بایدها و نبایدهای اقتصاد ایران در نگاه رهبر انقلاب

به گزارش اقتصادنیوز به نقل از ایرنا، توجه به امور اقتصادی و رفع چالش‌ها و موانع از مسیر آن در بیش از یک دهه گذشته در بیانات و سخنرانی های رهبر معظم انقلاب نمود داشته است که مصداق عینی آن انتخاب شعارهای سال متناسب با ظرفیت ها و ضرورت‌های اقتصاد ایران بوده است؛ با این حال ایشان در عمل نشان داده که در موضوع اقتصاد به این نامگذاری ها اکتفا نکرده و در مناسبت های مختلف، مشکلات اقتصاد ایران را به متولیان امر گوشزد کرده اند.

سال ۱۴۰۱ که نخستین سال از قرن پانزدهم خورشیدی است، از سوی ایشان به «تولید؛ دانش‌بنیان، اشتغال‌آفرین» مزین شد؛ ایشان در بیانات نوروزی خود در بیان دلایل این انتخاب به مردم چنین گفتند: تولید، کلید حل مشکلات اقتصادی و راه اصلی عبور از دشواری‌های اقتصادی است، ضمن اینکه رشد اقتصادی، افزایش اشتغال، کاهش تورم، افزایش درآمد سرانه، بهبود رفاه عمومی و همچنین افزایش اعتماد به نفس و عزت ملی در گرو رونق و رواجِ اکسیری به نام تولید ملی است که تکیه بر آن در این سالها تأثیرهای خوبی نیز داشته است.

حضرت آیت‌الله خامنه‌ای افزودند: امسال نیز همچنان بر مسئله تولید تأکید می‌کنم، البته بر لایه و چهره جدیدی از تولید یعنی تولیدِ «دانش‌بنیان» و «اشتغال‌آفرین».

در این گزارش به مرور دیدگاههای رهبر انقلاب در حوزه های اقتصادی و کلیدواژه های ایشان در ۵ دیدار ایشان در سال ۱۴۰۱ می پردازیم:

نخست: سخنرانی تلویزیونی با مردم

رهبر انقلاب در نخستین روز سال ۱۴۰۱ در سخنرانی تلویزیونی خود با تأکید بر اینکه تنها راه رسیدن به رشد اقتصادی، حرکت به سمت اقتصاد دانش‌بنیان است، افزودند: منظور از اقتصاد دانش‌بنیان، نگاه علمی و فناورانه به تولید در همه عرصه‌ها است که نتیجه آن، کاهش هزینه‌های تولید، افزایش بهره‌وری، ارتقای کیفیت محصولات، رقابت‌پذیر شدن تولیدات در بازارهای جهانی و کاهش قیمت تمام‌شده محصولات در داخل خواهد بود.

رهبر انقلاب با تأکید بر این واقعیت که دستیابی به پیشرفت عادلانه در اقتصاد و حل مشکل فقر فقط از مسیر تقویت تولید دانش‌بنیان می‌گذرد، گفتند: تعداد شرکت‌های دانش‌بنیان باید افزایش یابد و این کار شدنی و ممکن است.

به اعتقاد ایشان، درصد بالایی از عناصر تحصیل‌کرده در رشته‌های غیر مرتبط با تحصیل خود مشغول به کار هستند، در حالی که می‌توان از همت نیروهای متخصص و جوان که بزرگ‌ترین ثروت کشور هستند، به نفع ثروتمند کردن کشور استفاده کرد.

از نگاه ایشان اقتصاد ایران از چند مشکل رنج می برد:

۱- نیاز به امنیت کامل و خودکفایی در تولید محصولات پایه غذایی همچون گندم، جو، ذرّت، خوراک دام و دانه‌های روغنی: متأسفانه بخش کشاورزی جزو وابسته‌ترین بخش‌های کشور به واردات است که این وضع حتماً باید تعدیل شود.

