پشت پرده تعویق مذاکرات ایران و عربستان

عراق به هم ریخته است. درگیری ها تشدید یافته و به رغم تلاش های مقامات این کشور هنوز فضا آرام نشده است. درگیری‌ها اخیر در عراق پس از یورش حامیان جریان صدر به منطقه سبز بغداد و ورودشان به کاخ ریاست جمهوری در پی  کناره‌گیری مقدی صدر ، رهبر این جریان از سیاست آغاز شد.

در این میان گرچه مقتدی صدر شامگاه دوشنبه خبر داد که تا توقف خشونت و درگیری‌ها اعتصاب غذا می‌کند و نخست وزیر عراق هم تاکید کرد که برای درخواست سید مقتدی صدر به منظور توقف خشونت ارزش قائل هستم و از همه عراقی ها خواست که مسئولیت ملی حفظ خون عراقی‌ها را بر عهده بگیرند، اما همچنان شاهد تشدید درگیری‌ها هستیم.

درگیری هایی که یک تاثیر جدی هم بر روابط سیاسی ایران داشت و موجب شد مذاکرات ایران وعربستان که با میانجیگری عراق در آوریل ۲۰۲۱ آغاز شد و دو کشور تا به امروز پنج دور مذاکرات را برگزار کردند به تعویق بیفتد.

یک منبع مسئول در وزارت خارجه عراق در گفت وگو با العربی الجدید تاکید کرد: قرار بود دور ششم مذاکرات ایران و عربستان در اواخر جولای برگزار شود و بغداد تمام تدارکات و آمادگی ها برای برگزاری این نشست که قرار بود با مشارکت مسئولان عالی رتبه دو کشور باشد را انجام داده بود اما تحولات سیاسی در عراق و هجوم طرفداران جریان صدر به منطقه خضرا منجر به تعویق این دور از مذاکرات شد.

این منبع افزود: تعویق دور ششم مذاکرات تهران و ریاض از سوی بغداد نبود بلکه به درخواست خود آن‌ها بود، دو کشور ایران و عربستان تاکید کردند که اوضاع سیاسی موجود در عراق مناسب برگزاری چنین مذاکراتی در سطح وزیران نیست. در این گزارش آمده است که درگیری ها میان طرف های سیاسی عراقی اخیرا افزایش یافت و طرفداران جریان صدر در منطقه خضرا و در نزدیکی اماکنی که معمولا مذاکرات ایران و عربستان در آن ها برگزار می شد، تحصن کردند.

این منبع وزارت خارجه عراق در ادامه گفت که دولت عراق به تهران و ریاض تاکید کرد که منطقه خضرا امن بوده و آماده برگزاری دور ششم مذاکرات است و تحصن صدری ها و بحران سیاسی عراق تاثیری بر مذاکرات دو کشور نمی گذارد اما دو طرف ایرانی و سعودی ترجیح دادند که مذاکرات به تعویق بیفتد. این منبع همچنین تاکید کرد که دولت الکاظمی همچنان تلاش می کند که دور جدید مذاکرات ایران و عربستان برگزار شود به خصوص اینکه ممکن است بحران سیاسی عراق طولانی شود و نباید مذاکرات را به این بحران ربط داد.

 پیش از این محمد ایرانی، سفیر جمهوری اسلامی ایران در کویت در گفت وگو با روزنامه الرای درخصوص برگزاری دور جدید مذاکرات تهران و ریاض گفت: قرار بود دور ششم مذاکرات میان ایران و عربستان ماه گذشته برگزار شود و قرار بود به محض پایان این مذاکرات حسین امیر عبداللهیان، وزیر خارجه ایران و فیصل بن فرحان، وزیر خارجه عربستان با همدیگر دیدار کنند. او گفت که با توجه به تحولات اخیر در عراق طبیعی است که باید منتظر بمانیم تا کشور میزبان آماده میزبانی مذاکرات شود.

اما اکنون سوال این است که ایران و عربستان باید همچنان منتظر آرام شدن عراق شوند یا بهتر است که به دنبال گزینه دیگری برای برگزاری مذاکرات خود باشند، مذاکراتی که به نظر می رسد تا رسیدن به نتیجه نهایی و بازگشت سفرای دوکشور فاصله چندانی نمانده است.

در همین زمینه یک کارشناس و تحلیل‌گر مسائل خاورمیانه معتقد است که ایران و عربستان می توانند مذاکرات را بدون واسطه انجام دهند یا مقصد دیگری برایش بیابند که برای نمونه عمان می‌تواند آن مقصد باشد.

در ادامه گفت‌وگوی همشهری آنلاین با سید صباح زنگنه، کارشناس و تحلیل‌گر مسائل خاورمیانه را می‌خوانید.

آخرین اخبار از تحولات در عراق

باتوجه به اینکه بحران در عراق باعث عقب افتادن مذاکرات ایران و عربستان شده است، از سویی هم ایران تجربه وجود مشکلات داخلی در کشور واسطه در مذاکرات وین از سوی روسیه داشته است، نباید در این باره فکری اساسی می‌شد؟ و راه گریزی را در نظر می گرفتند؟

دو کشور ایران و عربستان اظهار تمایل کردند که گفت‌وگو ها را شروع کنند. ۵دوره هم مذاکرات بین دو کشور با حضور و میانجی‌گری عراق صورت گرفت. البته اقدام عراق به عنوان واسطه، اقدامی مثبت است، اما کافی و لازم شاید به حساب نیاید.

