نقش بن سلمان در روی کار آمدن طالبان

تغییر اولویت‌ها در خاورمیانه

به گزارش سرویس بین الملل «انتخاب»، در ادامه این مطلب آمده است: قطر و ایران از جمله کشور‌های خاورمیانه هستند که ابتکار عمل برای حمایت از گفتگوی بین کمیته سیاسی طالبان به سرپرستی شیر محمد عباس استانیکزی و شورای عالی آشتی ملی را مطرح کرده اند. اما عربستان سعودی یکی از کشور‌هایی به شمار می‌رود که نقش بی نظیری در هرج و مرجی که امروز افغانستان را در برگرفته، داشته است. این پادشاهی اکنون واکنش چندانی در تحولات افغانستان از خود بروز نداده است.

عربستان اقداماتی مانند تأمین بودجه جنگجویان طالبان تا سازماندهی مذاکرات صلح در سال ۲۰۰۸ در مدینه را انجام داده است و این روابط پادشاهی با طالبان بر تعامل خاورمیانه با افغانستان غالب بوده است. شاید به همین دلیل است که اکنون عربستان نسبت به بی ثباتی وضعیت امنیتی در این کشور کاملاً سکوت کرده است.

پس از افتتاح سفارت طالبان در دوحه در سال ۲۰۱۳، عربستان سعودی مدعی شد که قطر از تروریسم حمایت می‌کند. اما به گفته یکی از جنگجویان سابق افغانستان، عربستان سعودی و امارات متحده عربی قبل از این که طالبان به عنوان یک گروه مسلح دفتر خود را در قطر تاسیس کند، سعی کردند میزبان طالبان باشند. گزارش‌هایی وجود داشت مبنی بر اینکه محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان در سفر خود به پاکستان در فوریه ۲۰۱۹ با نمایندگان طالبان افغانستان ملاقات خواهد کرد. اینکه آیا این ملاقات صورت گرفت یا نه، مشخص نیست.

با خروج آمریکا از افغانستان، عربستان نسبت به تحولات افغانستان تا کنون واکنش چندانی نداشته و منفعل عمل کرده است. این امر تا حدی به این دلیل است که محمد بن سلمان قصد خود را برای بازگشت عربستان سعودی به اسلام باز و معتدل نشان داده است.

روابط سنتی امارات با طالبان پس از آنکه جمعه محمد عبدالله الکعبی سفیر اماراتی و پنج دیپلمات این کشور در پی انفجار در قندهار در سال ۲۰۱۷ جان باختند، به شدت آسیب دید. عربستان سعودی و امارات متحده عربی به دنبال پروژه‌های اقتصادی متنوع‌تر و پایدارتر هستند. امارات تحت فرمان شاهزاده محمد بن زاید خود را به عنوان یک قطب بزرگ مالی و سنگاپور خاورمیانه معرفی می‌کند. برای عربستان سعودی و امارات متحده عربی پیگیری منافع اقتصادی، مستلزم تغییراتی در ساختار اجتماعی آنهاست که در آن روابط آشکار با گروه‌های اسلام گرای رادیکال نامطلوب است.

از زمان تاسیس دفتر طالبان در دوحه، قطر همچنان مرکز مذاکرات با طالبان بوده است. پس از امضای توافقنامه خروج نیرو‌ها بین طالبان و ایالات متحده در فوریه ۲۰۲۰ و پیش از مذاکرات صلح در داخل افغانستان، زندانیان برجسته طالبان به قطر منتقل شدند.

قطر به عنوان تسهیل کننده مذاکرات صلح و به عنوان مقر اصلی فرماندهی مرکزی ایالات متحده، مجرای سیاسی و راهبردی بین کشور‌های ناتو و افغانستان است. ناتو به عنوان قطبی برای آموزش نیرو‌های ویژه افغان به قطر روی آورده است و در صورت موافقت قطر، ممکن است این امر منجر به اصطکاک در روابط این کشور با طالبان شود.

ایران

ایران که میزبان صد‌ها هزار افغان فاقد مدارک شناسایی است، همواره نقش موثری در میانجی گری برای مذاکرات در راستای دستیابی به توافق نامه صلح افغانستان داشته است. تلاش‌های تهران به کنفرانس بن ۲۰۰۱ در مورد آینده افغانستان برمی گردد، زمانی که جواد ظریف ائتلاف شمال، گروه پیشاور، گروه قبرس نزدیک به ایران و هیئتی به نمایندگی از هواداران ظاهرشاه، پادشاه سابق را گرد هم آورد تا از انتصاب حامد کرزی، رئیس دولت موقت حمایت کند.

با بروز مجدد جنگ داخلی شدید در افغانستان، ایران شیعه بیم آن را دارد که موجی از افغان‌ها به این کشور پناه ببرند، کشوری که در حال حاضر با تحریم‌های شدید ایالات متحده در تلاش است تا از فقر وخیم‌تر شهروندانش جلوگیری کند. در نشست اخیر تهران در تاریخ ۸ تا ۹ جولای بین سیاستمداران افغان و نمایندگان طالبان، این طور نتیجه گیری شد که این درگیری چاره‌ی بحران افغانستان نیست و همه تلاش‌ها باید بر راه حل سیاسی متمرکز شود. جمهوری اسلامی ایران با وجود مخالفت با نگرش بسیار خاص طالبان در قبال اسلام، همواره کانال‌های ارتباطی‌ای را با این گروه حفظ کرده است.

