تراموا از بیراهه به مقصد می رسد ؟
به‌تازگی مدیران شهری اعلام کرده‌اند احداث تراموا در بازنگری طرح جامع ترافیک پیش‌بینی شده و در صورت تصویب شورای عالی ترافیک می‌توانند آن را اجرائی کنند. این در حالی است که مدیران ترافیکی پیش از این تأکید داشتند رضایت اعضای شورای شهر را برای اجرای این پروژه به دست بیاورند، اما به نظر می‌آید برای رسیدن به آرزوی ترافیکی شهردار تهران رویه دیگری در پیش گرفته شده است. روز شنبه دوم دی‌ماه، محسن هرمزی، معاون حمل‌ونقل و ترافیک شهرداری تهران، در مورد سرانجام احداث «تراموا» در تهران به خبرگزاری ایسنا گفته است: طراحی روسازی «تراموا» را تمام کردیم و از آنجایی که در طرح جامع به این موضوع پرداخته شده و طرح جامع را نیز برای بررسی و تصویب در اختیار وزارت کشور و شورای عالی ترافیک کشور قرار داده‌ایم، امیدواریم در دو هفته آینده، طرح جامع تأیید شود که این مهم در قالب تفاهم‌نامه با وزارت دفاع اجرائی شود.
اگر بتوانیم تأییدیه وزارت کشور برای طرح جامع حمل‌ونقل را اخذ کنیم، با توجه به اینکه مطالعات فاز یک را نیز انجام داده‌ایم، استارت شروع پروژه «تراموا» را ظرف یک ماه آینده خواهیم زد. سه کریدور برای «تراموا» در نظر گرفته شده است که احداث این مد حمل‌ونقل را در مسیر تهرانپارس_آزادی پیگیری می‌کنیم.
روز گذشته مهدی چمران، رئیس شورای شهر، درخصوص سخنان تازه شهرداری و حذف شورای شهر از این فرایند به خبرنگاران گفت: موضوع تراموا هنوز به صورت رسمی به شورا نیامده است؛ باید این مصوبه ابتدا در کمیسیون حمل‌ونقل و سپس شورا بررسی شود و اگر راه دیگری طی شود، اشتباه است. وقتی در تهران مترو را به عنوان حمل‌ونقل انبوه‌بر داریم، تراموا وسیله گرانی است و انبوه‌بر نیست، ترجیح می‌دهیم از لحاظ بودجه به مترو بپردازیم.
جعفر تشکری‌هاشمی، رئیس کمیسیون عمران و حمل‌ونقل شورای شهر تهران نیز به سخنان معاون حمل‌ونقل شهرداری تهران اشاره کرد و گفت: خبری از قول معاون حمل‌ونقل ترافیک شهرداری تهران مبنی بر اینکه طرح جامع ترافیک تهران جهت سیر مراحل تصویب به وزارت کشور و شورای عالی هماهنگی ترافیک کشور ارسال شده است، مخابره شد. در این خبر گفته شد در طرح جامع حمل‌ونقل تهران موضوع احداث تراموا هم پیش‌بینی شده و اگر طرح جامع به تصویب برسد، تراموا نیز از یک ماه دیگر در تهران اجرائی خواهد شد. در ادامه این خبر گفته شده بود طراحی روسازی تراموا و فاز یک مطالعات آن انجام شده و کریدور تهرانپارس به میدان آزادی برای احداث آن در نظر گرفته شده است.
تشکری‌هاشمی یادآور شد: در برنامه چهارساله چهارم و در حکم یک گفته شده ارائه کلیه محورهای بازنگری در طرح جامع ریلی و طرح جامع حمل‌ونقل ترافیک پیش از تصویب در شورای عالی هماهنگی ترافیک کشور باید به تصویب شورای شهر تهران برسد. همچنین در حکم 11، تبصره 4 نیز گفته شده مطالعه و امکان‌سنجی اجرای الآرتی و تراموای شهری منوط به تصویب شورای شهر تهران و شورای هماهنگی شهرهای کشور است. انتظار این بود پیش از آنکه این طرح به شورای عالی ترافیک برود، لایحه آن توسط شهرداری به شورای شهر تهران ارائه شود، اما تاکنون لایحه‌ای ارائه نشده و اولین تذکر من در این زمینه به شهردار تهران، درباره چرایی عدم ارائه لایحه است.
او ادامه داد: اگر گفته می‌شد طرح جامع آماده نشده، عدم ارائه لایحه منطقی بود، اما اکنون که به وزارت کشور ارسال شده معنایی ندارد که احکام چهارساله چهارم توسط شهرداری سانسور شود. مطابق با مستنداتی که از طرح ارسالی به وزارت کشور به دست آورده‌ایم و با توجه به بررسی‌هایی که در نسخه غیررسمی طرح جامع حمل‌ونقل انجام شده، ایرادات اساسی احصا شده است. پسندیده نیست تا وقتی هنوز ایرادات طرح رفع نشده و طرح به صورت رسمی به شورای شهر تهران ارسال نشده است، آن را به وزارت کشور ارسال کنند.
