تغییر فرمول دیپلماسی در خاورمیانه

به گزارش اقتصادنیوز، سفر مقامات بلندپایه اسرائیل به واشینگتن در طی هفته گذشته و هم زمان با مذاکرات فشرده کمیسیون برجام در وین حاکی از رسیدن گفت و گوها به نقاط سرنوشت سازی شده است. به گونه ای که تصور می شود نتایج آن بتواند آینده مناسبات منطقه ای در خاورمیانه را رقم بزند. به همین مناسبت تام اوکانر، تحلیل گر نیوزویک یادداشتی را با عنوان « اسرائیل آماده می شود تا خود را با توافق هسته ای ایالات متحده و ایران و تأثیر آن در خاورمیانه وفق دهد» منتشر کرده است.

نگرانی از توافق مجدد میان متحد و دشمن اصلی

در حالی که ایالات متحده در صدد دستیابی به توافقی دیپلماتیک بر سر مسائل هسته ای با ایران است، اسرائیل در حال ارزیابی تهدیدهای احتمالی است که ممکن است در اثر توافق مجدد بین متحد اصلی و دشمن درجه یک  خود با آن مواجه شود و به همین سبب به دنبال تضمین های امنیتی است.

به موازات آن که دولت جو بایدن مذاکرات طاقت فرسا را با هدف احیای توافق هسته ای 2015 دنبال می کند، تأمین نگرانی های مطرح شده توسط اسرائیل که همیشه با این توافق مخالف بوده نیز او را دلمشغول کرده است.

دیدار در واشنگتن

هیئت های نمایندگی هر دو کشور طی هفته گذشته در واشینگتن دیدار و پیرامون مذاکرات در جریان در شهر وین گفتگو کردند. یک مقام اسرائیلی آگاه به این گفتگوها جو را بسیار مثبت توصیف کرده و اظهار داشته که تفاهم حاصل شده است. به گفته او توافقی اصولی بر سر هدف مشترکِ جلوگیری از دستیابی ایران به توانایی های هسته ای وجود داشت. اما خود توافق هسته ای (برجام)، همچنان مورد اختلاف است. بدین ترتیب، واشنگتن تلاش کرده است تعهدات دیگری را ارائه دهد.

به گفته این مقام اسرائیلی: «ما نظر خود را در مورد بازگشت به برجام اعلام کردیم. اما گفتگو فقط به این موضوع محدود نشد و شامل بسیاری از زمینه های همکاری احتمالی از جمله همکاری برای مقابله با فعالیت های منطقه ای ایران بود».

در بیانیه مشترک منتشر شده توسط جیک سالیوان، مشاور امنیت ملی کاخ سفید و همتای اسرائیلی اش، مائیر بن شبات، اشاره شده  که طرف آمریکایی بر «حمایت بی دریغ رئیس جمهور بایدن از حق اسرائیل برای دفاع از خود را تأکید می کند».

در یک اقدام قابل توجه، دو کشور توافق کردند که کارگروهی را ایجاد کنند که نسبت به تهدیدهای فزاینده پهبادها و موشکهای هدایت شونده توسط متمرکز شود.

گیلاد اردان، سفیر اسرائیل در سازمان ملل هم روز پنجشنبه در گفتگو با رسانه خبری ینت اسرائیل، نسبت به پیشرفت مذاکرات هسته ای ایالات متحده و ایران، ارزیابی خوش بینانه ای نداشت. اردان گفت: «من این را با ناراحتی می گویم، آمریکایی ها از  مشکلات پیش رو در مذاکرات با ایران با ما سخن گفتند، اما با این وجود برآوردها در اسرائیل این است که طرفین در هفته های آینده به تفاهم می رسند. ممکن است اختلاف نظرهایی درمورد چگونگی برداشتن بسیاری از تحریم ها و یا نحوه پایبندی [ایران] به این توافق در میان باشد، اما ایرانی ها تشخیص داده اند که تمایل کلی برای بازگشت به توافق هسته ای امضا شده در زمان باراک اوباما نزد آمریکاییها وجود دارد. ما معتقدیم که بازگشت به این توافق نامه اشتباه است»

نقطه عطف در دیپلماسی بین المللی

برجام از همان زمان انعقادش تاکنون سندی بحث برانگیز بوده است. این توافق حاصل سال ها مذاکرات بی سر و صدا و پشت صحنه میان دولت اوباما و دولت ایران بود. این توافق نامه که به امضای کشورهای چین، فرانسه، آلمان، روسیه و انگلستان هم رسیده، در جهان به عنوان نقطه عطفی در دیپلماسی بین المللی میان دشمنان چنددهه ای مورد استقبال گسترده قرار گرفت. با این وجود محافظه کاران در ایالات متحده و ایران - و همچنین برخی از متحدان و شرکای واشنگتن در منطقه- مدتهاست نسبت به این توافق تردید دارند.

