غلات را به ایران ارائه دهد.

روسیه در حال خوردن ناهار ایران است

با این حال، منافع رقیب روسیه، ایران و ترکیه ممکن است هر گونه همکاری را محدود کند. ترکیه، یکی از اعضای ناتو، تحریم هایی را علیه روسیه اعمال نکرده است اما پهپادهای مرگبار بایراکتار را به اوکراین فروخته است که نیروهای اوکراینی برای حمله به نیروهای روسیه از آنها استفاده کرده اند.

در همین حال، روسیه و ایران تولیدکنندگان نفت و گاز هستند و رقابت بین آنها از زمان آغاز جنگ اوکراین تشدید شده است زیرا تحریم‌های انرژی روسیه مسکو را مجبور به صادرات نفت با قیمت پایین به چین و هند کرد.

نیاز روسیه به همکاری‌های جدید

نیک کیچن، مدیر مرکز مطالعات رقابت جهانی قدرت (CGPC) در دانشگاه سوری انگلستان، به نیوزویک گفت: «این به خودی خود یک اتحاد ضد غربی نیست، واضح‌تر از همه، ترکیه عضو ناتو است، بلکه یک همکاری کارکردی و تابعی از تشدید رقابت بین دولت ها است».

به گفته کیچن، ایران بخشی از گروه گسترده‌تری از کشورهای متشکل از چین، هند، آمریکای لاتین و کشورهای عربی و آفریقایی است که روسیه می‌خواهد با آنها روابط نزدیک‌تری برقرار کند تا نشان دهد می‌تواند تحت تحریم‌ها پیشرفت کند.

کیچن گفت: «خطای استراتژیک عظیم روسیه در اوکراین، این کشور را به شراکت‌های جدید در مناطق مختلف نیازمند کرده است».

وی افزود: چالش ترکیه و همچنین ایران که باید تعاملات خود را با کشورهای غربی در نظر بگیرند این است که تا چه حد می‌توانند شراکت با پوتین را پیش از عواقب بالقوه‌ای که برای روابط با قدرت‌های غربی خواهد داشت، پیش ببرند.

دستاوردهای ایران و روسیه در نشست تهران

در همین راستا مارک کاتز و نادره چملو اعضای ارشد شورای آتلانتیک نیز در گزارشی با عنوان «پوتین در نشست تهران به آنچه می‌خواست رسید. ایران چه؟» نوشته‌اند که «ایران ممکن است چیزی مهمتر از مسکو دریافت کند: عرضه تضمینی گندم».

سفر ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه در 19 ژوئیه به تهران - جایی که او با رهبر عالی و رئیس جمهور ایران، و نیز رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه دیدار کرد - دومین باری بود که پوتین از زمان تهاجم روسیه به اوکراین به خارج از خاک اتحاد جماهیر شوروی سابق پا می‌گذاشت. 

این سفر برای اجلاس تهران بود که در چارچوب روند آستانه 2017 میان ترکیه، روسیه و ایران به منظور تلاش برای حل و فصل مسالمت آمیز بحران سوریه انجام شد. 

همچنین بنا بر ادعای مقامات آمریکایی که از سوی تهران و روسیه تکذیب شد، ایران قصد دارد پهپادهایی با قابلیت حمل سلاح به روسیه را بفروشد و آموزش نحوه استفاده از آنها را ارائه دهد. ادعایی که می‌تواند تهران را با تلاش‌های جنگی پوتین علیه اوکراین مرتبط کند. 

سود بالقوه تهران؛ عرضه تضمینی گندم؟

ایران بیش از هر کالایی به گندم نیاز دارد. روسیه در حال حاضر منبع گندم مازادی است که در داخل کشور تولید می شود یا از اوکراین به سرقت رفته است. در شرایطی که سازمان‌های بین‌المللی نسبت به کمبود مواد غذایی در ماه‌های آینده هشدار می‌دهند، ایران چاره‌ای جز نگاه به شمال ندارد.

