جزئیات جدید از مذاکره ایران و عربستان؛ واسطه کیست؟

به گزارش اقتصادنیوز، روز شنبه روزنامه فایننشال تایمز خبر داد مقاماتی از جمهوری اسلامی و عربستان سعودی پس از پنج سال قطع روابط دیپلماتیک، در تلاش برای اصلاح روابط خود مذاکراتی مستقیمی در بغداد داشته‌اند و این در حالی است که جو بایدن، رئیس جمهوری ایالات متحده امریکا در تلاش برای احیای برجام و کاهش تنش منطقه‌ای است.

 بر اساس این گزارش، اگرچه مقام‌های ارشد سیاسی هر دو کشور این موضوع را تکذیب کرده‌اند، اما یکی از مقام‌های ارشد سیاسی عربستان در این باره گفته که دور اول مذاکرات عربستان سعودی و ایران در ۹ آوریل در بغداد برگزار شد. او که نامش اعلام نشده، گفته که این دور از مذاکرات شامل بحث در مورد حملات حوثی‌ها بود و به نظر می‌رسد که نتایج اولیه مثبت بوده است. این مقام مسئول افزوده که سرپرستی هیئت سعودی را خالد بن علی الحمیدان، رئیس اطلاعات برعهده دارد و قرار است که دور دیگری از گفت و گوها در هفته آینده برگزار شود. روند مذاکرات با میانجیگری نخست‌وزیر عراق، مصطفی الکاظمی که ماه گذشته با شاهزاده محمد بن سلمان در ریاض گفتگو کرد، تسهیل می‌شود.

بلافاصله در همان روز مقامات سعودی این دیدار را تکذیب کردند و مقامات جمهوری اسلامی از اظهارنظر پیرامون آن خودداری کردند. با این حال روز یکشنبه سی ام فروردین، سعید خطیب‌زاده، سخنگوی وزارت خارجه‌ی ایران گفته «ما گزارش‌های رسانه‌ای را دیدیم. در این باره نقل قول‌های بعضا متضاد منتشر شده است... آن چه مهم است این است که  ایران از گفت‌وگو با عربستان سعودی استقبال کرده و این مسئله را به نفع مردم دو کشور و صلح و ثبات منطقه‌ای می‌داند«. این موضع گیری که در آن عدم تایید یا تکذیب رسمی مقامات ایرانی درباره‌ی این گزارش وجود نداشت، بر شدت گمانه زنی ها افزوده است.

اما روزنامه الاخبار چاپ بیروت نوشته بر اساس توافق بین سعودی ها، ایرانی ها و عراقی ها، قرار بر این بود که به دلیل بسیاری از ملاحظات دو طرف، خبر اولین دیدار مستقیم بین ریاض و تهران محرمانه بماند. با این وجود، خبر این دیدار در مطبوعات انگلیس نشت پیدا کرد. بنابراین دو طرف به عنوان حسن نیت و جلوگیری از تأثیر افشای این خبر بر مذاکرات، به سرعت خبر دیدار را تکذیب کردند. به نوشته این روزنامه این ملاقات در حالی انجام شد که تمام پرونده های مورد اختلاف، چه مربوط به روابط دو جانبه و چه پرونده های منطقه ای و در صدر آن یمن و لبنان، روی میز آنها قرار داشت.

به ادعای الاخبار هیئت سعودی شامل 6 نفر، از جمله مشاور عالی رتبه امنیتی ولیعهد عربستان و به سرپرستی خالد بن علی الحمیدان، رئیس سازمان اطلاعات عربستان سعودی بود. در مورد هیئت ایرانی نیز قابل ذکر است که این هیأت 5 نفره بود و ریاست آن را یک مقام عالی رتبه در ایران بر عهده داشت و نمایندگان کلیه نهادهای ایرانی از جمله سپاه پاسداران و "نیروی قدس" در آن حضور داشتند.

در مورد نتایج این نشست، اطلاعات الاخبار حاکی از آن است که این نشست بسیار مثبت بوده و از برخی انتظارات فراتر رفته است. سعودی ها و ایرانی ها تصمیم گرفتند جلسه دوم را نیز در بغداد برگزار کنند. مقرر شد جلسه بعد هفته آینده باشد و در دستور کار بغداد و دو هیئت مذاکره کننده قرار گرفت.

در شرایطی که صحت این مذاکرات در هاله ای از ابهام قرار دارد، میدل ایست نیوز، رسانه نزدیک به جریان عمار حکیم اظهار کرده یک مقام بلندپایه عراقی، گزارش‌های رسانه‌ها درباره دیدار چند روز پیش مسئولان سعودی و ایرانی در بغداد را «دقیق» خوانده است. به گفته این مقام عراقی، این نشست 10 روز پیش در منطقه الخضرا در مرکز بغداد با نظارت «قاسم الاعرجی»، مشاور امنیت ملی عراق و زیر نظر مستقیم الکاظمی و در چارچوب حل و فصل مناسبات تنش‌آلود تهران و ریاض برگزار شد.او افزوده این دیدار بیشتر برای برآورد طرفین از مواضع یکدیگر بوده است تا اینکه به بررسی پرونده‌ای خاص بپردازند.

به گفت این مقام عراقی بغداد تلاش می‌کند نقش میانجی را در این پرونده ایفا کند زیرا دولت نسبت به خطرات تنش بر سر پرونده امنیتی آگاه است. وی اظهار داشت بغداد کانال‌های ارتباطی میان ایران و مصر و ایران و اردن را برقرار کرده و نخست وزیر این کشور علاقمند به ایفای نقش فعال در بدل کردن عراق به پل ارتباطی قدرت‌های منطقه است.

