تلاش ایران برای جذب نخبگان افغانستانی

سرزمینی که امروز افغانستان نامیده می‌شود، هزاران سال پیش از میلاد مسیح سرزمینی آباد و دارای شهرهای پرجمعیت بوده است. صنایع دستی و سکه‌های مورد معامله مردم، علومی چون طب، نجوم و ریاضیات و حرفه‌هایی مثل فلزکاری و بنّایی در این مرز و بوم رواج داشته است و در حفریاتی که باستان‌شناسان انجام داده‌اند، انواع مختلفی از وسایل قدیمی به دست آمد که حکایت از تمدن تاریخی این سرزمین دارد.

ولی اکنون با سیطره طالبان، جمله "جان پدر کجاستی؟" به مرثیه‌ای برای همه دختران و زنان و جوانان افغانستانی تبدیل شده، به امید آنکه روزگاری در زیر یک پرچم واحد، شاد و سرخوش درکشورشان زندگی کنند. ولی اکنون "جهان کشوری"، پیشه مردمان افغانستان شده است و بدترین شرایط برای نخبگان این کشور است که دوست دارند دنیا جای بهتری برای زیستن باشد.

خبر کوتاه بود. "تیم رباتیک افغانستان برنده جایزه «چالش کارآفرینی» در بزرگترین جشنواره رباتیک اروپا در تالین پایتخت استونی ناپدید شدند!" البته ساعاتی بعد این خبر اصلاح شد و خبر حضور این تیم که از دختران نوجوان این کشور بودند، در قطر منتشر می‌شود و بعد از آن این دانش پژوهان افغانستانی، این کشور را به قصد نهایی یعنی کشور مکزیک ترک کردند؛ چرا که اکنون افغانستان به غیر از "کرونا"، "طالبان" را هم دارد.

این تیم به مکزیک رفت تا به دور از گزندها، به دانش اندوزی بپردازند چون آنها می‌دانند، آبادانی افغانستان جز با تحصیل علم میسر نخواهد بود.

هر چند پایان این قصه خوب بوده است ولی قطعاً افغانستان سرآمدان زیادی در حوزه‌های پزشکی، علمی و فرهنگی و ادبی دارد که با "تحولات طالبانی" سرنوشتی جز "جهان کشوری" نمی‌توان برای آنها متصور شد و این در حالی است که ایران با دارا بودن مرزهای گسترده‌ با این کشور شرقی خود، می‌تواند پذیرای آنها باشد و یا قوانین را به نفع پذیرش این سرآمدان به گونه‌ای تغییر دهد که نه تنها در توسعه اکوسیستم نوآوری ایران موثر باشند بلکه بتوانند در روزگاری که صلح و دوستی در این کشور حاکم شد، در آبادانی کشور خود ایفای نقش کنند.

شاید به همین دلایل باشد که ایران در این زمینه از سال ۹۷ اقدام کرده است و به گفته معاون توسعه روابط علمی و سرمایه انسانی مرکز تعاملات بین‌الملل علم و فناوری معاونت علم و فناوری ریاست‌جمهوری با توجه به شرایط موجود در این کشور، در تلاش است تا فرآیند جذب این افراد و خانواده‌های درجه اول آنها در مدت زمان کوتاه‌تر یک تا دو هفته‌ای انجام شود.

وی از راه‌اندازی پلتفرمی برای جذب نخبگان این کشور سخن به میان می‌آورد که با شدید شدن وضع خطرناک در این کشور در حال حاضر روزانه ۳ تا ۴ درخواست برای بورسیه شدن در دانشگاه‌های کشور به ایران ارسال می‌شود.

ساماندهی اقامت نخبگان افغانستانی‌ در ایران 

سیدعلی حسینی، معاون توسعه روابط علمی و سرمایه انسانی مرکز تعاملات بین‌الملل علم و فناوری معاونت علم و فناوری ریاست‌جمهوری در گفت‌وگو با ایسنا،  با اشاره به اقدامات معاونت علمی برای پذیرش نخبگان اتباع خارجی در ایران، گفت: در گذشته به یکسری از اتباع خارجی کارت "اقامت ویژه" اعطا می‌شد و در اسفند ماه سال ۱۳۹۷، بر اساس مصوبه‌ هیات دولت، بخش نخبگان و متخصصان و کارآفرینان خارجی و بین‌المللی به ما سپرد شد تا ما برای این دسته از افراد کارت اقامت ویژه اخذ کنیم.