شورش های چند ماهه مواد غذایی در سریلانکا که با هجوم به کاخ ریاست جمهوری و برکناری رئیس جمهور پایان یافت، از دید رهبران ایران دور نمانده است. در ایران نیز اعتراضات گسترده‌ای در مورد افزایش هزینه‌های زندگی و همچنین گزارش‌هایی مبنی بر ناتوانی مصرف‌کنندگان در خرید حتی ابتدایی‌ترین محصولات، از جمله کالاهای اساسی روزمره مانند نان یا ماکارونی وجود دارد.

تلاش های دولت برای محافظت از اقشار فقیرتر در برابر برخی از اثرات وخیم، مانند یارانه ها، کنترل قیمت ها، یا شبه سهمیه بندی، ناموفق بوده است. گزارش‌های معمولی از کمبود آرد، تعطیلی کامل یا کاهش ساعات کار نانوایی‌ها و فروش کنترل‌شده نان بر اساس سرانه خانوار به خریداران وجود دارد که به شبیه سهمیه‌بندی نان در ایران در صد سال پیش است.

در همین حال روسیه اعلام کرد که گندم را فقط به کشورهای دوست خواهد فروخت. رهبران ایران در میانه جنگ اوکراین، اساساً تلاش می‌کنند یک راه حیاتی اقتصادی را در انتظار کمبود گندم و نان که به طور بالقوه می‌تواند اعتراضات را برانگیزد، تضمین کنند.

ایران و روسیه هم اکنون در فشار تحریم‌ها همراه هستند. هر دو کشور تحت شدیدترین مجازات‌های اقتصادی هستند و همکاری با یکدیگر برای تضعیف اثر تحریم‌ها در سیاست خارجی می‌تواند به نفع هر دو باشد. در واقع، روسیه سعی کرده از تجربه چندین دهه ایران در مقابله با تحریم ها با در اختیار گرفتن بازار نفت با تخفیف، درس بگیرد.

کاهش فروش نفت همراه با افول چشم‌انداز توافق برای احیای برجام منجر به تداوم کاهش ارزش پول ملی (ریال) شده است که دلار آمریکا قبل از نشست تهران از مرز 32000 تومان عبور کرد.

اگر توافق هسته‌ای سرانجام ملغی شود، ایران می‌خواهد طرف روسیه را برای خود داشته باشد، و بنابراین مسکو هرگونه اقدام جدید شورای امنیت سازمان ملل علیه تهران را وتو خواهد کرد.

اگرچه تجارت ایران و روسیه نسبتاً کوچک است، تصمیم اعلام شده برای انجام آن به ریال و روبل می‌تواند به کاهش فشار بر نرخ مبادله ریال/دلار کمک کند. در واقع، به نظر می رسد که حداقل به طور موقت اثر آرام بخشی بر بازار متلاطم فارکس داشته است که بلافاصله پس از نشست تهران، نرخ برابری دلار، روند نزولی به سمت 31000 تومان را طی کرد و کاهش قیمت طلا را شاهد بود.

مسکو همچنین با اعلام این که گازپروم 40 میلیارد دلار در بخش انرژی ایران سرمایه گذاری خواهد کرد، به دنبال کاهش ضررهایی بود که به صادرات نفت ایران تحمیل کرده بود. تهران همچنین با تسهیل تجارت بین روسیه و هند از طریق مسیرهایی که زمان بسیار کمتری نسبت به مسیر دریایی سنت پترزبورگ به هند دارد، هزینه های ترانزیت دریافت می کند.

مقامات دولت ایران قبلاً اظهاراتی داشتند که موضعی مسالمت آمیزتر در مورد جنگ در اوکراین اتخاذ کرده و خواستار حل مسالمت آمیز آن شده بودند. اما ایرانی‌ها ممکن است بیش از هر تغییر واقعی در اوکراین، نسبت به تحریم‌های جدید و تهدیدهای اقدام علیه برنامه هسته ای ایران واکنش نشان داده باشند.

به هر حال، پوتین دلیلی داشت که از دیدارهایش با رهبران ایران در تهران خرسند باشد. اما مشخص نیست که رهبران ایران به همان اندازه راضی بوده باشند.