ابراهیم رئیسی رکورد زد/ تغییرات در دولت سیزدهم تا کجا ادامه دارد؟

قریب به ۲۰ ماه از تشکیل و آغاز به کار دولت سیزدهم می‌گذرد و این ایام در حالی سپری شده است که می‌توان اذعان داشت در میان ۱۳ دولت روی کار آمده در جمهوری اسلامی ایران، دولت سیزدهم یکی از پر تغییرترین دولت‌های مستقر در طول این ایام است که شاهد سلام و خداحافظی شمار زیادی از وزرا و دولتمردان در یک سال و ۸ ماه فعالیت خود بوده است. استعفای وزرای کار، تعاون و رفاه اجتماعی، راه و شهرسازی و آموزش و پرورش و همچنین برکناری وزیر جهاد کشاورزی، رئیس کل بانک مرکزی و رئیس سازمان برنامه و بودجه مواردی از تغییرات در کابینه سید ابراهیم رئیسی هستند.

​عبدالملکی؛ اولین وزیر مستعفی دولت سیزدهم

حجت‌الله عبدالملکی نخستین وزیری بود که در دولت رئیسی از وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی کنار گذاشته شد. پس از او، رستم قاسمی از وزارت راه و شهرسازی خداحافظی کرد و سعید محمد نیز از ریاست سازمان مناطق آزاد تجاری–صنعتی و ویژه اقتصادی برکنار شد.

عبدالملکی که از ۳ شهریور ۱۴۰۰ به وزارت رسیده بود، صبح ۲۴ خرداد ۱۴۰۱ با انتشار توئیتی خبر تقدیم استعفای خود را به رئیس جمهور اعلام کرد و در این باره نوشت: «ضمن تشکر از حسن نظر جنابعالی به اینجانب جهت تصدی مسئولیت وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی و قدردانی از اعتماد مجلس محترم شورای اسلامی، به منظور افزایش هماهنگی در دولت، استعفای خود را از این سمت اعلام می‌نمایم. اینجانب در طول حدود ۳۰۰ روز فعالیت در این وزارتخانه، همه تلاش خود را برای خدمت صادقانه به مردم عزیز کشور به‌کار بستم و از همراهی صمیمانه همکاران این وزارتخانه در این مدت تشکر می‌کنم. خود را سرباز کوچک نظام اسلامی و دولت مردمی می‌دانم و تا پای جان در مسیر تحقق آرمان‌های رفیع آن و تحقق اهداف گام دوم انقلاب اسلامی مجاهدانه تلاش خواهم کرد و از هیچ‌گونه خدمتی در این عرصه فروگذار نخواهم کرد.»

پس از آن رئیسی با قبول استعفای عبدالملکی، در حکمی محمدهادی زاهدی‌وفا را به سمت سرپرست وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی منصوب کرد. انتصابی که تا پای وزارت هم پیش رفت و رئیسی دولت سیزدهم، زاهدی‌وفا را به عنوان وزیر پیشنهادی تعاون، کار و رفاه اجتماعی به مجلس یازدهم معرفی کرد. جلسه رأی اعتماد به زاهدی‌وفا در ۱۲ مهر ۱۴۰۱ در مجلس شورای اسلامی برگزار شد و پس از نطق رئیسی در دفاع از وزیر پیشنهادی و صحبت‌های موافقان و مخالفان و سخنرانی زاهدی‌وفا در دفاع از برنامه‌های خود، با رأی‌گیری از نمایندگان گزینه پیشنهادی با ۱۳۶ رأی موافق، ۱۲۵ رأی مخالف و ۹ رأی ممتنع از مجموع ۲۷۲ رأی اخذ شده، نتوانست رأی اعتماد مجلس را کسب کند و از وزارت بازماند.

طبق قانون، رئیسی در مهلت کوتاه خود سید صولت مرتضوی معاون اجرایی ریاست جمهوری را به عنوان گزینه بعدی پیشنهادی خود برای وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی به مجلس معرفی کرد و نامه رئیس جمهور در این باره در ۲۴ مهر از سوی مجلس اعلام وصول شد. این بار جلسه رأی اعتماد در ۲۷ مهر ۱۴۰۱ و بدون حضور رئیسی که محمد مخبر معاون اول رئیس جمهور را برای دفاع از وزیر پیشنهادی به مجلس فرستاده بود، برگزار شد. در این جلسه و در نهایت، بعد از صحبت‌های نمایندگان موافق و مخالف و دفاعیات وزیر پیشنهادی، نمایندگان مجلس شورای اسلامی با ۱۷۶ رأی موافق، ۶۴ رأی مخالف، ۱۳ رأی ممتنع و ۵ رأی باطله از مجموع ۲۵۸ آرای مأخوذه به سید صولت مرتضوی گزینه پیشنهادی برای تصدی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی اعتماد کردند و مرتضوی به وزارت رسید.​​​

قاسمی؛ دومین وزیر مستعفی دولت رئیسی

دومین تغییر مربوط به استعفای رستم قاسمی وزیر راه و شهرسازی بود که طبق ادعاهای صورت گرفته رئیسی در پی تشدید بیماری وی دست به این تغییر زد و مهرداد بذرپاش را به این وزارت خانه آورد.