اکنون، زمانی که بایدن تلاش می کند تا بار دیگر به تعهدات ایالات متحده منطبق بر برجام بازگردد، دولت او به دنبال این است که نگرانی های افراد بدبین در منطقه را با دقت بیشتری ارزیابی کند. سخنگوی وزارت امور خارجه به نیوزویک گفت: «ما بحث های زیادی با شرکای مختلف ایالات متحده در مورد رویکرد آمریکا داشته ایم و با ادامه این روند به رایزنی نزدیک با این شرکای اصلی ادامه خواهیم داد». او افزود: «ما به که چشم اندازهای مختلفی که وجود دارد احترام می گذاریم و به همین دلیل این گفت و گوهای مهم را انجام می دهیم و متعهد می شویم در این فرآیند تا آنجا که می توانیم شفاف باشیم».

 به طور ویژه ای این رایزنی ها تلاش کرده تا اعتراضات ارائه شده توسط اسرائیل را تعدیل کند. به گفته این سخنگو «همانطور که در جلسات توجیهی وزارت امور خارجه ذکر شد، قبل و بعد از هر دور گفتگوها ما با مقامات اسرائیلی مکالمات زیادی داشته ایم». با این حال بسیاری در اسرائیل احساس می کنند که هرگونه بازگشت ایالات متحده به برجام در نهایت به منافع اسرائیل لطمه خواهد زد. همچنان که تعدادی از کشورهای عربی که طی شش ماه گذشته در توافقی تحت نظارت ترامپ به عادی سازی روابط خود را با اسرائیل دست زده اند، چنین تصوری دارند.

احیای برجام؛ هم گرایی یا واگرایی متحدین تازه

از جمله این منتقدان، دنی دانون، سفیر سابق اسرائیل در سازمان ملل بود که تنها یک ماه پس از امضای توافق هسته ای در ژوئن 2015 به سمت خود منصوب شد. او خروج ایالات متحده از توافق را تحسین و اکنون با بازگشت آمریکا به آن مخالف است. دانون به نیوزویک گفت: «شرکای اسرائیل در منطقه، همانند اسرائیل معتقدند که ایران هسته ای یک تهدید بزرگ منطقه ای است. اگر ایالات متحده تصمیم بگیرد دوباره وارد برجام، به ویژه بدون هیچ گونه اصلاحاتی، شود، تهدید مشترک از ناحیه ایران موجب روابط بسیار نزدیکتر از گذشته میان اسرائیل و شرکای منطقه ایش می شود».

با این حال گرچه این بحث وجود داشت که با احیای برجام ممکن است رابطه متحدین رو به رشد اسرائیل با آن تقویت شود ، اما این امکان هم وجود دارد که این روابط رو به سردی بگذارد.

در اردوگاهی دیگر، سید حسین موسویان، سیاستگذار، دیپلمات و مذاکره کننده هسته ای پیشین ایران است. او تایید می کند که اسرائیل از بابت احیای برجام نگران است. موسویان، که در حال حاضر متخصص برنامه علوم و امنیت جهانی دانشگاه پرینستون است، به نیوزویک گفت: «اسرائیل به دنبال کارشکنی در مذاکرات است. این در حالی است که باید بر برنامه هسته ای اسرائیل تمرکز کرد زیرا اسرائیل تنها کشور در خاورمیانه با ده ها بمب هسته ای است».

ایران اکنون در حال توسعه توانایی های غیر هسته ای خود، که بزرگترین و پیشرفته ترین زرادخانه موشکی در خاورمیانه را تشکیل می دهند ثابت قدم مانده است و دولت بایدن سعی دارد آن را به عنوان بخشی از یک توافق طولانی تر و قوی تر مهار کند. به گفته موسویان ایران در آینده چنین گفت وگوهایی را رد نکرده، اما با توجه به تأثیرات رویکرد فشار حداکثری ترامپ، این کار آسان نخواهد بود. او گفت: «در جریان مذاکرات هسته ای در سال 2013-2015 ، آیت الله خامنه ای علناً گفت که اگر توافقی صورت گیرد و اگر ایالات متحده به درستی عمل کند، ایران گفتگوها درباره سایر موضوعات مورد اختلاف را بررسی خواهد کرد. اما ترامپ این فرصت را از بین برد و بهبودی آن زمان بر است».

وزش نسیم تغییر در روابط

در شرایطی که محتمل است تنش میان ایالات متحده و ایران کاهش یابد، به نظر می رسد که حال و هوای روابط میان ایران و کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس در حال تغییر است.

