اسرائیل قدرت نرم جهان عرب می‌شود؟

 در ادامه این مطلب آمده است: بار ۳۰ سال در سازمان اطلاعات اسرائیل خدمت کرده بود و بعد از خروج از سازمان IntuView را تأسیس کرد، شرکتی که محتوای رسانه‌های اجتماعی را برای یافتن تهدید‌های تروریستی جستجو می‌کند. آژانس‌های اطلاعاتی و نهاد‌های مجری قانون در اروپا، آمریکا و هند از جمله مشتریان وی بودند. اکنون، سعودی‌ها علاقه مند شده‌اند که این کارشناس اسرائیلی را برای کمک به سیاست‌های ضد تروریسم و موارد دیگر استخدام کنند.

دولت سعودی به طور رسمی هرگونه ارتباطی با اسرائیل را انکار می‌کند. طبق ادعای سعودی‌ها، امضای هرگونه توافق عادی سازی با اسرائیل به توافق این دولت در چارچوب ابتکار صلح عربی با فلسطینی‌ها بستگی دارد، این طرح خواستار تشکیل یک کشور جداگانه فلسطین است، با این حال پشت در‌های بسته و در خفا، سطح همکاری‌های بین اسرائیلی‌ها و چندین کشور خلیج فارس در حال افزایش است.

روابط دو طرف پس از امضای توافق هسته‌ای باراک اوباما، رئیس جمهور وقت در سال ۲۰۱۵ با ایران و لغو تحریم‌ها علیه تهران در سال ۲۰۱۶، شاهد تغییرات عمده‌ای بود. ایران بعد از لغو تحریم‌ها به منابع مالی بیشتری دست یافت و حمایت از شبه نظامیان خود را در لبنان، سوریه و عراق افزایش داد، کشور‌هایی که جمهوری اسلامی در حال گسترش نفوذ منطقه‌ای خود بود. این فعالیت‌های ایران تهدید آشکاری برای اسرائیل و رقبای سنی منطقه‌ای آن، به ویژه عربستان سعودی، امارات متحده عربی و حتی بحرین است. اکثریت جمعیت بحرین را شیعیان تشکیل می‌دهند، اما این کشور تحت سلطه یک پادشاه سنی است. یک سال بعد، دونالد ترامپ در انتخابات ریاست جمهوری آمریکا پیروز شد و ثابت کرد که یک هدیه الهی برای متحدان سنتی آمریکا بوده است. اسرائیل با تشویق ترامپ، موفق به امضای توافقنامه ابراهیم برای عادی سازی روابط با امارات و بحرین شد. در این بین شاید سعودی‌ها هنوز پیمانی با اسرائیل امضا نکرده باشند، اما آن‌ها کاملاً سوار قطار ضد ایرانی هستند.

اکنون، در حالی که جو بایدن، رئیس جمهور جدید آمریکا از پیوستن مجدد به توافق هسته‌ای با ایران صحبت می‌کند، اسرائیل با همکاری استراتژیک، فن آوری و تجارتی اتحاد خود با شرکای عربش را تقویت می‌کند. همین ماه گذشته، اسرائیل خواستار تشکیل یک اتحاد دفاعی با عربستان سعودی، امارات و بحرین شد، نوک پیکان این اتحاد نیز متوجه ایران بود. این دولت با امارات، دومین اقتصاد بزرگ خاورمیانه بعد از عربستان سعودی، در زمینه گردشگری، بهداشت، کشاورزی و بخش آب معاملات مختلفی را امضا کرده است. طبق برآورد اولیه، پیش بینی می‌شود تجارت دوجانبه بین اسرائیل و امارات از ۳۰۰ هزار دلار به ۵۰۰ میلیون دلار در سال افزایش یابد.

اسرائیل همچنین با تقویت روابط اقتصادی با مصر هم موافقت کرده است، این دو دولت با وجود آنکه در سال ۱۹۷۹ معاهده صلح امضا کرده بودند، اما از آن زمان تا کنون همکاری‌هایشان به شکل محدود و تنها در حوزه امنیتی خلاصه می‌شد. اواخر ماه گذشته در یک سفر بی سابقه، یک وزیر ارشد مصری با وجود وضعیت مورد مناقشه از بیت المقدس بازدید کرد و توافق نامه‌ای را هم برای اتصال میدان گازی لویاتان مدیترانه به تأسیسات گاز مایع مصر از طریق خط لوله زیر آب برای صادرات گاز به کشور‌های اروپایی امضا کرد. اسرائیل در تلاش است تا نگرش کشور‌های مخالف خود را نیز تعدیل کند. به عنوان مثال اسرائیل اخیرا و در چارچوب توافق تبادل زندانیان برای سوریه، به عنوان متحد ایران و یکی از اعضای اصطلاحاً محور مقاومت واکسن روسی کرونا خریداری کرد.