۲- مانع تراشی ذی نفعان واردات و جلوگیری از کاهش وابستگی در کالاهای اساسی: مبارزه با این وابستگی به علت منافع زیاد برخی افراد و احتمالاً نفوذ و کارشکنی آنها در بعضی از دستگاهها و وزارتخانه‌ها دشوار است اما مسئولان باید همت کنند و این کار سخت را انجام دهند.

۳- پرهیز از «گره زدن اقتصاد کشور به تحریم‌های آمریکا و بیان این حرف که تا تحریم است وضع همین است: خوشبختانه سیاست‌های جدید در کشور نشان داد می‌توان با وجود پا برجا بودن تحریم‌های آمریکا پیشرفت کرد، تجارت خارجی را رونق داد، وارد قراردادهای منطقه‌ای شد و در زمینه نفت و مسائل دیگر به دستاوردهایی رسید. البته به هیچ‌وجه نمی‌گویم که به دنبال رفع تحریم‌ها نباشید و کسانی که در این زمینه در حال تلاش هستند، کار خود را دنبال کنند اما اساس این است که کشور را به‌گونه‌ای اداره کنیم که تحریم‌ها نتواند ضربه اساسی و زیان بزرگی به اقتصاد بزند، بنابراین امسال هم همان توصیه را تکرار می‌کنم که اقتصاد کشور به تحریم گره زده نشود.

۴- افزایش نفت و درآمدهای ارزی: با این درآمدها دو گونه می‌توان برخورد کرد یا می‌توان آنها را صرف افزایش واردات کرد با این تصور که با این کار، رفاه و آسایش مردم بیشتر می‌شود. این کار اگرچه ظاهر خوبی دارد اما باطن آن بسیار بد و در واقع ضایع کردن سرمایه‌های اساسی کشور است. راه دیگر که راه درست و اساسی است، استفاده از درآمدهای نفتی برای ساختن زیرساختهای کشور و محکم کردن بنیانها و ریشه‌دار کردن اقتصاد است که این کار باید انجام شود.

دوم: ملاقات کارگزاران

رهبر انقلاب در دیدار نوروزی با کارگزاران نظام با اشاره به برخی شاخص‌های منفی در زمینه اقتصادی گفتند: مسائل و مشکلات وجود دارند اما قابل حل هستند و مبنای ارزیابی و قضاوت درباره شرایط کشور و موفقیت‌های آن، نباید فقط شاخص‌های اقتصادی باشد بلکه باید شاخص‌های دیگر را نیز در نظر گرفت و همه موارد را با هم سنجید. با وجود موارد منفی در اقتصاد، در همین حوزه نیز نشانه‌های موفقیت وجود دارد که یک نمونه آن تاب‌آوری اقتصاد کشور در برابر تحریم‌های بی‌سابقه است.

اهم نکاتی که ایشان یادآور شدند به شرح زیر است:

۱- مواد خام در کشور با قیمت ارزان صادر و محصول نهایی با قیمت گران وارد می‌شود در حالی‌که با تولید دانش‌بنیان باید این روند اصلاح و محصول نهایی تولید و صادر شود.

۲- دولت بزرگ‌ترین مصرف‌کننده در کشور است و مصداق کامل حمایت واقعی دولت از دانش‌بنیان‌ها، جلوگیری از واردات بی‌رویه است.

۳- اجرا نشدن سیاستهای کلی اصل ۴۴ ، دولت می‌تواند با تحقق این سیاستها، اقتصاد کشور را بر دوش مردم قرار دهد و خود به سیاستگذاری، نظارت و هدایت بپردازد تا حل مشکلات شتاب بگیرد.

۴- نفت حدود صد سال است که همچون ماده‌ای مخدر، اعتیاد سختی در کشور ایجاد کرده که باید حتماً علاج شود. اقتصادِ بدون نفت هدفی بلندمدت است و حداقل دو دولت در مسئولیت‌های هشت ساله باید همت کنند تا این مشکل به سامان برسد.

۵- مراقب باشیم اگر احتمالاً گشایش ارزی ایجاد شد، درآمدها صرف واردات بی‌رویه نشود و به مسائل زیربنایی از جمله حمل و نقل جاده‌ای و ریلی، شرکت‌های دانش‌بنیان، نوسازی صنایع، راههای ارتباطی با کشورهای همسایه و حل مشکل مهم آب اختصاص یابد.