یکی دیگر از تغییرات دولت سیزدهم مربوط به برکناری علی صالح آبادی از بانک مرکزی بود که به موجب آن محمدرضا فرزین رئیس کل بانک مرکزی شد. همزمان با تشدید نوسانات ارزی در ماه‌های پایانی سال ۱۴۰۱ این تصمیم گیری در خصوص ریاست بانک مرکزی صورت گرفت. فرزین از سال ۱۳۹۲ رئیس هیئت مدیره بانک کارآفرین و در سال‌های ۱۳۹۸ تا ۱۴۰۰ مدیرعامل آن بانک بود. عضو حقیقی شورای پول و اعتبار به‌عنوان نماینده رئیس‌جمهور، عضو هیئت مدیره بانک کشاورزی، دبیر کارگروه طرح تحول نظام بانکی و دبیر کارگروه ارزش‌گذاری پول ملی از دیگر سوابق فرزین در حوزه پولی و بانکی در سال‌های گذشته است. ریاست هیئت عامل صندوق توسعه ملی، معاونت اقتصادی وزیر امور اقتصاد و دارایی و دبیری ستاد هدفمند کردن یارانه‌ها در دولت دهم به‌عنوان یک پروژه بزرگ و ملی نیز مسئولیت‌های دیگر فرزین بوده است.​​​​

نوری؛ سومین وزیر مستعفی

تغییر قابل توجه بعدی مربوط به پذیرش استعفای یوسف نوری وزیر آموزش و پرورش از سوی رئیس جمهور بود که روزهای پایانی سال ۱۴۰۱ در صدر نارضایتی‌ها قرار داشت و در نهایت رئیس جمهور رضامراد صحرایی، رئیس دانشگاه فرهنگیان را به عنوان سرپرست وزارت آموزش و پرورش منصوب کرد. عوامل متعددی مانند گستردگی مسمومیت‌های سریالی دانش آموزان در مدارس، نامشخص بودن معیارهای سنجش رتبه بندی معلمان و گلایه مندی های پیرامون آن و در نهایت نحوه پرداخت پر حاشیه حقوق اسفند ماه معلمان در پایان سال را می‌توان از دلایل پذیرش استعفای صوری نوری دانست.

تغییرات کابینه دولت سیزدهم محدود به موارد مذکور نبود و در آخرین تصمیم گیری ها، ۲۲ فروردین ۱۴۰۲، سخنگوی دولت به صورت رسمی‌تر از تغییرات جدید در کابینه خبر داد که به موجب آن رئیس سازمان برنامه و بودجه و وزیر جهاد کشاورزی جای خود را به نفرات جدیدی دادند و همچنین مدیرعامل صندوق نوآوری و شکوفایی معرفی شد.

بهادری جهرمی با اعلام تغییرات صورت گرفته عنوان کرد: «رویه دولت از ابتدا این بوده که مدیران و فرآیندها و رویه به صورت مستمر مورد ارزیابی قرار گیرند و این رویه ثابت و تأکیدی همیشگی در جلسات با اعضای کابینه رئیس جمهوری بوده است. این تغییرات و تحولات یا به مناسبت ارزیابی‌های صورت گرفته یا به تناسب شرایط و اولویت‌های موجود کشور و نیاز روز اتفاق می‌افتد. در همین زمینه امروز سه تغییر در مجموعه کلان دولت انجام می‌شود که اولین تغییر آن مربوط به سازمان برنامه و بودجه است و طی آن دکتر منظور رئیس سازمان امور مالیاتی کشور که تجربه مدیریتی موفقی داشته‌اند و سیاست‌های دولت را خوب پیش برده‌اند، جایگزین آقای میرکاظمی به عنوان رئیس سازمان برنامه و بودجه می‌شوند.»

