مکانیسم ماشه علیه ایران فعال می‌شود؟/زمان تصمیم سیاسی فرا رسید

برجام مرده است؟

مارک فیتزپاتریک، یکی از اعضای موسسه بین المللی مطالعات استراتژیک معتقد است که برجام در کمای عمیقی است اما هنوز نمرده است یا حداقل هیچکدام از طرفین توافق دوست ندارند مردنش را اعلام کنند.

به باور این تحلیلگر، اعتراف به مرگ برجام، یعنی اذعان به شکست دیپلماسی. با این همه هستند تحلیلگرانی که بسیار بدبین هستند. علی واعظ، مدیر امور ایران و مشاور ارشد گروه بحران بین المللی در این باره به فارین پالسی گفته که تصور بازگشت و احیای توافق در شرایط کنونی بسیار سخت است.

الی گرانمایه، عضو برجسته و فعال در شورای روابط خارجی اتحادیه اروپا نیز دیدگاهی مشابهی دارد و مدعی است که برجام بیش از هر زمان دیگر بی معنا شده و از همین رو جایی برای خوش بینی در باب احیای آن وجود ندارد.

 همه درها بسته نیست!

احیای توافق هسته ای با ایران یکی از اهداف کلیدی دولت جو بایدن در عرصه سیاست خارجی بود، اما امروز گزاره های متعددی موجب پیچیده تر شدن فرایند رایزنی ها شده است. طبیعتا توقف رایزنی های غیر مستقیم میان ایران و آمریکا با میانجیگری اتحادیه اروپا تاثیری منفی بر فرایند احیای توافق گذاشت؛ چرا که نه تهران و نه واشنگتن هیچکدام حاضر نبودند از خطوط قرمز ترسیمی شان عقب نشینی کنند.

اما امروز در کنار تاکید دو طرف بر خواسته ها و مطالباتشان گزاره های دیگری نیز مسیر دستیابی به توافق را مسدود کرده است. لارنس نورمن با اشاره به این مولفه در گزارشی که برای وال استریت ژورنال نوشته مدعی شده است که ناآرامی ها در ایران در کنار [ادعای] فروش پهپادهای ایرانی به روسیه موجب شده تا مواضع کشورهای غربی در باب برجام تغییر کرده و مدعی شوند که احیای توافق در اولویت برنامه ها و سیاست هایشان قرار ندارد. هرچند برخی از دیپلمات های اروپایی و آمریکایی به شکلی محرمانه خبر داده اند که همه درها  به روی احیای توافق بسته نشده است.

دور تسلسل باطل

پنجشنبه ناظر بین المللی آژانس همزمان با تصویب  قطعنامه در شورای حکام از ایران خواست تا با این نهاد درباره ذرات کشف شده ادعایی در سه سایت اعلام نشده همکاری کند. این در حالی است که ایران بارها تاکید داشته که در این باره به سوال های آژانس پاسخ های دقیقی داده است. پیش نویس قطعنامه اخیر توسط ایالات متحده، فرانسه، بریتانیا وآلمان در اختیار شورا قرار گرفت و 26 عضو از 35 عضو هیئت مدیره شورای حکام آن را تصویب کردند؛ روسیه چین اما رای منفی داند و پنج عضو دیگر رای ممتنع.

میخائیل اولیانوف، نماینده مسکو در آژانس بین المللی با انتشار پیامی در توئیترش تصویب قطعنامه در شورای حکام را برای احیای مذاکرات هسته ای را غیرسازنده و بی موقع توصیف کرد، با این همه ایالات متحده و تروئیکای اروپایی موضعی سخت گیرانه تری اتخاذ کرد و مدعی اند که پاسخ نهایی را آژانس بین المللی انرژی اتمی در اختیار اعضا قرار می دهد، آن هم زمانی که تهران به سوال هایش پاسخ دهد.

 در چنین شرایطی می توان گفت که طرفین برجام درگیر دور تسلسلی جدی شده اند، محسن نذیری، نماینده ایران در آژانس، تصویب قطعنانمه دوم را اقدامی سیاست زده، غیر سازنده و نامناسب توصیف کرد و با تاکید بر این که پرونده تحقیقات آژانس درباره برنامه هسته ای ایران سال گذشته بسته شده، گفت تصویب قطعنامه اخیر در شورای حکام طبیعتا می تواند بر همکاری و تعامل ایران با آژانس تاثیری منفی بگذارد. پیشتر مقام های ایران گفته بودند که در واکنش به چنین اقدام غیرسازنده‌ای در شورای حکام قادرند مذاکرات برنامه ریزی شده با هیئتی از آژانس را  لغو کنند. نمایندگانی که قرار است اواخر ماه جاری راهی تهران شوند.