تشکری‌هاشمی با بیان اینکه در مورد تراموا قبلا نیز گفته‌ایم که باید مطالعات ویژه انجام شود، گفت: باید بدانیم پول شهر را مفت به دست نیاورده‌ایم و مردم با سختی هزینه‌های شهر را می‌پردازند و انتظار این است که این پول به شیوه درست و در جای مناسب هزینه شود. نمی‌توان چند‌ده هزار میلیارد تومان را بدون مجوز شورای شهر تهران خرج کرد. انتظار ما این است که طرح جامع حمل‌ونقل، هر‌چه سریع‌تر به شورای شهر ارسال شود. ما باید پولمان را در جای درست و به‌موقع خرج کنیم. گرچه تا این لحظه نگفته‌ایم مخالف یا موافق تراموا هستیم، اما گفته‌ایم کار مطالعه نشده و دورزدن شورای شهر ممنوع است.
هنوز ساعتی از تذکر تشکری‌هاشمی در صحن شورای شهر نگذشته بود که مجتبی شفیعی، دبیر شورای عالی ترافیک و دستیار ویژه شهردار تهران در حوزه حمل‌ونقل، به ایسنا گفت: در قوانین جاری الزامی برای تصویب طرح جامع در شورای شهر نداریم و تاکنون
۲۷ طرح جامع در شورای عالی ترافیک کشور به تصویب رسیده که همه آنها منوط به تصویب در شورای هماهنگی ترافیک استان تهران بوده است.
او با بیان اینکه بررسی طرح جامع حمل‌ونقل شهر تهران منوط به تصویب شورای هماهنگ ترافیک استان تهران است نه شورای شهر، گفت: حالا اگر در مجموعه‌ها، توافقی بین شهرداری و شورای شهر در مورد مطالعه و بررسی طرح جامع باشد، این یک توافق است، اما الزام قانونی وجود ندارد. در جلسه رسیدگی به طرح جامع همه شهرها، نماینده شورای شهر دارای حق رأی است. طرح جامع حمل‌ونقل شهر تهران را نیز سال گذشته استانداری تهران بعد از تصویب به شورای عالی ترافیک کشور ارسال کرده و این مسیر قانونی به درستی طی شده است.
اما تراموا موافقانی هم دارد. موسوی‌پور، رئیس پلیس راهنمایی و رانندگی تهران بزرگ معتقد است: ایده تراموا در تهران مطرح شده است. واقعیت این است طرحی که پیشنهاد شده قطعا از بی‌آرتی موجود در شهر بهتر است و به حمل‌ونقل عمومی انبوه‌بر ما بیشتر کمک می‌کند. همچنین عبور و مرور منظم‌تر تراموا سبب می‌شود تا مسافران بهتر بتوانند زمان سفر خود ر ا مدیریت کنند. این خط از شرق تهران شروع شده و تا غرب تهران می‌رود و در آنجا به ورد‌آورد و متروی کرج می‌رسد که این اتفاق خوبی است. البته خطوط تراموا می‌تواند قابل گسترش باشد. به عنوان مثال در کمربندی آزادگان که مسافران را به سمت کرج، اسلامشهر، ساوه، فرودگاه و... تقسیم می‌کند، باید یک مسیر دیگر تراموا هم داشته باشیم.
اما مخالفان تراموا معتقدند تراموا اولویت امروز تهران نیست. ناصر امانی عضو شورای شهر تهران معتقد است: موافق راه‌اندازی خطوط تراموا در تهران هستیم اما معتقدم اولویت آخر است. تراموا مکمل مد‌های حمل‌ونقل است و در همه دنیا هم همین‌گونه است و معمولا در مرکز شهر از آن استفاده می‌کنند که بافت تاریخی و قدیمی دارد و همچنین در مراکز تفریحی از آن استفاده می‌شود؛ زیرا انبوه‌بر نیست و ظرفیت چندانی نسبت به مترو ندارد و حمل‌ونقل فانتزی است.
او ادامه داد: وقتی سیستم حمل‌ونقل زیربنایی و اساسی در تهران، اتوبوس و مترو است که هنوز کامل نشده‌اند و نه‌تنها کامل نیست بلکه با یک‌چهارم ظرفیت خود در حال خدمت‌رسانی است، ابتدا باید این مد‌های حمل‌ونقلی را کامل کنیم و بعد تراموا را به کمک این دو سیستم بیاوریم. مخالف تراموا نیستیم و در بسیاری از کشور‌ها هم از آن استفاده می‌کنند ولی می‌گوییم سوراخ دعا را گم نکنیم، اول اتوبوسرانی را به ظرفیت ۹ هزار اتوبوس که در طرح جامع دیده شده برسانیم، خطوط مترو را کامل کنیم نه ۱۲ خط را، از صددرصد ظرفیت همین هفت خط کنونی استفاده کنیم و سرفاصله‌های قطار‌ها را به استاندارد برسانیم آن وقت سراغ مد‌های تکمیل کنند که یکی از آنها تراموا برویم».