سوم: دیدار کارگران

جمعی از کارگران اردیبهشت امسال با رهبر انقلاب دیدار کردند؛ ایشان در این دیدار آنان را ستون اصلی خیمه تولید خواندند و با اشاره به سه موضوع اصلیِ «لزوم افزایش فرصت‌های شغلی»، «تنظیم عادلانه رابطه کار و سرمایه» و «تأمین امنیت شغلی» کارگران گفتند: واردات بی‌رویه خنجری به قلب «تولید ملی» و «اشتغال کارگران» است، بنابراین باید به‌صورت جدی از آن جلوگیری شود و در داخل نیز ضمن تولید محصولات با کیفیت، مردم و دستگاههای دولتی مقیّد به خرید تولیدات داخلی باشند.

ایشان در این دیدار نیز چند نکته اساسی در حوزه اقتصاد مطرح کردند:

۱- لزوم فرهنگ‌سازی در جامعه درباره «ارزش کار» و مهارت افزایی در کارگران

۲- یکی از سیاستهای اصلی استکبار از ابتدای پیروزی انقلاب اسلامی از کار انداختن تولید کشور بود که در سالهای اخیر و تشدید تحریم‌ها، این هدف کاملاً روشن شده است اما کارگران با ایستادگی خود مانع از تحقق این هدف شدند و در این عرصه ستون اصلی خیمه تولید بودند.

۳- هدف از تحریکات کارگری که از ابتدای پیروزی انقلاب وجود داشته، تبدیل جامعه کارگری به تابلو و نشانه اعتراضات مردمی بود اما کارگران در عرصه سیاسی نیز بینی تحریک‌کنندگان را به خاک مالیدند و همواره در کنار نظام و انقلاب بوده و هستند.

۴- «افزایش فرصت‌های شغلی»، «تنظیم عادلانه رابطه کار و سرمایه» و «تأمین امنیت شغلی» کارگران سه موضوع اساسی در مسائل کارگری است که مسئولان باید تلاش کنند تا فرصت‌های شغلی را افزایش دهند و این موضوع با سرمایه‌گذاری بخش خصوصی و مدیریت صحیح دولت در هدایت سرمایه‌ها به سمت ظرفیتها و احیای فرصت‌های شغلی، امکان‌پذیر است.

۵- یکی از مواردی که می‌تواند فرصت‌های شغلی را احیاء و مشکل بیکاری دانش‌آموختگان را برطرف کند، افزایش شرکت‌های دانش بنیان است البته این شرکت‌ها باید به معنی واقعی کلمه دانش‌بنیان باشند که در این صورت می‌توان اشتغال را افزایش داد.

۶- «کارگر و کارآفرین دو بال پرواز و دو نیاز قطعی» هستند و تنظیم عادلانه رابطه کار و سرمایه و یا رابطه کارگر و کارآفرین، نیازمند فکر، تدبیر، مجاهدت، شکیبایی و نرفتن به سمت کارهای نسنجیده است.

۷- «امنیت شغلی کارگران»: مواردی همچون قراردادهای موقت کار که موجب ناامنی شغلی است، به‌گونه‌ای اصلاح شود که بر اساس قانونی عادلانه، هم کارگران آسوده‌خاطر باشند هم کارآفرینان قادر به برقراری‌ انضباط در محیط کار.

۸ - ناامنی شغلی منحصر در مسئله قراردادهای کار نیست؛ با ضربه خوردن تولید ملی، کار و اشتغال کارگر نیز ضربه می‌خورد و علت تأکیدهای مکرر بر تقویت تولید ملی همین مسئله است.

۹- قاچاق و واردات بی‌رویه کالاهایی را که تولید داخلی و با کیفیت دارند، خنجری بر قلب تولید کشور است؛ بر اساس آمارهای کارشناسان، هر یک میلیارد دلار واردات از اجناس دارای تولید داخلی مانند کفش، پوشاک و لوازم خانگی، به تعطیلی ۱۰۰ هزار فرصت شغلی در کشور منجر می‌شود.