بار گفت: همکاری شرکتش با اعراب فقط یک نمونه از تغییرات گسترده در روابط اسرائیل با کشور‌های حاشیه خلیج فارس طی چند سال گذشته بوده است. وی در سال ۲۰۱۸ تماسی از جانب سعودی‌ها دریافت کرده بود، اما اکنون سایر کشور‌های حوزه خلیج فارس نیز به دنبال همکاری هستند. بار ادامه داد: همکاری استراتژیک پایدار معمولاً از پایین است. هنگامی که منافع تجاری وجود دارد، نخبگان اقتصادی به رهبری سیاسی نشان می‌دهند که دولت علاقه به گسترش این روابط دارد.

دلیل دیگر همکاری‌ها، خستگی عمومی کشور‌های عربی از آرمان فلسطین و ظهور هویت‌های ملی خاص خودشان است. تحلیلگران می‌گویند بسیاری از کشور‌های حاشیه خلیج فارس یا حداقل بخش قابل توجهی از آنها، مایل نیستند بیش از این گروگان مسئله فلسطین باشند و روابط با اسرائیل را برای تنوع بخشیدن به اقتصاد خود ضروری می‌دانند.

نئوم، شهری برای آینده با برآورد ۵۰۰ میلیارد دلاری است که مرکز برنامه اقتصادی محمد بن سلمان، ولیعهد سعودی در سال ۲۰۳۰ خواهد بود. این شهر در نزدیکی شهر تفریحی ایلات اسرائیل، در امتداد دریای سرخ و خلیج عقبه ساخته می‌شود. در نوامبر سال ۲۰۲۰، دفتر نخست وزیر اسرائیل بنیامین نتانیاهو گزارش‌هایی را درباره ملاقات مخفیانه با ولیعهد سعودی و مایک پمپئو وزیر خارجه آمریکا در نزدیکی نئوم منتشر کرد، این گزارش نه تنها باعث گمانه زنی در مورد چگونگی همکاری آن‌ها علیه ایران شد بلکه همزمان گفته شد ممکن است شرکت‌های اسرائیلی در ساختن شهر نقشی داشته باشند.

عزیز الغاشیان، تحلیلگر روابط عربستان سعودی با اسرائیل گفت که نئوم عرصه جدیدی است که در آن دو دولت  ممکن است همکاری کنند. وی افزود: به طور کلی، عربستان سعودی در حال تغییر اقتصاد خود است و به دنبال آن است که از یک اقتصاد نفت محور به سمت اقتصادی فناوری محور حرکت کند. اسرائیل می‌تواند در این امر به ریاض کمک کند. آنچه نئوم نشان می‌دهد این است که انگیزه عربستان سعودی و اسرائیل برای همکاری علنی افزایش می‌یابد. این همچنین نشان می‌دهد که اگر عربستان سعودی و اسرائیل روابط عادی یا نوعی روابط باز داشته باشند، انگیزه آن صرف نظر از مقابله با ایران منطبق بر منافع اقتصادی سعودی‌ها نیز خواهد بود.

یوئل گوزانسکی، محقق ارشد موسسه مطالعات امنیت ملی اسرائیل گفت: در حالی که بسیاری از معاملات هنوز مخفیانه صورت می‌گیرد، اما روابط اکنون بیش از گذشته در فضایی باز صورت می‌پذیرد. وی به فارین پالیسی گفت: اسرائیل اکنون در خلیج فارس است و دیگر مثل گذشته لازم نیست پنهان شود.

علاوه بر این، خصومت بایدن در قبال محمد بن سلمان در مورد کشته شدن جمال خاشقچی روزنامه نگار مخالف سعودی و به طور کلی به دلیل نقض حقوق بشر در پادشاهی و همچنین امارات و مصر، در واقع روابط سعودی‌ها و اسرائیلی‌ها را تقویت می‌کند. روابط متشنج بین واشنگتن و ریاض منجر به ایجاد یک ائتلاف چهار جانبه جدید با حضور اسرائیل، عربستان سعودی، امارات و بحرین شده است. ممکن است در دوره ریاست جمهوری بایدن شاهد نزدیکتر شدن آن‌ها باشیم.

خاورمیانه در حال حاضر بین این بلوک سعودی، ایران و ترکیه تقسیم شده است. اسرائیل به ویژه با ترکیه در تضاد نیست، اما به دلیل حمایت آنکارا از حماس، یک جنبش فلسطینی و شبه نظامی، آزرده خاطر است. بلوک عربستان سعودی با حمایت ترکیه از اسلام گرایان سیاسی اخوان المسلمین به شدت مشکل دارند. شاخه‌های محلی این گروه در خلیج فارس است و رهبران این کشور‌ها از ترس محبوبیت بالقوه کافی برای براندازی حکومت سلطنتی خود، آشفته هستند. اسرائیل نیز قرار است از این رقابت سود ببرد.