میدل ایست نیوز تصریح دارد که عراق از زمان دولت عبدالمهدی تلاش دارد تا نقش میانجی را برای کاهش تنش میان ایران و کشورهای شورای همکاری ایفا کند چرا که این امر به سود امنیت و ثبات عراق است. این هدف اکنون در دولت الکاظمی محقق شده و چه بسا شاهد موفقیت‌هایی نیز در دیدارهای آتی باشد به خصوص که الکاظمی به دلیل اینکه پیشتر رئیس دستگاه اطلاعاتی عراق بود، از این پرونده اطلاع کامل دارد و با مسئولان امنیتی دو کشور در ارتباط بوده است.

در حالی که مقامات از اظهارنظر در این زمینه اجتناب کردند، منابعی در بغداد که نخواستند نامشان فاش شود در گفتگو با امواج مدیا نیز این مذاکرات را تایید کرده‌اند. از نگاه این رسانه اگر در این جلسات واقعا رویکردی صلح‌آمیز در جریان باشد، می‌تواند به پیشبرد توافق سیاسی بر سر درگیری شش ساله در یمن کمک کند. این مسئله از آنجایی قابل توجه است که همزمان دولت جو بایدن در حال تجدید نظر در مورد رویکرد خود در منطقه است و همچنین امیدوار است که بتواند روابط خود با ایران را بهبود بخشیده و با عربستان سعودی نیز روابط را مجددا تعدیل سازد.

امواج مدیا این مذاکرات را بر بستر تمایل عربستان سعودی برای خاتمه جنگ یمن، تلاش جو بایدن برای حل تنش ها در خاورمیانه و معضل جنگ های بی پایان و تلاش جمهوری اسلامی برای بهبود بخشیدن روابط منطقه ای خود تحلیل می کند. با این حال راه پیش‌رو همچنان پر از دست انداز است. عمق درگیری‌ها دوره‌های طولانی مذاکرات را می‌طلبد که ممکن است نیازمند ارائه امتیازات قابل توجهی از طرفین باشد. علاوه براین، مقامات ایرانی باید این انتظار را داشته باشند که تل آویو سعی می‌کند ریاض را متقاعد کند تا از هرگونه تلاش برای آشتی با جمهوری اسلامی عقب‌نشینی کند.

اما به رغم این که رسانه هایی چون امواج مدیا و میدل ایست نیوز این مذاکرات را ناشی از ابتکار عمل شخص الکاظمی می دانند، اما ایندپندنت این مسئله را در مقوله نقش آفرینی نوین چین در خاورمیانه جای می دهد. ایندپندنت به سفر وانگ یی، وزیر خارجه چین به عربستان سعودی اشاره کرده و مصاحبه اختصاصی‌ او را با شبکه العربیه یادآوری کرده که در آن گفته بود ما در تلاشیم تا به طور مشترک امنیت جمعی را تقویت کنیم و امنیت و ثبات در خاورمیانه را ارتقا دهیم تا نگرانی‌های مشروع همه طرف‌ها برآورده شود. در آن مصاحبه او از پیشنهاد چین برای برگزاری یک کنفرانس گفت‌وگوی چند جانبه برای امنیت منطقه‌ای در منطقه خلیج فارس به منظور بررسی ایجاد سازوکار اعتماد در خاورمیانه سخن گفته بود.

در ادامه سفر مذکور و در آستانه شروع دور جدید مذاکرات آمریکا درباره احتمال بازگشت به برجام و نگرانی‌ها درباره برنامه هسته‌ای، وزیر خارجه چین به ایران رفت تا توافق مهم و بزرگ ۲۵ ساله بین ایران و کشور متبوع خود را نهایی کند. در طی این سفر او اعلام کرد چین خواستار بازگشت آمریکا به برجام است و از «طرح صلح هرمز» که دولت روحانی ارائه داده است، حمایت می‌کند.

گزارشگر ایندپندنت بر این باور است که این ملاقات‌ها بیش از آن که با هدف ایجاد رابطه بین دو کشور باشد، می‌تواند معطوف به موضوعات امنیتی و تنش‌زدایی در منطقه بین دو قطب اصلی قدرت در منطقه باشد، نه با وساطت مصطفی الکاظمی، بلکه با برنامه‌ریزی دولت چین و هماهنگی با ایالات متحده آمریکا انجام گرفته است. چرا که دولت چین با استفاده از رابطه خوبی که با تمامی کشورهای منطقه دارد، برای گفت‌وگو با طرف‌های درگیر، نسبت به ایالات متحده آمریکا امتیاز بیشتری دارد. برای بازگشت به برجام راهی طولانی در پیش است. اما برای رسیدن به توافقی موقت که بتواند زمینه را برای گفت‌وگوهای بیشتر و عمیقتر درباره برنامه هسته‌ای ایران فراهم کند، رضایت کشورهای منطقه و بهبود نسبی اوضاع امنیتی در خلیج فارس از نکات مهم برای ادامه گفت‌وگوهای کشورهای مذاکره کننده با ایران است.

بنابراین در صورتی که این تحلیل به حقیقت نزدیک تر باشد، باید گفت که ایالات متحده، یا بهتر آن است که بگوییم جو بایدن، رئیس جمهوری این کشور، حل و فصل مناقشات منطقه را به چین واگذار کرده است.