در هفته های گذشته گزارش هایی درباره مذاکرات مخفی بین عربستان و ایران منتشر شده است. دو کشور در سال 2016 روابط خود را قطع کردند و اگرچه هیج کدام از آنها صریحاً تماس های مجدد تأیید نکرده اند، اما هر دو طرف به طور علنی نیاز به بهبود روابط خود را تأیید کرده اند، به ویژه در قالب مصاحبه محمد بن سلمان، ولیعهد سعودی، که گفت به دنبال «رابطه خوب و برجسته با ایران» است. این سخنان در تضاد بزرگی با اظهارات قبلی او در زمان دولت ترامپ بود گفته بود گفتگو با جمهوری اسلامی بی نتیجه خواهد بود.

این تغییر لحن در حالی صورت می گیرد که محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران، در حال سفر منطقه ای به کشورهای قطر، عراق، عمان و کویت است. و در حالی که سفر دیپلمات ارشد ایران به پایان می رسید، او ضمن یادداشتی همزمان با نشست وین، اعلام کرد «در هر دو مسیر نشانه چشم اندازهای مثبت مشاهده می شود».

دولت بایدن هم یک دیپلمات ارشد، تیم لندرکینگ را راهی سفر به خاورمیانه کرده است. سخنگوی وزارت امور خارجه ند پرایس اعلام کرده این سفر بر هدف پیشبرد تلاش های صلح در یمن، کشوری که عربستان سعودی و ایران درگیر یک جنگ داخلی شش ساله در آن شده اند، متمرکز شده است.

تغییر فرمول دیپلماسی در خاورمیانه؟

به اعتقاد تریتا پارسی، معاون اجرایی موسسه کوئینسی، توافق با ایران همراه باکاهش درگیری های نظامی در منطقه بوده و قطعاً به ایجاد روابط بهتر بین ایران و همسایگانش منجر شود. به گفته او «تا زمانی که ایالات متحده برای مهار نقش ایران به دنبال تعهد نظامی خود در منطقه بود، انگیزه برای دیپلماسی برای کشورهایی مانند عربستان سعودی به وجود نمی آمد. وقتی گزینه آمریکایی دیگر وجود نداشته باشد، آن وقت است که انگیزه های ورود به دیپلماسی به طرز چشمگیری به وجود می آید».

در ابتدا، همزمان با افزایش خصومت آمریکا و ایران در سالهای اخیر، تلاشهای دیپلماتیک معطوف به اسرائیل شد، که به تعبیر پارسی نوعی «گزینه بدتر» محسوب می شد. اما اگر پویایی واشنگتن و تهران بهبود یابد، این فرمول تغییر می کند و این یک دردسر استراتژیک بالقوه برای اسرائیل است، کشوری که از زمان تأسیس چندین جنگ علیه کشورهای عربی داشته است و تا به امروز در موقعیت دفاعی خود در منطقه باقی مانده است.

اضطراب از روابط صرفا تاکتیکی

پارسی به نیوزویک گفت: «اسرائیل همیشه نسبت به روابطی که در منطقه برقرار می کند ، اضطراب فوق العاده ای داشته است و همیشه این وجود دارد که در نهایت این روابط از دیدگاه طرف مقابل صرفا تاکتیکی باشد».

این اضطراب سال گذشته اندکی پس از توافق اول ابراهیم با امارات متحده عربی ظاهر شد، که نتانیاهو با خرید هواپیماهای جنگی پیشرفته F-35 امارات از ایالات متحده به سرعت مخالفت کرد. و اگر چه سرانجام کوتاه آمد، اما تنها پس از تضمین ارتقا توان نظامی اسرائیل توسط واشنگتن.

هنوز مسیر بهبود روابط میان اسرائیل و کشورهای عربی تغییر نکرده است. اما این کشورها دیگر تمایلی به عضویت در خط مقدم درگیری سایه ها ندارندکه در حال حاضر بین ایران و اسرائیل در خشکی ، هوا و دریا در منطقه وجود دارد.

به گفته پارسی اسرائیلی ها باید مضطرب باشند، چرا که پایه و اساس توافق نامه ابراهیم بسیار شکننده است  و بعید است که در این امر واقعا تغییری ایجاد شود. از طرف دیگر، برجام یک توافق خوب است زیرا معکوس آن مبتنی بر یک خیال واهی است. این یک خیال واهی است که شما واقعاً می توانید در منطقه وضعیت پایدار و خوبی داشته باشید ، در حالی که کشوری بسیار  قدرتمند در آن منطقه را مهار و منزوی کرده و کاملاً آن را مستثنی کرده اید. این عملی نیست، زیرا این کشور به اندازه کافی قدرتمند است و حتی می تواند نقش مخرب اصلی را داشته باشد و در همه جا مشکلاتی ایجاد کند تا هزینه سیاست منزوی سازی آن را افزایش دهد».