ریشه همصدایی اژدهای زرد و اعراب مقابل ایران

ریشه‌های هم‌صدایی چین و اعراب

در بیانیه‌های امضا شده میان چین و عربستان و کشورهای عرب حاشیه خلیج فارس، فارغ از تاکید بر تعمیق روابط اقتصادی و راهبردی، به گزاره‌های قابل بحث در ارتباط با ایران نیز اشاره شده است. در بیانیه نخست، پکن و ریاض هم‌صدا با یکدیگر بر فعالیت‌های منطقه‌ای و برنامه هسته‌ای ایران تاکید داشتند. یک روز پس از آن اژدهای زرد با کشورهای عرب خلیج فارس همصدا شد و این بار به شکلی ضمنی مالکیت بر جزایر سه‌گانه مورد مناقشه میان تهران و ریاض را پیش کشید؛ موضعی که به واسطه نزدیکی ایران به چین موجب شد پرسش‌های بسیاری درمورد رویکرد پکن نسبت به تهران در شرایط فعلی مطرح شود.

گروهی با استناد به سیاست خارجی دیرینه پکن بر این باورند که چین برخلاف تصور بسیاری از ناظران هیچگاه متحدی قابل اعتماد نبوده و نیست و گروهی دیگر باور متفاوتی دارند و رویکرد اخیر چین را به شکلی گسترده‌تر مورد بررسی قرار می‌دهند. دسته دوم با اشاره به رقابت‌های جهانی میان چین و آمریکا و همچنین تلاش‌های پکن برای یافتن پول و انرژی بالاخص در بازارهای جنوب جهانی، رویکرد تازه پکن را در چارچوب منافع این بازیگر تبیین می‌کنند.

رحمان قهرمانپور - تحلیلگر مسائل بین‌الملل - در باب چرایی همصدایی چین با اعراب به «اکوایران» گفت: از یک منظر نزدیکی پکن به کشورهای عرب خلیج فارس را باید در قاب رقابت میان چین و آمریکا تبیین کرد و از منظر دیگر باید به نیازهای چین جهت جذب پول و سرمایه و نفت متمرکز شد.

نزدیکی به ریاض به معنای دور شدن از ایران نیست

«گوان ارلی» - تحلیلگر فعال در مرکز مطالعات خاورمیانه - باور متفاوتی دارد و معتقد است که اتخاد مواضع مشترک ادعایی اخیر اما بی‌سابقه بویژه در ارتباط با جزایر مورد مناقشه ایران وامارات، نشان از آن دارد که روابط شورای همکاری خلیج فارس با چین را باید بر پایه‌های ستون‌های استوارتر بررسی کرد. این تحلیلگر در ادامه این ادعا را مطرح کرد که امروز امنیت شورای همکاری خلیج فارس به معنای امنیت چین است؛ از همین رو شاهد شرکتی استراتژیک میان اعراب و چین هستیم.

این تحلیلگر در ادامه تحلیل خود با اشاره به مفاد بیانیه مشترک چین و عربستان که در آن بر همکاری ایران با نهاد ناظر هسته‌ای و فعالیت‌های ادعایی منطقه‌ای ایران تاکید شده، گفت که طبیعتا پایان تنش‌های حاکم بر خاورمیانه‌ای که به میدان رقابت‌های ایران و عربستان تبدیل شده، فرصتی در اختیار چین قرار خواهد داد تا در سایه ثبات و رفاه حاکم بتواند منافع ملی‌اش را محقق کند.

اما قهرمانپور نگاه متفاوتی دارد و برخلاف تحلیلگرانی که مدعی‌اند همصدایی پکن با اعراب، بویژه عربستان، نشان از پشت کردن به تهران دارد، می‌گوید که رویکرد تازه پکن در ارتباط با ریاض الزاما به معنای دور شدن از ایران نیست.

این تحلیلگر روابط بین‌الملل در گفت‌وگو با اکوایران ضمن اشاره به طرح‌های اجرایی چین بویژه طرح جاده و کمربند و همچنین نیازش به انرژی ذخیره‌شده در کشورهای عرب و تعجیلش برای اجرایی شدن توافق‌ها، به تعلل ایران در اجرای سند جامع همکاری 25 ساله با چین اشاره کرد و گفت: معنای تعامل استراتژیک چین با متحدانش با معنای تعامل ایالات متحده و متحدان خود، کاملا متفاوت است.

سنتی که زیر پا گذاشته شد!

با این همه قهرمانپور در ارتباط با بیانیه دوم که به صورت مشترک توسط اعراب و چین در ارتباط با جزایر مورد مناقشه منتشر شد گفت که این بیانیه با مفروض‌های سنتی حاکم بر سیاست خارجی چین در تضاد قرار دارد.

به باور این تحلیلگر برجسته روابط بین‌الملل، پکن در سه دهه اخیر، خود را از مناقشه‌های مرزی و سرزمینی منطقه‌ای چون خاورمیانه دور نگاه داشته و این بی‌طرفی را به عنوان یکی از اصول اساسی سیاست خارجی‌اش قلمداد کرده بود.

قهرمانپور در ادامه با اشاره به این همصدایی بی‌سابقه گفت: فعلا در باب این بیانیه و چرایی موضع‌گیری مشترک پکن با اعراب نمی‌توان تحلیلی قاطع ارائه کرد و باید منتظر ماند و دید پاسخ و تحلیل رهبران و رسانه‌های چینی چه خواهد بود.

او در بخش دیگری از گفت‌وگوی خود با اکوایران، با اشاره به برداشت‌های نادرست از رابطه تهران با پکن در عرصه سیاست خارجی، تاکید کرد که چین برخلاف باور بسیاری از بازیگران در تقابل با غرب قرار ندارد، چراکه اقتصاد این کشور در اقتصاد جهانی درهم تنیده شده و جزئی از سیستم مالی جهانی است.

به باور این تحلیلگر مسائل بین‌الملل، در چنین چارچوبی، طبیعتا پکن در حالی که درگیر رقابت با واشنگتن است، همزمان تلاش دارد تا طرح‌های خود را اجرایی کند و در نظم تازه جهانی در قالب قدرتی برتر مانور دهد.

همزمان، محمد بیات - تحلیلگر مسائل خاورمیانه - ضمن تاکید بر این حقیقت، به اکوایران گفت: بر هم زدن توازن سیاسی سنتی با اولویت دادن نگاه به شرق در عرصه سیاست خارجی و دوری کردن از غرب موجب شده تا ایران همه تخم‌مرغ‌هایش را در یک سبد قرار دهد.

او تصریح کرد: طبیعتا در چنین شرایطی هم از جانب غرب به‌واسطه تحریم‌ها تحت فشار قرار دارد و هم باید منافع ملی بازیگرانی چون چین را درک کند؛ بازیگری که فارغ از اختلاف‌نظرها میان ریاض و تهران، امروز به‌واسطه طرح کمربند و جاده و بازار نفت و پول، اولویتش نزدیکی به ریاض است که البته لزوما به معنای دوری از تهران نیست.