۱۰ - از مردم می‌خواهیم به خرید تولید داخلی مقیّد باشند البته بزرگ‌ترین خریدار در کشور، دستگاههای دولتی هستند که باید سعی کنند هیچ جنس خارجی مصرف نکنند.

چهارم: هفته دولت و دیدار دولتمردان

در شهریور ماه به سنت هر ساله، رئیس جمهور و اعضای دولت سیزدهم در هفته دولت به دیدار رهبر انقلاب رفتند؛ ایشان در این دیدار با تأکید بر اینکه در شرایط کنونی، ‌اولویت اصلی همچنان مسئله اقتصاد است، خاطرنشان کردند: البته این به معنای نادیده گرفتن سرفصل‌های دیگر همچون علم، امنیت، آسیبهای اجتماعی و فرهنگ نیست ولی اولویت باید اقتصاد باشد همراه با پیوست فرهنگی.

حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در موضوع اقتصاد نکات زیر را به دولتمردان متذکر شدند:

۱- لزوم انسجام مدیران اقتصادی و داشتن نظر واحد در مسائل گوناگون اقتصادی

۲- مشخص کردن اولویتها و تمرکز بر شاخصهای اصلی و پیگیری روزانه آنها از جانب رئیس‌جمهور و دیگر مسئولان

۳- اندازه تورم، رشد اقتصادی، رشد سرمایه‌گذاری، رشد اشتغال، رشد درآمد سرانه و کاهش فاصله طبقاتی شاخص‌هایی هستند که باید به صورت دقیق و مستمر مورد توجه قرار گیرند.

۴- تولید، عمده‌ترین سرفصل در پیشرفت اقتصاد کشور است؛ قاطعانه با هر عاملی که تولید را تضعیف می‌کند، مقابله کنید.

۵- مسئله امنیت غذایی یک مسئله درجه یک است که نباید از آن غفلت شود.

۶- لزوم رفع مشکل تامین سرمایه در گردش واحدهای تولیدی و صنعتی

۷- اهمیت بخش مسکن؛ در قضیه مسکن عقب‌ماندگی زیادی وجود دارد که موجب افزایش سرسام‌آور قیمت و اجاره‌بها و رنج و زحمت مردم شده است.

۸- لزوم توجه به «ساخت پتروپالایشگاهها»، «تکمیل زنجیره ارزش افزوده در صنایع معدنی و جلوگیری از خام‌فروشی»، «تکمیل مسیرهای حیاتی شمال- جنوب و شرق به غرب برای افزایش ظرفیت حمل و نقل بین‌المللی و همچنین مسیرهای ارتباطی و حمل و نقل داخلی» و «توسعه استفاده از ظرفیت بی‌بدیل دریا»: نگذارید ظرفیتهای طبیعی و انسانی عظیم موجود در کشور هرز برود.

پنجم: دیدار تولیدکنندگان، کارآفرینان و فعالان عرصه‌های دانش‌بنیان

دیدار تولیدکنندگان، کارآفرینان و فعالان عرصه‌های دانش‌بنیان با رهبر انقلاب که بهمن ماه صورت گرفت را می توان از مهمترین برنامه‌های دیدار ایشان ارزیابی کرد که نه تنها به بیان دیدگاههای اقتصادی رهبری منجر شد، بلکه جهادگران عرصه تولید نیز موانع و کاستی های موجود در عرصه اقتصادی را متذکر شدند.

ایشان در این دیدار نیز بر نکات مهمی در حوزه اقتصادی تاکید داشتند که به شرح زیرا است"

۱- آینده روشن کشور نیازمند رشد سریع و مستمر اقتصادی است.

۲- آینده ملت و دورنمای پیشرفت ایران بسیار روشن‌تر از پیش‌بینی‌های کنونی است.