کوبی هوبرمن، بنیانگذار اندیشکده اسرائیلی که در زمینه همکاری‌های منطقه‌ای کار می‌کند، گفت: سیاست اسرائیل بر توانایی‌های تحقیرآمیز نیرو‌های رادیکال دشمن از ایران گرفته تا حزب الله، حماس و ... متمرکز است. علاوه بر این، اسرائیل، همراه با سایر کشور‌های عربی، قصد دارد جلوی تأثیر منفی جنبش‌ها و نیرو‌های اخوان المسلمین را که توسط ترکیه و قطر حمایت و تأمین می‌شوند، بگیرد.

اما در حالی که نتانیاهو دوست دارد روابط بهبود یافته اسرائیل را به عنوان دستاورد خود در انتخابات آتی در ۲۳ مارس، چهارمین دوره در دو سال گذشته، معرفی کند، خطر همکاری بیش از حد زودهنگام و ایجاد انحراف وجود دارد.

بسام بارابندی، دیپلمات سابق سوری که در حال حاضر در تبعید در آمریکا زندگی می‌کند، گفت: اگرچه عرب‌ها از دیدن تقابل اسرائیل با ایران خوشحال هستند، اما آن‌ها هنوز هم اسرائیل را به عنوان یک دشمن می‌بینند که سرزمین آن‌ها را غصب کرده است. احمد دندانپزشکی در دمشق، سوریه و از منطقه‌ای است که شاهد بدترین ویروس کرونا بوده است. احمد دندانپزشکی در سوریه است، او که خواست نامش به طور کامل فاش نشود به فارین پالیسی گفت: من فکر نمی‌کنم اسرائیلی‌ها در خرید واکسن روسی کرونا برای سوری‌ها نقش داشته باشند. خود روس‌ها ابتدا ما را بمباران می‌کنند و اکنون به ما واکسن می‌دهند، چه کسی قرار است به آن‌ها اعتماد کند؟ او همچنین ادامه داد: اسرائیل نیز سوریه را بمباران می‌کند، اما رژیم چیزی به آن‌ها نمی‌گوید. این همه معامله آنهاست. مردم می‌توانند به وضوح ببینند. در واقع، واکسن‌ها در اختیار مقامات رژیم قرار می‌گیرد.

دیگر تحلیلگران اسرائیلی گفتند که آن‌ها نگرانند اسرائیل ممکن است اهرم فشار خود را در خلیج فارس تحت ریاست بایدن از دست بدهد.

اسرائیل امیدوار است خودش را به عنوان یک قدرت نرم در منطقه نشان دهد، این هدف اما تا زمانی که اسرائیل به الحاق سرزمین‌های فلسطین ادامه دهد غیرقابل تحقق خواهد بود. در جامعه متخصص اسرائیل نیز برخی از سیاست‌های دولت مورد انتقاد قرار می‌گیرند، به ویژه هنگامی که به سرکوب مخالفان در کشور‌های عربی کمک کنند. الیزابت تسورکوف، یکی از اعضای موسس استراتژی و سیاست نیولاینز، گفت که شرکت‌های عربی در خرید محصولات اسرائیلی مردد خواهند بود. وی ادامه داد: همکاری‌های تجاری تاکنون در زمینه فن آوری‌های نظارتی بوده است که شاید رشد کند، اما در عین حال هزینه‌های خاص خودش را هم دارد. تسورکوف گفت: خرید این تجهیزات نظارتی از اسرائیل توانایی‌های سرکوبگرانه کشور‌های خلیج فارس و توانایی آن‌ها در ردیابی مخالفان و نظارت بر ارتباطات خصوصی آن‌ها را بیشتر افزایش می‌دهد. بنابراین، همکاری اسرائیل و کشور‌های حاشیه خلیج فارس به احتمال زیاد برای آزادی‌های سیاسی مضر است.

بار گفت که او کاملاً مطمئن است از خدمات شرکت وی برای درهم کوبیدن مخالفان در عربستان سعودی سو استفاده نشده است. با این حال، او در همکاری با کشوری مانند سوئد راحت‌تر خواهد بود.

با وجود همه چالش‌ها، به نظر می‌رسد روابط اسرائیل با بلوک سعودی و اماراتی در حال بهبود است. همانطور که آن‌ها جبهه واحدی علیه ایران شکل می‌دهند، بدون شک تلاش بایدن برای پیوستن دوباره به توافق هسته‌ای سخت‌تر خواهد شد.