سرنوشت تکان دهنده رتبه‌های برتر کنکور در سال های ۸۷ و ۸۸
به گزارش اقتصادنیوز به نقل از روزنامه هم‌میهن، مهاجرت دانشگاهیان از ایران و سکونت دائمی آنها در کشورهای جهان اول، موضوع تازه‌ای نیست. باوجود اینکه آمارهای بسیاری درباره مهاجرت نخبگان ارائه شده، اما هنوز هم این موضوع که در دهه80 از آن به‌عنوان «فرار مغزها» یاد می‌شد، جامعه را بی‌حس نکرده است و هر خبر تازه دراین‌باره، یک افسوس تازه هم دارد. در سال‌های اخیر بسیاری از فارغ‌التحصیلان دانشگاهی با ویزای تحصیلی روانه کشورهای دیگر شدند و رفته‌رفته با پیدا کردن شغل یا تشکیل خانواده، مهاجرت خود را دائمی کردند. وضعیت دانشجویان سال‌های دهه80 یا ابتدای90 چگونه است؟ بررسی‌ها نشان می‌دهد که از میان رتبه‌های یک تا 10رشته ریاضی و فیزیک در سال‌های 1380 تا 1395، 114نفر، دیگر در ایران حضور ندارند.
آمریکا، کانادا و سوئیس ازجمله کشورهایی‌اند که دانشجویان آنها را به‌عنوان مقاصد خود انتخاب کرده‌اند. این گزارش بر پایه بررسی‌ای است که اندیشکده هاتف براساس اطلاعات لینکدین این افراد و در طول یک‌سال، آن را تهیه کرده و برای نخستین‌بار منتشر می‌شود. داده‌های این گزارش نشان می‌دهد که به‌طور متوسط ۷۸درصد نخبگان، دیگر به کشور بازنگشته‌اند.
داده‌های گزارش سیاستی اندیشکده هاتف که یک نهاد پژوهشی است و در سال ۹۷ ایجاد شده است، نشان می‌دهد که از میان 10رتبه برتر سال 80 رشته ریاضی و فیزیک، فقط دو نفر از آنها در ایران مانده‌اند. یک‌نفر دانشیار مهندسی برق دانشگاه صنعتی شریف است و دیگری استادیار گروه مهندسی برق دانشگاه صنعتی امیرکبیر. از میان چندنفر باقیمانده 5نفر مقیم آمریکا هستند و دونفر مقیم کانادا. اوضاع در ورودی‌های سال 81 هم مشابه است. با این تفاوت که سه‌نفر از رتبه‌های برتر، ساکن ایرانند و مشغول فعالیت در حوزه‌های استارتآپ و صنعت هستند. از نفرات باقیمانده 3نفر ساکن آمریکا هستند، دو نفر ساکن کانادا و یک‌نفر ساکن سوئیس، در این گزارش سرنوشت رتبه 5 ورودی سال 81 روشن نیست. از ورودی‌های سال 82 دانشگاه در رشته ریاضی و فیزیک یک‌نفر ساکن ایران است و فعال در حوزه بازار و استارتآپ و باقی یا در کانادا هستند یا در آمریکا.
براساس این پژوهش از ورودی‌های سال 83 فقط یک‌نفر ساکن ایران است و از ورودی‌های سال 84 فقط دونفر. داده‌های این پژوهش نشان می‌دهند که در سال 85، دونفر از رتبه‌های برتر در شرکت اپل مشغولند و رتبه برتر آن‌سال هم‌اکنون استادیار دانشگاه استون انگلیس است. رتبه دوم رشته ریاضی سال 86، استادیار دانشگاه شهید چمران اهواز است و رتبه هفت، معاون مدیرعامل کارگزاری مفید و رتبه 5 هم نیروی آزاد توسعه‌دهنده وب معرفی شده است. باقی نفرات یا ساکن آمریکا هستند یا کانادا.