وی کارت اقامت ویژه را کارتی دانست که به اتباع خارجی در صورت دارا بودن شرایط خاص و کسب امتبازات لازم اعطا می‌شود و به دارنده این کارت، اقامت ۳ ساله، ۵ ساله و یا ۱۰ ساله داده می‌شود.

حسینی با تاکید بر اینکه تبعه خارجی دارنده کارت اقامت ویژه، شهروند ایرانی قلمداد خواهد شد که فقط حق رای ندارد، اظهار کرد: نخبگان افغانستانی که در ایران حضور داشتند، با مشکلات زیادی مواجه بودند که این مشکلات از اخذ گواهینامه تا افتتاح حساب بانکی را شامل می‌شود و این افراد حتی اگر در رشته‌های پزشکی تحصیل کرده باشند، مجاز به داشتن مطب در ایران نیستند.

معاون توسعه روابط علمی و سرمایه انسانی مرکز تعاملات بین‌الملل علم و فناوری معاونت علمی ریاست‌جمهوری ادامه داد: علاوه بر آن عناوین شغلی تعریف شده برای اتباع افغانستانی در ایران حدود ۱۰ تا ۲۰ مورد و بیشتر مشاغل کارگری است و آنها نمی‌توانستند شغل‌های دیگری داشته باشند؛ از این رو اعطای کارت ویژه اقامت کمک بسیار خوبی برای اتباع نخبه و برتر است که بتوانند جذب دانشگاه‌ها به عنوان عضو هیات علمی شوند و یا اقدام به تاسیس شرکت‌های دانش‌بنیان کنند.

وی با بیان اینکه البته این قانون تنها مشمول اتباع افغانستانی نیست، بلکه شامل سایر اتباع خارجی می‌شود، ادامه داد: ما در این زمینه از سال ۱۳۹۷ آغاز به کار کردیم و اولین اقدام در این زمینه این  بوده است که یکسری از انجمن‌های تخصصی افغانستانی‌ها را به منظور برگزاری جلساتی با آنها شناسایی کنیم و پیرو آن با حدود ۳۰ نفر از کارآفرینان برتر افغانستانی که در ایران حضور داشتند، جلسه‌ای برگزار کردیم.

حسینی با تاکید بر اینکه افراد حاضر در این جلسه یا خودشان شرکت دانش بنیان داشتند و یا اشتغال‌زایی کرده‌ بودند و از کارآفرینان مقیم ایران بودند، اضافه کرد: همچنین یک جلسه نیز با افراد آکادمیک اتباع افغانستانی مانند نفرات برتر کنکور، برگزیدگان المپیاد و  اساتید حق التدریس دانشگاه‌ها برگزار کردیم و بر اساس آن پلتفرمی طراحی شد و این پلتفرم از یکی دو سال گذشته تاکنون در قالب سایتی به نشانی iconnect.ist.ir در دسترس است.

به گفته وی تاکنون از رزومه بیش از ۲۰۰ نفر از نخبگان افغانستانی که در ایران هستند، در کارگروه کمیسیون اتباع خارجی دفاع شده و به تایید این کارگروه رسیده و اکنون به آنها کارت اقامت ویژه داده شده است.     

این مقام مسؤول با تاکید بر اینکه نخبگان مورد تایید و همچنین خانواده‌های آنها می‌توانند از این کارت استفاده کنند، یادآور شد: ۸۰ درصد این افراد را افغانستانی‌ها تشکیل می‌دهند و در میان آنها اتباعی از کشورهای فرانسه، اسپانیا، سوریه، لبنان و عراق هستند که یا در حوزه آکادمیک و در دانشگاه‌ها موفق بودند و یا خودشان کارآفرین و یا در شرکت‌های دانش بنیان مشغول به فعالیت هستند و ما توانستیم برای این دسته از اتباع خارجی کارت اقامت ویژه اخذ کنیم که در مدت ۳ تا ۵ سالی که در ایران هستند، با خیال راحت‌تری به فعالیت‌های خود ادامه دهند.

حسینی با بیان اینکه با این اقدام این افراد نیاز به تمدید ویزا و اقامت نخواهند داشت، تاکید کرد: این کارت قابل تمدید شدن است، به این معنا که اگر کارت اقامت آنها ۳ ساله باشد و پس از این مدت در صورتی که همچنان شرایط لازم را داشته باشند، مدت اقامت آنها به مدت ۵ سال و بعد به مدت ۱۰ سال تمدید خواهد شد.