سید مسعود میرکاظمی در دولت نهم، چهار سال وزیر بازرگانی و در ابتدای دولت دهم نیز برای مدت کمتر از ۲ سال، وزیر نفت بود. رئیس دولت سیزدهم در ۲۰ مرداد ۱۴۰۰ با صدور حکمی میرکاظمی را به سمت معاون رئیس جمهور و رئیس سازمان برنامه و بودجه کشور منصوب کرد و با توجه به برکناری وی از سمت مذکور، عمر میرکاظمی در این سمت، کم‌تر از دو سال بود.​​​​​​​

ساداتی نژاد؛ اولین وزیر معزول دولت رئیسی

سخنگوی دولت تصریح کرد: «دومین تغییر در حوزه وزارت جهاد کشاورزی است که ارزیابی‌های سال گذشته منجر به جابه‌جایی مدیریتی در این حوزه شد و طی آن سیدمحمد آقامیری رئیس کنونی سازمان نظام دامپزشکی کشور که تجربه مدیریتی موفقی دارند، به عنوان سرپرست وزارت کشاورزی انتخاب شدند.»

طی این تصمیم سید جواد ساداتی نژاد وزیر جهاد کشاورزی برکنار و سید محمد آقامیری رئیس سازمان دامپزشکی کشور جایگزین وی شد. ساداتی‌نژاد وزیر سابق جهاد کشاورزی در کارنامه خود نمایندگی دوره دهم و یازدهم مجلس شورای اسلامی، ریاست کمیسیون کشاورزی، آب و منابع طبیعی مجلس شورای اسلامی از حوزه انتخابیه کاشان و آران و بیدگل را دارد.

وزیر جهاد کشاورزی یکی از وزرای دولت سیزدهم است که اولین کارت زرد خود را در سال ۱۴۰۱ از مجلس دریافت کرد. ساداتی نژاد در اواخر تیرماه سال گذشته به منظور پاسخگویی به سوال محمد صفایی نماینده مردم گناباد و تعداد دیگری از نمایندگان در صحن مجلس شورای اسلامی حضور یافت و در نهایت نتوانست پاسخ قانع کننده‌ای به نمایندگان پیرامون «علت تخلفات گسترده مدیر عامل سازمان مرکزی تعاونی روستایی ایران» ارائه کند.

سابق بر این سه وزیر دولت سیزدهم یعنی عبدالملکی، قاسمی و نوری به ظاهر تحت عنوان وزرای مستعفی از فعالیت در دولت کنار رفتند و حالا وزیر جهاد کشاورزی اولین وزیری است که با حکم رئیس جمهور و با تصمیم شخص رئیسی از این سمت برکنار شد و عنوان اولین وزیر برکنار شده از دولت رئیسی به او اختصاص یافت.

شنیده‌ها حاکی از آن است که رئیسی در ترمیم و تغییر کابینه به نسبت گذشته عزم بیشتری دارد در نتیجه خبر تغییرات محدود به این موارد نخواهد ماند اما نکته حائز اهمیتی که در تمام تغییرات صورت گرفته وجود دارد این است که سیاست دولت در انتصابات و برکناری‌ها به شکلی رقم خورده که گویا وزرای تغییر یافته، خود خواسته دست به این اقدام زدند و همگی در قالب «استعفا» خواهان پایان مسئولیت خود بوده‌اند در حالی که پر مسلم است که استعفاهای صورت گرفته بیشتر جنبه فرمایشی و نمایشی داشته تا مانع از آن شود که نام دولت سیزدهم به عنوان دولتی با بیشترین برکناری وزرا و دولتمردان در تاریخ ثبت شود.

پیش از این مجلس شوری اسلامی نیز به منظور تحقق تغییرات اثر گذار در دولت، استیضاح چند تن از وزرای دولت سیزدهم را کلید زد. نمایندگان مجلس شورای اسلامی در سال ۱۴۰۱ سوالات متعددی را از وزرای دولت سیزدهم طرح کرده و در سه شنبه‌های نظارتی خود میزبان وزرای کابینه برای استماع توضیحات آنان پیرامون سوالات خود بودند.​​​​​​​

فاطمی امین؛ نخستین اخذ کننده کارت زرد از نمایندگان مجلس

سید رضا فاطمی امین وزیر صنعت معدن و تجارت در اواخر خرداد ماه سال ۱۴۰۱ به منظور پاسخگویی به سوال نمایندگان در صحن مجلس شورای اسلامی حضور یافت و نتوانست نمایندگان مجلس شورای اسلامی را در خصوص «علت ضعف عملکرد این وزارتخانه در کنترل قیمت کالاها و عدم توانایی در پشتیبانی از صاحبان صنایع و بهره‌برداران معدن» قانع کند و بدین ترتیب نخستین کارت زرد نمایندگان مجلس یازدهم به دولت سیزدهم نصیب وزیر صنعت، معدن و تجارت شد.

