فعالیت مورد قبول ایرانیان در اوغات فراغت

تصویر اوقات فراغت

این گزارش بیان می‌کند در زمینه تعریف فراغت، 3 جهت‌گیری مشترک وجود دارد. اول اینکه از آنچه باید انجام گیرد، متمایز می‌شود. فراغت از قلمرو ضرورت جدا می‌شود؛ دوم اینکه فراغت انتخابی آزادانه است که نسبی بوده و مطق نیست. در نهایت اینکه انگیزه انتخاب نوع فراغت عمدتا درونی است. به همین دلیل می‌توان گفت فراغت ترکیبی از دلایل مشارکت و مزایای پیش‌بینی‌شده است. از مجموع مقولات مطرح‌شده چنین به نظر می‌رسد که فراغت فعالیتی است که در ابتدا به صرف خودش انتخاب می‌شود. آنچه فعالیتی را به فراغت تبدیل می‌کند تعریفی است که فراغتگر به آن می‌دهد و در هر صورت از حالت ذهنی محض فراتر است. با آنکه آزادی در انتخاب فعالیت‌های فراغتی نسبی است، ولی می‌تواند چیزی فراتر از یک احساس محض باشد. به این دلیل جهتدار و متضمن تصمیم‌گیری واقعی است.

تغییر الگوی‌ فراغت ایرانیان

بر اساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، میانگین زمان فراغت هر ایرانی حدود 2/ 4 ساعت در روز است که البته این میزان به تناسب نوع فعالیت افراد (شاغل یا بیکار)، سن، میزان تحصیلات، تجرد و تاهل، جنسیت، میزان درآمد خانوار، و سطح توسعه‌یافتگی محل سکونت، دستخوش تغییر می‌شود. البته نرخ اوقات فراغت مسئله اساسی در موضوع فراغت نیست، بلکه کیفیت گذران اوقات فراغت در درجه اهمیت بالاتری قراردارد. برای مثال مقایسه نرخ اوقات فراغت در ایران و دیگر کشورها بیانگر آن است که زمان فراغت در ایران نرخ پایینی ندارد؛ با‌این‌حال زمانی که بحث کیفیت اوقات فراغت به میان می‌آید، اوضاع تغییر می‌کند.

بررسی الگوی گذران اوقات فراغت در ایران نشان می‌دهد فراغت‌های خانه‌محور و منفعل رو‌به‌رشد بوده است؛ به‌گونه‌ای که استراحت در منزل در بازه زمانی زمانی حدود 40 سال، به عنوان منفعل‌ترین فراغت با رشد 610درصدی روبه‌رو بوده است. نکته مهم دیگر در مورد فراغت‌های مورد اقبال‌ در خانواده‌ها، فراغت‌هایی است که کمترین هزینه را داشته باشد؛ به گونه‌‌ای که در کنار استراحت در منزل، تماشای تلویزیون و معاشرت با اقوام نیز درصد بالایی به خود اختصاص داده است. بررسی جایگاه هزینه‌های فراغتی در هزینه - درآمد خانوار نیز نشان می‌دهد فراغت پایین‌ترین جایگاه را به خود اختصاص داده است. در نتیجه می‌توان گفت یکی از دلایل مهم خانه‌محور بودن فراغت، هزینه‌های فعالیت‌های فراغتی است که در اولویت‌های اول خانواده قرار نمی‎گیرد.

الگوی موثر از اشتغال

 یکی از موضوعات مهم در مساله فراغت، الگوهای اشتغال در جامعه است؛ به گونه‌ای که اشتغال در جامعه مانعی برای فراغت به حساب می‌آید. این موضوع هم برای مردان که حجم بالای شاغلان رسمی در جامعه را تشکیل می‌دهند و هم در مورد زنان که حجم بالای اشتغال به کار خانگی دارند قابل‌ذکر است. دلیل مساله این است که الگوی اشتغال در جامعه توجه کمتری به دیگر الزامات زندگی خانواگی داشته و اقتصادمحور تنظیم شده است. نکته مهم در فراغت، ابتنای آن بر خلاقیت فردی بدون هرگونه اجبار است. به عبارتی فراغت زمانی برای رشد عرصه‌های علمی و فرهنگی نیز به حساب می‌آید، چرا که در این زمان فرد آزادانه به دنبال علایق خود در عرصه‌های مختلف می‌رود. به همین دلیل برنامه‌ریزی شغلی باید به گونه‌ای باشد که افراد امکان پرداختن به علایق خود را داشته باشند.

از سوی دیگر با توجه به رشد صنایع خلاق در اقتصاد کشورها، توجه به زمان فراغت در راستای تقویت این صنعت نیز حایز اهمیت است. در نهایت می‌توان گفت برنامه‌ریزی با الگوی اشتغال در امتداد فراغت فرصت توسعه در عرصه‌های مختلف را ایجاد می‌کند. البته لازمه این موضوع تامین زیرساخت‌ها و بستر‌های لازم در جهت فراغت سالم و هدفمند است. در آسیب‌شناسی فعالیت‌های اوقات فراغت، کمرنگ بودن نقش ورزش در فهرست فعالیت‌های فراغتی، پایین بودن سرانه مطالعه در ایران، رشد زمان برنامه‌های ماهواره‌ای و پررنگ شدن فضای مجازی در پر کردن اوقات فراغت از لحاظ گذران وقت در ایران گزارش شده است.

در سال‌های اخیر، الگوی فراغت منفعل فردی در حال تغییر به الگوی فراغت فعال فردی است و روند فراغت منفعل بودن و تاثیرپذیری از ابزارهای فراغتی جهانی از ویژگی‎های اصلی الگوی فراغت در ایران است. تعیین متولی واحد و مشخص برای راهبری و هدایت موضوع فراغت، محوریت دادن به خانوار در برنامه‌ریزی فراغت، توجه به جنبه آموزش و مهارت‌آموزی در برنامه‌ریزی فراغت، نیازسنجی فعالیت‌های فراغتی برای هر استان، از اهم پیشنهادهای اجرایی در راستای گذران مطلوب اوقات فراغت در جامعه ایرانی است.

از رادیو تا استراحت در خانه

 اولین پیمایشی که در آن موضوع اوقات فراغت بررسی شد مربوط به سال 1353 است که در میان 4420 نفر افراد بالای 15 سال سراسر کشور انجام شد. در این بررسی گوش دادن به رادیو، معاشرت با اقوام و آشنایان و تماشای تلویزیون و مطالعه اولویت‌های اول گذران اوقات بودند که با توجه به دسترسی محدود خانواده‌ها به تلویزیون در سال بررسی، در اولویت بودن آن حایز اهمیت است. پیمایش بعدی در سال 1357 انجام شده و در آن انواع فعالیت‌های گذران اوقات فراغت را بررسی کرد. بر اساس آن تماشای تلویزیون، استراحت در خانه و معاشرت با اقوام و دوستان در اولویت انتخاب افراد برای گذران اوقات فراغت قرار داشته است.

از سوی دیگر رفتن به قهوه‌خانه، شرکت در انجمن‌ها و گروه‌ها و رفتن به سینما 3 اولویت آخر گذران اوقات فراغت افراد بوده است. آخرین پیمایش انجام‌شده در این زمینه مربوط به سال 1395 است. بر این اساس استراحت در خانه، تماشای تلویزیون، و معاشرت با اقوام و دوستان به عنوان 3 اولویت اول چگونگی گذران اوقات فراغت بیان شده‌اند. به همین دلیل است که می‌توان گفت غالب رفتار فراغتی افراد از الگوی فراغت منفعل پیروی می‌کند.