پیامد کنش های تحریک آمیز 

ماه ژوئن آژانس بین المللی انرژی اتمی با محوریت تروئیکای اروپایی نخستین قطعنامه را علیه ایران تصویب کرد و در چارچوبش از تهران خواست تا با نهاد ناظر هسته ای تعامل داشته باشد؛ این بار ناظران مدعی اند که ادبیات استفاده شده در متن قطعنامه کمی تندتر است؛ به گفته آنها در متن اخیر تعامل با آژانس ضروی و فوری توصیف شده و به ادعای کشورهای غربی و امضا کنندگان به عنوان بخشی از تعهدات قانونی تهران برشمرده شده است.

لورا هولگیت،نماینده امریکا در آژانس بین المللی برای نخستین بار ادعا کرد که واشنگتن قصد دارد تا موضوع عدم همکاری ادعایی ایران با آژانس را به شورای امنیت ارجاع دهد؛ تصمیمی که طبیعتا تنش ها را افزایش خواهد داد و واکنش تند تر ایران، روسیه و چین را به همراه دارد.

در همین راستا لارنس نورمن با اشاره به مطالبه ادعایی نماینده آمریکا گفت که واشنگتن و متحدان اروپایی اش شاید به دنبال آن هستند که در صورت تداوم وضعیت، مکانیسم ماشه (اسنپ بک) را فعال کنند، با این همه تحقق این خواسته به واسطه عضویت دو قدرت چین و روسیه در شورای امنیت و حق وتویی که این دو کشور از آن برخورداند، دشوار است. نورمن نوشته، مسکو به طور قطع از حق وتوی خود در شورای امنیت سازمان ملل به نفع ایران استفاده خواهد کرد.

 ادبیات استفاده شده توسط مقام های آمریکایی به شدت متناقض است، ایالات متحده ماه های آگوست و سپتامبر گفته بود که اگر ایران با آژانس بین المللی همکاری داشته باشد و پیش نویس توافقی را که اتحادیه اروپا ماه اوت منتشر کرده بود را بپذیرد، برجام احیا خواهد شد.

اما امروز مواضع مقام های دولت بایدن فرق کرده و از همین رو مشخص نیست، کاخ سفید قرار است در این باب چه تصمیمی را اتخاذ کند بالاخص آن که اخیرا دور تازه ای از تحریم های آمریکا و اروپا علیه ایران به بهانه ناارامی ها و فروش ادعایی پرنده ها به مسکو، تنش های حاکم میان طرفین را افزایش داده است.

گزینه های محدود بایدن

پنجشنبه دولت بایدن 13 شرکتی که به ایران در فروش نفت و محصولات پتروشیمی اش کمک می کردند را در لیست تحریم ها قرار داد، تصمیمی که تقریبا همزمانی داشت با قطعنامه ضد ایرانی شورای حکام.

ناظران می گویند اتخاد چنین مواضعی از جانب واشنگتن و تاکید مقام های دولت بایدن بر پلن «بی» در ارتباط با ایران برای ایالات متحده و تروئیکای اروپایی پیامدهی مثبتی به دنبال ندارد.

به ادعای گرانمایه و واعظ تداوم این شرایط صرفا زمینه را برای عبور ایران از آسته هسته ای و فروپاشی توافق احتمالی هموار خواهد کرد. فیتزپاتریک نیز با با اشاره به توانایی ایران برای غنی سازی اورانیوم در سطح بالا، به کارگیری سانترفیوزهای پیشرفته تر و محدودتر کردن نظارت های نهاد ناظر و پایبندی همزمان به توافق پادمانی که قبل از برجام بدان متعهد شده بود، معتقد است که تهران این توان را دارد تا ایالات متحده را برای لغو تحریم ها تحت فشار قرار دهد.

زمان به نفع غرب نیست

گروه بین المللی بحران در میانه توصیه های گروه های رادیکال مبنی بر توسل دولت بایدن بر گزینه نظامی، می گویند که جو بایدن برای خروج از بن بستی که گرفتارش شده، گزینه های محدودی دارد و یکی از آنها رایزنی با ایران برای کاهش غنای اروانیومش در ازای آزاد کردن بخشی از پول های بلوکه شده است.

گزینه‌ای که به واسطه بی اعتمادی عمیق حاکم که ماحصل مذاکرات فلج شده وین است، طبیعتا نمی تواند چندان نتیجه بخش باشد. پیتر استانو، سخنگوی امور خارجی اتحادیه اروپا در گفتگو با فارین پالسی مدعی شد که متن  پیشنهادی اتحادیه اروپا تغییری نخواهد کرد، طبیعتا ایران نیز از مطالبات و خطوط قرمزش عقب نمی نشیند، مجموعه این شرایط نشان می دهد که زمان به نفع غرب نیست و لحظه تصمیم گیری سیاسی فرا رسیده است؛ تصمیمی که باید با لحاظ کردن واکنش های فرضی ایران اتخاذ شود.