وی برای بار دوم نیز در اواخر آذرماه ۱۴۰۱ در صحن مجلس حاضر شد و این بار نیز با کارت زردی دیگر جلسه نظارتی مجلس را ترک کرد. فاطمی امین دومین کارت زرد خود را به دنبال ناکامی در اقناع نمایندگان درباره «علت افزایش قیمت خودرو توسط خودروسازان علی‌رغم دستور و تاکید صریح رئیس جمهور و مخالفت مجلس» دریافت کرد.​​​​​​​

عین اللهی و سجادی؛ دومین و سومین وزرای دارای کارت زرد از مجلس

بهرام عین اللهی وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در نیمه آذرماه ۱۴۰۱ به منظور پاسخگویی به سوال نمایندگان در مجلس حضور یافت اما نتوانست پاسخ قانع کننده‌ای در خصوص «وضعیت بهداشت و درمان در شهرها و روستاهای کشور» ارائه کند و بدین ترتیب اولین کارت زرد خود را از مجلس یازدهم دریافت کرد.

سید حمید سجادی وزیر ورزش و جوانان از دیگر وزرای دولت سیزدهم است که سال ۱۴۰۱ را با دریافت دو کارت زرد از مجلس یازدهم پشت سر گذاشت. وی در نیمه مرداد ماه ۱۴۰۱ به منظور پاسخگویی به تعدادی از نمایندگان در صحن مجلس شورای اسلامی حضور یافت اما اولین کارت زرد خود را از نمایندگان مجلس به منظور «عدم اجرای قانون شرح وظایف و اختیارات وزارت ورزش و جوانان» دریافت کرد.

وی بار دیگر در نیمه دی به منظور پاسخگویی در جلسه نظارتی مجلس حضور یافت اما این بار نیز در اقناع نمایندگان در خصوص «سو مدیریت در برنامه‌های ورزش حرفه‌ای و به طور خاص فوتبال و هزینه‌های نامتعارف و عدم برخورد با سو استفاده کنندگان از بیت المال در قراردادهای مربیان خارجی تیم فوتبال و باشگاه‌های پر طرفدار استقلال و پرسپولیس و بستن قرارداد نجومی با برخی بازیکنان و مربی‌های خارجی و عدم پیگیری به موقع حقوقی و محکومیت‌های مکرر و پرداخت جریمه‌ها از بیت المال و دیپلماسی ضعیف ورزشی» ناکام ماند و دومین کارت زرد خود را از نمایندگان مجلس شورای اسلامی در سال ۱۴۰۱ دریافت کرد.

چهارمین کارت زرد مجلس در دست‌های ساداتی نژاد

سید جواد ساداتی نژاد وزیر جهاد کشاورزی نیز اولین کارت زرد خود را در سال ۱۴۰۱ از مجلس دریافت کرد. وی اواخر تیرماه سال ۱۴۰۱ به منظور پاسخگویی به سوال نمایندگان در صحن مجلس شورای اسلامی حضور یافت و در نهایت نتوانست پاسخ قانع کننده‌ای به نمایندگان پیرامون «علت تخلفات گسترده مدیر عامل سازمان مرکزی تعاونی روستایی ایران» ارائه کند.​​​​​​​

پنجمین کارت زرد مجلس به زارع پور در پایان ۱۴۰۱

عیسی زارع پور، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات نیز سال ۱۴۰۱ را با دریافت یک کارت زرد پشت سر گذاشت. وی در اوایل بهمن ماه سال ۱۴۰۱ به منظور پاسخگویی به سوال نمایندگان در جلسه نظارتی مجلس حضور یافت اما نتوانست پاسخ قانع کننده‌ای را در خصوص «علت عدم تبدیل وضعیت ایثارگران شرکت مخابرات» به مجلس ارائه کند. بدین ترتیب وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات نیز از مجلس کارت زرد دریافت کرد.

در نهایت وزیر صنعت، معدن و تجارت و وزیر ورزش و جوانان سال ۱۴۰۱ را با دریافت دو کارت زرد و وزرای بهداشت و درمان، ارتباطات و فناوری اطلاعات و جهاد کشاورزی با یک کارت به پایان رساندند.

هرچند رویکرد تحولی دولت نسبت به مدیران خود قابل تقدیر است اما بدون شک تحولات اخیر، حدیقف تغییرات در ترکیب مدیران دولت نخواهد بود و تعدادی دیگر از مدیران نیز می‌توانند در لیست بعدی حذف از لیست کابینه قرار بگیرند. بویژه آنکه رهبرانقلاب در سخنرانی نوروزی در جوار حرم رضوی، مسئله اقتصاد و سیاست‌های اقتصادی را در رأس همه نقاط ضعف‌های کشور دانستند و خواستار رفع عیوب اصلی اقتصاد کشور با برنامه‌های تحولی شدند. از این رو تغییرات در دولت باید با رویکرد اقتصادی باشد. البته این تغییرات نباید تنها منحصر به تغییر افارد باشد بلکه باید در برنامه‌ریزی‌ها، نوع مدیریت و تصمیم‌گیری‌ها نیز تغییر و تحول صورت پذیرد.