ترکیه‌ی مشتاق

ترکیه تحت رهبری رجب اردوغان در تلاش برای تضعیف عربستان سعودی و تقویت موقعیت خود به عنوان یک کشور پیشروی اسلامی، در راستای برعهده گرفتن نقش گسترده تری در افغانستان با ریاض رقابت می‌کند. آنکارا مایل است مسئولیت اداره فرودگاه استراتژیک حامد کرزی کابل را بر عهده بگیرد. خوب است بدانید که این کشور با روابط گسترده با پاکستان که حامی اصلی طالبان است، سابقه مداخله در امور افغانستان را دارد.

در گذشته، آنکارا تلاش کرده بود چندین نشست بین دولت‌های پاکستان و افغانستان ترتیب دهد. ترکیه تنها عضو با اکثریت مسلمان در ناتو است که ۵۰۰ سرباز در نقش‌های غیر رزمی در افغانستان مستقر کرده است. آنکارا در زمان حضور خود در افغانستان، روابطش را با جناح‌های مختلف رقیب سیاسی و قومی در این کشور از جمله طالبان تقویت کرد.

این کشور در نقش تأمین کننده امنیت فرودگاه اصلی افغانستان، مایل است به عنوان یک عامل اصلی تأثیرگذار در امور افغانستان باقی بماند و در نتیجه، نفوذ ترکیه در جهان اسلام را افزایش دهد.

آیا پایانی برای جنگ ابدی افغانستان می‌توان متصور شد؟

بعید به نظر می‌رسد بتوانیم نقطه‌ی پایانی بر جنگ دائمی در افغانستان بگذاریم. طالبان طی یک ماه و نیم گذشته حدود ۹۰۰ نفر را در ولایت قندهار کشته است. نیرو‌های این گروه مسلح در حال اعدام سربازان، پلیس و غیرنظامیان بازداشت شده به اتهام ارتباط با دولت افغانستان هستند. به گفته سید عبدالله هاشمی، یکی از مقامات وزارت امور خارجه افغانستان در امور صلح، خشونت در افغانستان از طریق هجوم بیش از ۱۰ هزار تروریست از خارج از افغانستان افزایش یافته است. این موضوع نشان می‌دهد که دست‌های خارجی نیز در جنگ افغانستان دخیل هستند.

در چنین شرایطی، خشونت در افغانستان از نظر گسترش افراط گرایی خشونت آمیز، اقدامات جهادی ها، افزایش حملات، هجوم مهاجران افغان به کشور‌های سراسر خاورمیانه تأثیر ناتوان کننده‌ای بر منطقه خواهد داشت.

طالبان ممکن است پذیرای مذاکرات تحت رهبری کشور‌های اسلامی منطقه باشد که در این صورت تحت فشار قرار می‌گیرد تا از خشونت‌ها سر باز زند. با توجه به نفوذی که خاندان سعود بر طالبان به دلیل روابط تاریخی ریاض با این گروه اسلام گرا دارد و تأثیر مذهبی پادشاهی به عنوان زادگاه اسلام، در این باره تردید وجود دارد که در حال حاضر مذاکرات پنهانی با طالبان در جریان نباشد. اکنون ریاض با ایران در یمن درگیر است و توانش را ندارد که شرایط وحشیانه‌ای را که طالبان در افغانستان ایجاد کرده، بپذیرد و یا درگیر یک جنگ نیابتی در این کشور شود.

علیرغم تلاش‌های ایران در جریان توافقنامه بن، سخنرانی سیاسی جورج دبلیو بوش، رئیس جمهور سابق آمریکا که در آن از ایران به عنوان بخشی از "محور شرارت" یاد کرد، همه چشم انداز‌های همکاری با ایالات متحده یا پایان انزوای تهران را از بین برد. اگر تهران بتواند اعمال آتش بس را از سوی طالبان تضمین کند، می‌تواند به لحاظ دیپلماتیک دوباره وارد عمل شود.

ترکیه تمایل خود را برای تأثیرگذاری در تحولات افغانستان پنهان نمی‌کند. طالبان به همه اعضای ناتو از جمله ترکیه هشدار داده است که نیرو‌های خود را تا سپتامبر ۲۰۲۱ از افغانستان بیرون ببرند، اما آنکارا در پی مذاکرات مستقیم با این گروه تروریستی از آن می‌خواهد که در هشدار‌ها تجدید نظر کند.

در مجموع، بهبود وضعیت افغانستان فرصتی برای کشور‌های خاورمیانه است تا دیپلماسی خود را در چارچوب تغییر پویایی منطقه بررسی کرده و مسیر وضعیت امنیتی گسترده‌تر را در خاورمیانه تغییر دهند.