احیای برجام با دیپلماسی جدید و دیپلمات محافظه کار؟
به گزارش اقتصادنیوز، طی هفته‌های سپری شده پس از برگزاری انتخابات ریاست‌جمهوری یکی از مهم‌ترین پرسش‌های متداول میان ناظران رویکرد دولت جدید در قبال مذاکرات احیای برجام بوده است. با انتشار لیست کابینه پیشنهادی ابراهیم رئیسی برای رای اعتماد از مجلس و حضور حسین امیرعبداللهیان در مقام وزیرخارجه پیشنهادی در این لیست، گمانه‌زنی‌ها در رابطه آینده مذاکرات شدت بیش‌تری گرفته است. نجمه بزرگمهر، اندرو انگلند و کاترینا منسون با انتشار یادداشتی به صورت مشترک در روزنامه فایننشال تایمز با عنوان «امیدها برای تجدید حیات توافق هسته ای توسط ایران افزایش می یابد» ضمن بررسی سوابق وزیر پیشنهادی و نحوه مناسباتش با کانون قدرت در ایران پیش‌بینی کرده‌اند که سیاست خارجه ایران در این دوره دچار تحول شگرفی نخواهد شد.
مواضع سخت گذشته
چهار ماه پیش از این، در پی اعمال تحریم‌های اتحادیه اروپا علیه هشت مقام و سه نهاد ایرانی به اتهام نقض حقوق‌بشر، حسین امیرعبداللهیان با انتقاد از کشورهای اروپایی آن‌ها را متهم به داشتن «هزار چهره» کرد.
در شرایطی که انگلیس، فرانسه و آلمان در حال میانجی‌گری بین ایران و آمریکا برای احیای توافق هسته ای 2015 بودند، دیپلمات ایرانی با استفاده از رسانه‌های اجتماعی مخالفت خود را با این تصمیم اعلام و ابراز کرد که نمی‌توان به کاخ سفید و اروپا اعتماد کرد. او در توئیتر خود نوشت: «آن‌ها بخشی از مشکل هستند و نه راه حل [مسئله]».
اکنون، امیرعبداللهیان، دیپلمات محافظه‌کار، در صورت کسب رای اعتماد و قرار گرفتن در مقام وزیر خارجه جمهوری اسلامی، طرف اصلی مذاکرات با غرب باشد. او جانشین محمد جواد ظریف، دیپلمات باسابقه تحصیل کرده در ایالات متحده می‌شود که در طول یک دهه، در برخورد با قدرت‌های غربی، در مقام چهره اصلی دیپلماسی ایران، ترکیبی از افسون‌گری و مهارت را به کار برد. ظریف یکی از مهم‌ترین حامیان توافق هسته ای بود که برای به امضا رسیدن آن تلاش وافری داشت و پس از آن‌که تنش‌ها با غرب در پیِ خروج دونالد ترامپ از برجام ئر حدود سه سال پیش بالا گرفت، برای حفظ آن سرسختانه مبارزه کرد.
خوش‌بینی‌ها نسبت به دیپلمات محافظه‌کار
با این حال دسته‌ای از تحلیل‌گران ایرانی نسبت به این مسئله خوش‌بین هستند که امیرعبداللهیانِ پنجاه‌وهفت ساله و فارغ‌التحصیل دانشگاه‌های ایران که از سابقه‌ی متوسطی برخوردار است، بتواند این توافق را احیا کرده و به نتایج دیپلماتیک پایدار‌تری دست یابد. به باور آن‌ها، پیوند عمیق او با جناح محافظه‌کار که در کانون قدرت در ایران قرار دارد، در مقایسه با ظریف - که معترف بود میدان قدرت دیپلماسی او را محدود می‌کند- قدرت نفوذ داخلی بیش‌تری به او خواهد داد.
به اعتقاد یکی از منابع نزدیک به دولت در ایران: «در دوره امیرعبداللهیان، علی‌رغم هماهنگی بیشتر میان بخش‌های دیپلماتیک و نظامی، شاهد رادیکالیسم بیش‌تری نخواهیم بود».
با اعلام ابراهیم رئیسی، روحانی محافظه‌کاری که با پیروزی در انتخابات ژوئن در هفته های اخیر به طور رسمی به قدرت رسید، دولت مذاکرات برای احیای توافق هسته‌ای را ادامه می‌دهد. اما با کنترل تقریبا تمامی مراکز قدرت توسط نیروهای محافظه‌کار، برخی دیگر در تهران تصور می‌کنند که رئیس‌جمهور جدید موضع سخت‌تری ار نسبت به سلف خود حسن روحانی، دیگر معمار توافق، اتخاذ کند.