امانی با بیان اینکه تأکید ما این است که اکنون تراموا برای تهران اولویت ندارد، اگر بخش خصوصی حاضر است ۲۰۰ میلیون یورو برای تراموا هزینه کند این را برای اتوبوس و مترو هزینه کند و بعد از آن تراموا را بعد از آنکه مطالعات آن تکمیل و مورد تأیید قرار گرفت بیاورند، گفت: بهتر است که هزینه تراموا به اتوبوس داده شود و زمانی که نیاز‌های این بخش کامل شد ترامو در مرکز شهر و در مراکز تفریحی و تاریخی مورد استفاده قرار گیرد.
چند پژوهش نیز در شهرداری تهران درخصوص تراموا انجام شده است. در یک پژوهش با عنوان «تحول در حمل‌ونقل سبک ریلی در دنیا»، در سال 1396 که مرکز مطالعات شهرداری تهران هم آن را منتشر کرده است، تراموا، الآرتی و مترو با هم مقایسه شده‌اند. بر اساس این مقایسه، حداکثر سرعت تراموا از الآرتی و مترو کمتر است و قابلیت اطمینان آن هم کم تا متوسط است. حداقل تعداد واگن تراموا، یک و حداکثر آن سه است. ظرفیت جابه‌جایی مسافر در تراموا بین چهار هزار تا هزارو 500 نفر است که نسبت به الآرتی و مترو کمتر تعیین شده است. در بخش دیگری از این پژوهش، ایمنی تراموا نسبت به بی‌آرتی و الآرتی کمتر و نسبت به خودروی شخصی بیشتر است.
یافته‌های این پژوهش مرکز مطالعات شهرداری تهران نشان می‌دهد که فقط ترکیه و امارات متحده عربی از کشورهای منطقه خاورمیانه و همسایه ایران، اقدام به راه‌اندازی سیستم تراموا و الآرتی کرده‌اند. تراموای استانبول ترکیه از لحاظ شاخص تراکم مسافر و میزان استفاده از سیستم در جایگاه دوم جهانی قرار گرفته است.
قدیمی‌بودن زیرساخت‌های موجود و به تبع آن هزینه‌های بالای نگهداری به دلیل کمبود سرمایه‌گذار و کاهش درآمدزایی سیستم به دلیل نوع قوانین، تعرفه‌های قدیمی و کرایه ازجمله نقاط ضعف تراموا در دنیا عنوان شده است.
در این پژوهش، پتانسیل‌های شهر تهران برای حضور تراموا هم بررسی شده است. برای مثال در آن تأکید شده که باید عملکرد این سیستم به‌صورت مکمل شبکه‌های حمل‌ونقل همگانی و وجود تقاضا برای استفاده از سیستم تراموا بررسی شود. بر اساس معیارهایی که این پژوهش عنوان کرده است، دو خط برای احداث تراموا پیشنهاد شد. یکی ارتقای خطوط سامانه اتوبوس‌های تندروی شهر تهران به سیستم تراموا یا قطار سبک شهری که به گواه نویسنده این پژوهش می‌تواند احداث تراموا در این خط احتمال مواجهه با مقاومت‌های اجتماعی در مقابل احداث خطوط تراموا یا قطار سبک شهری را کمتر کند.
پیشنهاد دیگر این تحقیق، احداث سیستم تراموا یا قطار سبک شهری در اراضی عباس‌آباد است: «با توجه به وسعت این اراضی و موقعیت قرارگیری ایستگاه‌های یادشده، همان‌گونه که در وضع موجود نیز قابل مشاهده است، عمده سفرهای انجام‌گرفته به این محدوده از طریق سواری شخصی انجام می‌شود و از طرف دیگر سفرهای داخلی تنها از طریق پیاده‌روی قابل انجام است. بنابراین به نظر می‌رسد پس از تکمیل و ساخت کاربری‌های این محدوده دسترسی‌های کاربری‌های شرقی - غربی و شمالی - جنوبی تنها ازطریق مد پیاده‌روی امکان‌پذیر نخواهد بود». به گفته کارشناسان این پژوهش، تراموا در صورت احداث در این محدوده، علاوه بر نقش حمل‌ونقلی و جابه‌جایی مسافران در داخل این محدوده می‌تواند به‌عنوان یک المان شهری در این محدوده شناخته شود. در بخش نتیجه‌گیری این پژوهش تأکید شده است که البته گام اول، باید اجرای مطالعات توجیه‌پذیر احداث خطوط تراموا و قطار سبک شهری باشد.