درست است که میانجی‌گری عراق اقدام مورد پسند ایران و عربستان  بوده است، اما دو کشور ایران و عربستان نباید خود را معطل نوساناتی کنند که در کشورهای مختلف اتفاق می‌افتد. باید کمک کنند تا شرایط عراق به یک ثبات لازم برسد که قطعا این امر مطلوبیست، اما مذاکرات  خود را نباید لازم و ملزوم یک واسطه بدانند.

اتفافا هر اندازه که ایران و عربستان مذاکره و گفت‌وگو کنند، نقشه‌های راهی داشته باشند و توان و ظرفیت‌های خود را در منطقه تعریف کنند، بهتر می‌توانند به آرام شدن عراق و رسیدن به راه حل سیاسی برای مسئله این کشور،کمک کنند.

به گفته دولت الکاظمی، این امکان هست که بحران سیاسی عراق طولانی شود و این بحران را نباید به این مذاکرات ربط داد. برای این کار چه اقدامی می‌شود، انجام داد؟

دو راه حل برای این موضوع هست؛ ایران و عربستان می‌توانند مذاکرات خود را مستقیم انجام دهند. این دو کشور به جایی رسیده اند که مسئولان دو طرف با یکدیگر مذاکرات مستقبم داشته باشند. ولی اگر وجود واسطه را الزامی می‌دانند و در عراق وضعیت مساعد نیست می توانند در کشور دیگری مانند عمان مذاکرات را ادامه دهند.

به نظر شما ایران و عربستان در موقعیت سیاسی‌ای قرار دارند که مذاکرات بدون واسطه ای داشته باشند؟

عملا امکان پذیر است، شرایط می‌تواند فراهم باشد و به نظرم اکنون شرایط اینگونه است که توپ در زمین عربستان است تا تصمیمش را قطعی کند.

وزارت خارجه عراق گفته است که منطقه خضرا امن بوده و آماده برگزاری دور ششم مذاکرات است، اما طرف ایرانی و سعودی ترجیح داده‌اند که مذاکرات به تعویق بیفتد. تحلیل شما چیست؟

احترام گذاشتن به ابتکار عمل گذاشتن عراق امری مسلم است و هر دو کشور می‌توانند این احترام را قائل باشند.

برای اینکه در عراق هم مذاکره کنند، به نظر می‌آید شرایط آنقدر امن است که نیرویی آن را بر هم نزند. مگر آنها که مخالف نزدیکی ایران و عربستان هستند، که اساسا از مردم عراق نخواهند بود و می‌تواند از نیروهای وابسته به رژیم صهیونیستی باشد و با ملاحضه همه این مسائل در بغداد می‌شود این مذاکرات را ادامه داد. یا به عنوان یک جایگزین موقف می‌توانند مسقط پایتخت عمان را هم  قرار دهند. البته وزیر خارجه عراق نیز در آن گفتگوها و مذاکرات می‌تواند حاضر باشد.

از نظر شما صرفا وضعیت عراق عامل تعویق مذاکرات با عربستان بوده یا مسائل دیگری مانند مذاکرات هسته‌ای و روند آن هم بر این امر موثر بوده است؟

مذاکرات هسته‌ای هم بی تاثیر نیست، اما با توجه به اینکه مذاکرات تقریبا روی غلتک افتاده و تا حدودی چشم‌اندازش مشخص شده است به نظر می‌آید تاثیرگذاری مذاکرات در ادامه گفت‌وگو بین ایران و عربستان کمتر شده باشد.

پس می‌توانیم عنوان کنیم که عامل اصلی توقف مذاکرات ایران و عربستان، مشکلات داخلی عراق است؟

بله! با توجه به این که موقعیت خود نخست وزیر عراق هم شکننده است، به نظر می آید شاید یک دلیل دیگر به تعویق افتادن مذاکرات نه فقط تنش در عراق بلکه این باشد که سعودی ها تمایل ندارند در شرایطی مذاکرات را انجام دهند که میزبان خودش در حالت لغزنده قرار داشته باشد.

شما سرانجام این روند را چه می‌بینید اگر بحران سیاسی عراق خیلی طول بکشد، ایران و عربستان باید چه بکنند؟ 

بستگی به اراده سیاسی دارد. اراده سیاسی دو کشور و یا هر کدام از دو کشور، محکم و قوی باشد می‌توانند به جایگزین‌هایی هم فکر کنند اما اگر نه، منتظرند شرایط عراق به ثبات برسد یا شرایط گفتگوی پرونده هسته‌ای به نتیجه برسد، بعد تصمیم بگیرند، خب این نشان خواهد داد که اراده سیاسی خیلی جدی نیست.

پس اکنون فکر می‌کنید که ایران و عربستان با ملاحظات سیاسی منتظرند تا بحران داخلی عراق پایان یابد و برای روند مذاکرات تصمیم بگیرند؟

بله همین طور است.