توانایی پیش‌برد مذاکرات موثرتر
مقامات اروپایی ظریف را هم‌تا و دیپلمات موثری می‌پنداشتند که می‌توانستند با او گفت‌وگوی معناداری داشته باشند. با این حال آن‌ها این را هم دریافته بودند که مذاکرات و روابط هسته‌ای با ایران به افراد وابسته نیست.
علی واعظ ، مدیر پروژه ایران در گروه بین‌المللی بحران معتقدست امیرعبداللهیان نماینده دولت پنهان در صحنه بین المللی است و در مقام وزیر خارجه می‌تواند در مقایسه با ظریف مذاکرات موثرتری را پیش ببرد. به گفته واعظ: «شما دیگر با آن‌گونه کشمکش میان دولت و دولت پنهان مواجه نیستید که به عنوان مانعی جدی بر سر راه ابتکارات قبلی به شمار می‌آمدند.»
اگرچه تا پیش از این امیرعبداللهیان تعامل چندانی با غرب نداشته، فردی نزدیک به مقامات آمریکایی گفت که این دیپلمات چهره شناخته‌شده‌ای نزد مقامات ارشد دولت جو است. راب مالی، نماینده بایدن در امور ایران و جان فینر، معاون مشاور امنیت ملی آمریکا، هر دو در دوره دولت اوباما در امور سوریه با او همکاری داشته‌اند.
ابهامات اصلی
به اعتقاد یکی از دیپلمات‌های غربی مستقر در تهران، احیای توافق از جهت لغو تحریم‌های آمریکا در اولویت برنامه‌های رئیسی قرار دارد. او متذکز شده که از پیش از این رئیسی از لحن تهاجمی خود کاسته تا مبادا روند مذاکرات به خطر بیافتد.به گفته این دیپلمات: «چیزی که هنوز مورد ابهام قرار دارد این است که چه زمانی ایران برای از سرگیری مذاکرات آماده می‌شود، رویکرد جدید ایران چه خواهد بود و مذاکره‌کنندگان چه کسانی خواهند بود».
امیرعبداللهیان بیگانه با مذاکرات هسته‌ای نیست. در سال 2013 او درگیر بحث‌های محرمانه با مقامات عمانی بود. این مذاکرات منجر به ملاقات‌های محرمانه با مقامات آمریکایی و اروپایی پیش از توافق هسته‌ای 2015 شد.
او همچنین یکی از افراد شناخته شده برای رقبای عرب ایران است، چرا که کسوت معاونت وزارت امور خارجه در امور عربی و آفریقایی را داشته و همچنین به عنوان دیپلمات در عراق، سوریه و بحرین خدمت کرده است.
رئیسی و امیرعبداللهیان وعده داده‌اند که در سیاست خارجی مسائل منطقه‌ای را در اولویت قرار داده و به طور ویژه به دنبال ترمیم روابط با رقبای عرب، بالاخص عربستان سعودی باشند.
در ماه گذشته، امیرعبداللهیان گفت که با توجه به سابقه رئیسی، سیاست خارجی ایران به دنبال «روابط خارجی متعادل، فعال و پویا» با شرق و غرب و «توجه ویژه به کشورهای همسایه و آسیایی» خواهد بود.
پرهیز از تشدید تنش‌ها
فردی نزدیک به دولت گفته تهران چاره‌ای جز بهبود روابط با کشورهای منطقه ندارد، چر که درگیر جنگ در سایه با اسرائیل شده و هر دو یکدیگر را متهم به حملات اخیر به کشتی‌ها و دیگر اهداف خود می‌کنند. به عقیده او هرچه روابط ما با کشورهای منطقه خصمانه‌تر باشد، اسرائیل قدرتمندتر خواهد شد.
به گفته محمد مهاجری، تحلیل‌گر اصول‌گرا، انتخاب امیرعبداللهیان به جای چهره‌های رادیکال‌ترِ مخالفِ توافق هسته‌ای حاکی از این است که رئیسی می‌خواهد از تشدید تنش با دشمنان جلوگیری کند. او گفت: «ما هرگز شاهد تغییر بزرگی در سیاست خارجی نخواهیم بود. نتایج -و نه رویکرد- عملکرد امیرعبداللهیان و ظریف کم و بیش یکسان خواهد بود».