از رتبه‌های برتر ورودی سال 87 دانشگاه، هیچ‌کس ساکن ایران نیست. رتبه اول آن‌سال اکنون دانشجوی دکترای استنفورد است و رتبه 9، استادیار دانشگاه واشنگتن سیاتل. رتبه 5 هم به‌عنوان استادیار علوم و مهندسی کامپیوتر در دانشگاه چینی هنگ‌کنگ معرفی شده است. رتبه‌های برتر سال 88 هم در شرایط مشابهی‌اند، از میان تمام 10رتبه برتر رشته ریاضی و فیزیک هیچ‌کس اکنون در ایران نیست، رتبه 5 ساکن کاناداست و باقی ساکن آمریکا، دونفر در شرکت اپل فعالند و یک‌نفر استادیار دانشگاه واشنگتن است.
رتبه9 سال 89، فارغ‌التحصیل دکترای مهندسی برق از دانشگاه صنعتی شریف است و ساکن ایران. کشور مقیم رتبه 5، دانشگاه هلند و ایران معرفی شده است. او پژوهشگر اقتصاد دانشگاه آمستردام است و کارشناس اقتصادی مرکز پژوهش‌های مجلس. از ورودی‌های سال 89 یک‌نفر در جمهوری چک است، یک‌نفر در امارات‌متحده عربی و دیگران همچنان در آمریکا به‌سر می‌برند. اوضاع رتبه‌های برتر ورودی سال ۹۰ هم مشابه با دیگر سال‌هاست. در این‌سال یک‌نفر فارغ‌التحصیل دکترای مهندسی برق دانشگاه صنعتی شریف معرفی شده است و ساکن ایران و دیگران ساکن آمریکا، کانادا و سوئیس. از ورودی‌های سال ۹۱ دانشگاه، یک‌نفر دانشجوی دکترای شریف است و یک‌نفر مهندس نرم‌افزار در گروهی صنعتی در ایران. دیگران همچنان آمریکا و کانادا را به‌عنوان کشورهای محل زندگی‌شان انتخاب کرده‌اند. یک‌نفر محقق «برکلی» است، دیگری دانشجوی دکترای «ام‌آی‌تی».
رتبه‌یک سال ۹۲، دکترای فیزیک شریف دارد و مولف کتب کنکور است. رتبه ۴، دانشجوی دکترای فیزیک شریف است و باقی همچنان آمریکا و کانادا را به‌عنوان کشورهای محل زندگی‌شان انتخاب کرده‌اند. در سال ۹۳ کشورهای محل اقامت رتبه‌های برتر، تغییر کرده است. در جدول مربوط به این‌سال، رتبه‌سوم همان‌سال ساکن ترکیه است و دانشجوی ارشد علوم و مهندسی کامپیوتر دانشگاه کوچ. رتبه‌دوم در دانشگاه ملبورن استرالیا، دکترای مهندسی پزشکی می‌خواند و یک‌نفر هم مهندس توسعه نرم‌افزار در شرکتی تبلیغاتی در فرانسه است. رتبه۱۰ سال ۹۳، در ایران مانده و پژوهشگر در دانشگاه شریف است. تعداد بیشتری از ورودی‌های سال ۹۴ در ایران مانده‌اند. مثلا رتبه دو این‌سال رشته‌اش را تغییر داده و اکنون دانشجوی پزشکی دانشگاه تهران است. رتبه ۴ آن‌سال دانشجوی دکترای مهندسی برق دانشگاه شریف است و رتبه ۵، سرپرست تیم هوش‌مصنوعی در یکی از اپلیکیشن‌های پرطرفدار. یک‌نفر هم دانشمند داده و بنیانگذار یک استارتآپ در ایران است.
