جنجال بر سر توافق عجیب ترکیه و سومالی

انتشار خبر اهدای زمین به سومالی بازتاب فراوانی در رسانه‌ها داشت و برخی از دیپلمات‌های قدیمی و بازنشسته، در گفتگو با شبکه‌های تلویزیونی سی. ان. ان ترک و ان. تی. وی اعلام کردند که چنین چیزی در روابط بین‌الملل و دنیای دیپلماسی مرسوم است و اغلب کشور‌ها، به صورت متقابل، در پایتخت‌های خود، به کشور دوست، زمین اهدا می‌کنند و زمین اهدایی دریافت می‌کنند تا در آن، سفارتخانه بسازند و در واقع نوعی معامله پایاپای دوستانه است و نباید به چنین اقدامی حساسیت نشان داده شود.

ولی طولی نکشید که پیگیری‌های بزرگترین نهاد مخالف اردوغان یعنی حزب جمهوری خلق (CHP) نشان داد که قضیه فراتر از زمین 5 هزار متری اهدایی است و ترکیه متعهد شده که صفر تا صد هزینه ساخت سفارتخانه را نیز پرداخت کند و ساختمان را به شکل شیک و قابل بهره‌برداری و جارو کشیده، به سومالی تحویل دهد.

اینجا بود که حساسیت‌ها باز هم زبانه کشید و اوتکو چاکر اُزر، نماینده پارلمان ترکیه و عضو کمیسیون روابط خارجی، خطاب به جودت‌ییلماز معاون رئیس جمهور و هاکان فیدان وزیر امور خارجه اعلام کرد: «چه خبر شده؟ دولت جمهوری ترکیه را تبدیل به بنگاه معاملات ملکی کرده‌اید! حالا که زمین اهدا کرده‌اید، چرا متعهد شدید که هزینه ساخت سفارتخانه هم از جیب مردم ترکیه پرداخت شود؟»

حساسیت به اختصاص زمین رایگان و تقبل احداث سفارتخانه برای سومالی در حالی است که دولت اردوغان در سه سال گذشته، یعنی درست در شرایطی که بحران اقتصادی به اوج رسیده، جمعاً مبلغی در حد یک میلیارد دلار کمک مالی بلاعوض در اختیار سومالی گذاشته است.

امین اوزگونول از گزارشگران روزنامه سوزجو چاپ آنکارا اعلام کرده که قرار است ساختمان سفارتخانه سومالی در آنکارا، با معماری مدرن، مصالح لوکس و امکانات ویژه ساخته شود و دولت مزبور حتی یک دلار از هزینه های این پروژه را پرداخت نخواهد کرد.

چرا مخالفین اردوغان به موضوع سومالی حساس شدند؟
در تداوم روابط سیاسی امنیتی چند سال گذشته بین ترکیه و سومالی، در سال 2024 میلادی، طرفین وارد فاز جدیدی از توسعه روابط شدند. امضای یک توافق دیپلماتیک بین ترکیه و سومالی، منجر به این شده که دولت ترکیه، نه تنها اختصاص زمین در آنکارا برای ساخت سفارتخانه و هزینه احداث آن را تأمین کند، بلکه‌ بندی به متن بیفزاید که مخالفین را حسابی خشمگین کرده است. ‌

بندی که می‌گوید: «اگر دولت سومالی بخواهد ساختمان مزبور را در آینده به فروش برساند یا آن را به دیگران اجاره دهد، منعی وجود ندارد و بر اساس قوانین تملیکی ترکیه، از چنین اختیاراتی برخوردار خواهد بود».

حزب جمهوری خلق، از دولت اردوغان پرسیده: «توجیه شما برای پرداخت هزینه احداث سفارتخانه سومالی چیست و چرا در قرارداد مزبور، هیچ حرف و سخنی از پیش بینی بررسی دعوای حقوقی به میان نیامده است؟ در چنین مواردی، لازم است یک محکمه داخلی یا خارجی به عنوان مرجع حکمیت معرفی شود تا در صورت عدم پایبندی طرفین به مفاد قرارداد، در آن جا اقامه دعوی شود. ولی شما حتی این موضوع حقوقی مهم را نیز رعایت نکردید».

کدام شرکت‌های ترک متنعم می‌شوند؟
شرکت‌های ترکیه‌ای در کشور‌های آفریقایی در چند سال گذشته، فعالیت‌های اقتصادی فراوانی داشته‌اند و حالا پیمانکاران ترک در بیش از 30 کشور آفریقایی مشغول کار هستند.

گفته می‌شود، دولت اردوغان ترجیح داده آن دسته از پیمانکاران و سرمایه‌دارانی را به آفریقا بفرستد و از آنان حمایت کند که به حزب عدالت و توسعه نزدیک هستند و به عنوان شرکت‌هایی شناخته می‌شوند که در دو دهه گذشته، از دل خانواده‌های محافظه کار آناتولی و نهاد پیشه وران محاظفه کار «موسیاد» بیرون آمده‌اند. این در حالی است که نهاد قدیمی بازرگانان و پیشه وران موسوم به «توسیاد»، همواره در خط فکری – سیاسی لاییسم و کمالیسم فعالت می‌کنند.