۳- سخنان فعالان اقتصادی در این دیدار درباره پیشرفت اقتصادی کشور، امیدها و نویدهای خوبی می‌دهد و شاخص‌های رسمی نیمه اول سال ۱۴۰۱ هم عمدتاً نشان‌دهنده حرکت و رشد است.

۴- تاکید به دولتمردان برای پیگیری مطالب و حل گلایه‌ها و توقعات بحق فعالان اقتصادی

۵- عقب‌ماندگی کشور در دهه نود و تعطیلی نسبی مسائل اقتصادی در برخی سالهای این دهه و در نتیجه شاخص‌های منفی در بخش‌های مختلف.

۶- ضعف‌های مدیریتی و مسائلی نظیر تحریم‌ها و تمرکز کشور بر مسئله هسته‌ای و در نتیجه شرطی شدن اقتصاد از جمله علل مهم عقب ماندگی اقتصادی در دهه نود بود.

۷- جبران این عقب‌ماندگی نیازمند تلاش پیگیر و رشد مستمر اقتصادی حداقل در ده سال است و به همین علت در برنامه هفتم توسعه، پیشرفت اقتصادی را البته توأم با عدالت در اولویت قرار دادیم چرا که عدالت مهم است و اگر نباشد، پیشرفت حقیقی صورت نگرفته است، ضمن اینکه میزان رشد متوسط هم هشت درصد قرار داده شده که اگر محقق شود، پیشرفت خوبی در ۵ سال آینده رخ خواهد داد.

رهبر انقلاب در تبیین چرایی نیاز به رشد سریع و مستمر اقتصادی، همه مسئولان دولتی و حاکمیتی، تولیدگران و فعالان اقتصادی را به تمرکز و دقت در ۴ دلیل عمده فراخواندند:

۱- مشکلات محسوس معیشتی مردم و دشواری های موجود در رفاه خانوارها ب

۲- ضرورت ارتقاء جایگاه ایران در اقتصاد منطقه و جهان

۳- ایجاد اشتغال برای میلیون‌ها فارغ‌التحصیل

۴- وضع مبهم جمعیت کشور از لحاظ جوانی در آینده‌ای نه چندان دور

الزامات و لوازم تحقق رشد اقتصادی از نگاه رهبر انقلاب:

۱- افزایش سرمایه‌گذاری برای تولید

۲- ارتقاء بهره وری

۳- وجود چشم انداز راهبردی و برنامه بلند مدت در دستگاههای اجرایی و حکومتی

۴- حمایت دستگاههای اجرایی از بخش خصوصی

۵- اجرای سیاست‌های اصل ۴۴ برای رسیدن به عدالت اجتماعی

۶- ارتقاء دانش و فناوری

۷- رقابت‌پذیر کردن کالاها و خدمات

۸- بهبود محیط کسب و کار

۹- علاج راه دراز و پر پیچ و خم فرآیندهای اداری

۱۰ - اهتمام به تأمین مالیِ فعالیت‌های بخش خصوصی

۱۱- انضباط مالی در بودجه

۱۲- رفع موانع در واگذاری مدیریت‌ها به مردم

۱۴- پرهیز بخش دولتی از رقابت با بخش خصوصی

۱۵ - جلوگیری از واردات بی‌رویه

سه تذکر کلیدی رهبر انقلاب در حوزه اقتصادی:

۱- رقابت مثبت در بخش خصوصی پیش‌برنده است اما بنگاههای اقتصادی خصوصی عرصه رقابت را از همکاری به ویژه در کارهای اقتصادی خارج کشور جدا کنند و در کارهای بزرگ با یکدیگر هم‌افزایی کنند.

۲- دستگاههای دولتی، شرکت‌های کوچک و متوسط را که نقش زیادی در ایجاد اشتغال و ارزش افزوده دارند، مورد توجه قرار دهند و بنگاههای بزرگ در زنجیره تولید خود به آنها کمک کنند.

۳- مسئله تعاونی‌های تولید می‌تواند یکی از گره‌گشاترین کارها برای ایجاد اشتغال و بخصوص ایجاد عدالت اقتصادی در کشور باشد.