رتبه یک سال ۹۵ اکنون دانشجوی کارشناسی ارشد مهندسی برق دانشگاه صنعتی شریف است، یک‌نفر دانشجوی ارشد «ام‌بی‌ای» و دیگری مهندس نرم‌افزار در یک مجموعه مهندسی. باقی دانشجویان همچنان یا در آمریکا هستند یا سوئیس. یک‌نفر هم از ورودی‌های آن سال دانشجوی دکترا در دانشگاه تورنتو است. این داده‌ها پارسال تهیه شده و ممکن است درصدی خطا داشته باشند. نکته دیگر اینکه، این گزارش تنها آمارهای مربوط به سال‌های ۸۰ تا ۹۵ است، پرسش اینجاست که وضعیت مهاجرت دانشجویان در سال‌های اخیر چه تغییری کرده است؟
مهاجر فرستی ایران
پیمایش رصدخانه ملی مهاجرت در سال ۱۴۰۱ اطلاعات دیگری درباره مناطق دانشجو فرست ارائه می‌دهد. مثلا در بخشی از این گزارش تاکید شده که منطقه آسیای شرقی و اقیانوسیه همواره مبدأ اصلی دانشجویان بین‌المللی بوده است. در سال 2020 میلادی 29درصد از دانشجویان بین‌المللی از منطقه آسیای شرقی و اقیانوسیه بوده‌اند. مقایسه «سهم دانشجو فرستی مناطق مختلف نشان می‌دهد که دو منطقه آسیای میانه و جنوب و غرب آسیا بیشترین افزایش را در میان مناطق جغرافیایی تجربه کرده‌اند. همچنین سهم دانشجو فرستی از دو منطقه صحرای آفریقا و آمریکای شمالی و اروپای غربی با کاهش همراه بوده است.»
در بخش دیگری از این گزارش به مقصد اصلی دانشجویان بین‌المللی اشاره شده است: «آمریکای شمالی و اروپای غربی همواره مقصد اصلی دانشجویان بین‌المللی بوده است. در سال 2020 میلادی تقریبا نیمی از دانشجویان بین‌المللی (48درصد) کشورهای این منطقه را به‌عنوان مقصد تحصیلی خود انتخاب کرده‌اند. سهم دانشجوپذیری منطقه آمریکای شمالی و اروپای غربی نسبت به سال 2010 با کاهشی تقریبا 5درصدی همراه بوده است. اگرچه سهم دانشجوپذیری کشورها در اکثر مناطق جغرافیایی (به‌جز کشورهای صحرای آفریقا و کشورهای جزیره‌ای) با افزایش همراه بوده است اما کشورهای منطقه اروپای مرکزی و شرقی، کشورهای عربی و کشورهای منطقه آسیای شرقی و اقیانوسیه طی یک‌دهه گذشته توانسته‌اند دانشجویان بین‌المللی بیشتری را به خود جذب کنند.» جدول دیگری که در این پیمایش منتشر شده، نشان می‌دهد که ایران هفدهمین کشوری است که به دنیا دانشجو فرستاده است.
دانشجویان چرا مهاجرت می‌کنند؟
اندیشکده هاتف در بخش دیگری از این گزارش تاکید کرده است که بین چهار گروه فعالان استارت‌آپی، پزشکان و پرستاران، اساتید، محققان و پژوهشگران و دانشجویان و فارغ‌التحصیلان دانشگاهی بین ۶۳ تا ۷۱درصد از افراد تمایل زیاد یا بسیارزیاد برای مهاجرت از ایران دارند. این گزارش همچنین تاکید کرده که بین ۵۶ تا ۸۷درصد این گروه‌ها تمایل خود به مهاجرت را تا حد زیاد یا بسیارزیاد حاصل از شرایط عمومی کشور می‌دانند: «هرچند قیمت ارز و همه‌گیری کرونا در سال‌های اخیر باعث کاهش نسبی مهاجرت‌ها شده است ولی تمایل به مهاجرت از کشور و نارضایتی ایجادشده در پی آن، نشان‌دهنده وخامت اوضاع در بین گروه‌های تحصیلکرده و نیروی کار ماهر در کشور است.» در بخش پایانی این گزارش آمده که هرچه امید به آینده بیشتر باشد، میزان مهاجرت کمتر می‌شود: «امید به آینده جوانان در رابطه با شغل آینده‌شان، میزان درآمد آنها، توانایی تشکیل زندگی، ازدواج، خرید مسکن و… تاثیر گذارند و سرانجام امنیت (فیزیکی، روانی و اقتصادی) افراد در کشور نیز در فرار مغزها بی‌تاثیر نیست. افراد معمولا جذب کشورهایی می‌شوند که از لحاظ جذابیت و امید به آینده‌روشن، اطمینان بیشتری داشته باشد.» نکته آخر این گزارش شرح‌حال وضعیت فعلی دانشجویان ماست.