سدسازی، راه‌سازی، احداث پاساژ مجتمع‌های خرید، پل‌سازی، احداث مدارس، لوله کشی آب و گاز، پروژه‌های مخابراتی، کشاورزی و انبوه‌سازی، از مهمترین حوزه‌های فعالیت پیمانکاران ترک در کشور‌های آفریقایی است.

«عصر جدید در روابط سومالی و ترکیه» عبارتی است که در چند سال اخیر در رسانه های نزدیک به حزب اردوغان، بارها و بارها مورد استفاده قرار گرفته است. چرا که در سال 2021 میلادی، توافق «اکتشافات معدنی و مطالعات زمین شناسی» بین طرفین امضا شد و در 8 فوریه 2024 میلادی نیز، «توافقنامه چارچوب همکاری دفاعی و اقتصادی» بین یاشار گولر وزیر دفاع ترکیه و همتای سومالیایی او عبدالقادر محمد نور امضا شد.

بر اساس این قرارداد، ترکیه که یک پایگاه نظامی جامع در موگادیشو، پایتخت سومالی دارد، به مدت 10 سال از آب های سرزمینی سومالی محافظت خواهد کرد و به توسعه منابع دریایی کمک خواهد کرد.

همچنین آلپ ارسلان بایراکتار وزیر انرژی و منابع طبیعی ترکیه تفاهم نامه بین دولتی با عبدالرزاق عمر محمد وزیر نفت و منابع معدنی سومالی در زمینه های نفت و گاز در بلوک های خشکی و فراساحلی امضا کرده است. این توافقنامه انرژی، اکتشاف نفت، توسعه، حمل و نقل، توزیع، پالایشگاه، فروش نفت و محصولات و خدمات آن برای تولید را پوشش می دهد.

از سواحل سومالی تا اتاق بیضی کاخ سفید
خانم سرپیل‌ییلماز از تحلیلگران ترکیه در یک یادداشت تحلیلی در پایگاه اینترنتی هالک، به این اشاره کرده که اهدای زمین و تقبل هزینه احداث سفارتخانه برای سومالی در آنکارا، یک معامله سیاسی هدفمند است که هدف غایی آن، صرفاً توسعه روابط با سومالی و آفریقا نیست و اتفاقاً مهمترین هدف این پروژه، جلب توجه و دوستی آمریکا است. 

به قول‌ییلماز، اردوغان می‌خواهد کلید ورود به دفتر بیضی شکل کاخ سفید را در ماسه‌های ساحل سومالی پیدا کند!

سرپیل‌ییلماز بر این باور است که تیم اردوغان، بر روی اهمیت ژئوپولیتیک سومالی تمرکز کرده و به این نتیجه رسیده‌ که سومالی، به عنوان کشوری با طولانی‌ترین خط ساحلی3300 کیلومتری آفریقا تا اقیانوس هند و دریای سرخ، اهمیت ژئواستراتژیک خاصی دارد. چرا که 26 درصد از صادرات نفت جهان به ارزش 350 میلیارد دلار در سال از این منطقه انجام می‌شود.

با توجه به اینکه سالانه به طور متوسط 35 هزار کشتی تجاری از تنگه باب المندب عبور می‌کنند که مثلث همسایگان مرزی سومالی، اریتره و جیبوتی را به یمن در دریای سرخ متصل می‌کند، حجم تجارت سالانه آن به 2 تریلیون دلار می‌رسد. تقریباً 12 درصد تجارت جهانی از طریق کانال سوئز انجام می‌شود که دریای مدیترانه را به دریای سرخ متصل می‌کند و کوتاه‌ترین مسیر بین اروپا و آسیا را ارائه می‌دهد. در نتیجه ترکیه‌امیدوار است تا با افزایش نفوذ خود در این منطقه، کاری کند که آمریکا محتاج به همکاری دریایی و امنیتی ترکیه شود.

در نتیجه تیم اردوغان، برای تأمین رضایت سومالی، هیچ حد و مرزی قائل نیست و مداوماً به این کشور امتیاز می‌دهد.

اما خانم‌ییلماز، برای این هدف اردوغان، دو چالش مهم را دسته‌بندی کرده است:
اول این که به قول سرپیل‌ییلماز، یمنی ها در این منطقه، به عنوان یک کنشگر قدرتمند و غیرقابل پیشبینی، می‌توانند همه بازی‌ها را به هم بریزند. دوم این ترکیه هر اندازه در سومالی و دیگر کشور‌های آفریقایی صاحب نفوذ شود، باز هم در برابر دو رقیب قدرتمند و پولدار به نام چین و امارات متحده عربی حرف چندانی برای گفتن ندارد.