اولین گام برای جذب نخبگان افغانستانی

وی به تشریح جزئیات جذب نخبگان افغانستانی پرداخت و توضیح داد: در سال ۱۳۹۹ از سوی سفیر این کشور پیامی به ما ارسال شد که ۱۰۰ نفر در کنکور افغانستان شناسایی شده‌اند و بلافاصله ما با آنها تماس گرفتیم و از این تعداد ۸۰ نفر آنها علاقه‌مند بودند که در دانشگاه‌های ایران در مقطع کارشناسی ادامه تحصیل دهند.

حسینی با بیان آنکه در آن زمان کشورهای عربستان، ترکیه و سایر کشورها فرصت داشتند تا از این افراد دعوت کنند، افزود: با توجه به اینکه انتخاب این برگزیدگان، ایران بود، ما با چند دانشگاه برای جذب این افراد برگزیده مذاکره کردیم و در نهایت پس از حدود چهار ماه ۴ دانشگاه کشور آمادگی خود را برای جایابی و جذب این افراد اعلام کردند که شامل دانشگاه‌های "شهید بهشتی"، "صنعتی امیرکبیر"، علوم پزشکی شهید بهشتی" و "علوم پزشکی یزد" می‌شود.

معاون توسعه روابط علمی و سرمایه انسانی مرکز تعاملات بین الملل علم و فناوری معاونت علم و فناوری ریاست‌جمهوری با تاکید بر  اینکه در این طرح، این افراد برگزیده بورسیه معاونت علمی خواهند شد، یادآور شد: اینکه معاونت علمی نهاد بورسیه کننده این افراد است، با این چهار دانشگاه به توافق رسیدیم.

به گفته وی در قالب این طرح یک گروه ۳۰ نفره در ایران حضور دارند که در دانشگاه‌های امیرکبیر و شهید بهشتی جایابی شدند و یک گروه ۲۰ نفره نیز به ایران خواهند آمد.

حسینی با بیان اینکه ۱۵ نفر از این ۸۰ نفر نیز در دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی مشغول به تحصیل خواهند شد، اضافه کرد: حدود ۷۰ نفر از این افراد تا مهر ماه سال جاری در ایران حضور خواهند داشت. این افراد، کسانی هستند که ۱۰۰ برتر کنکور افغانستان و افراد مستعدی هستند و برنامه داریم که در دوره چهار ساله که این افراد مشغول تحصیل در مقطع کارشناسی هستند، بتوانند وارد اکوسیستم نوآوری ایران شوند و یا در شرکت‌های دانش بنیان مشغول به فعالیت شوند و یا دانشجویان افغانستانی که در رشته‌های پزشکی مشغول به  تحصیل هستند، بتوانند در بیمارستان‌ها حضور یابند.

وی تاکید کرد: این روش موجب خواهد شد که اگر این افراد زمانی به کشور خود بازمی‌گردند، با رزومه خود مشغول به فعالیت شوند و یا در صادرات محصولات ایرانی نقش ایفا کنند.

حسینی با بیان اینکه اغلب افراد تاثیرگذار کشور افغانستان، تحصیلکردگان دانشگاه‌های ایران هستند، یادآور شد: اجرای این طرح موجب خواهد شد که ارتباطات علمی و فناورانه از طریق همین افراد میان دو کشور تقویت شود.

تلاش برای جذب برترین‌های مقاطع تحصیلات تکمیلی

معاون توسعه روابط علمی و سرمایه انسانی مرکز تعاملات بین الملل علم و فناوری معاونت علمی ریاست‌جمهوری ادامه داد: در سال جاری به دنبال این هستیم که نفرات برتر افغانستانی‌ها را شناسایی کنیم، ولی رویکرد ما بیشتر به سمت بورسیه کردن دانشجویان خارجی در مقاطع کارشناسی ارشد و بالاتر است. ادامه اجرای این طرح در ایران موجب خواهد شد که فرآیند بورسیه در کشور ساماندهی شود.

وی با تاکید بر اینکه اعطای بورسیه بر اساس یکسری شاخص‌ها است، ادامه داد: بورسیه اعطا شده "بورسیه الف" یا نوع A است که شامل ثبت نام در دانشگاه‌ها،  هزینه خوابگاه و تغذیه آنها می‌شود.

حسینی در پاسخ به این سوال که اگر این اتباع بورسیه بتوانند وارد کارشناسی ارشد شوند، آیا باز هم از تسهیلات بورسیه استفاده خواهند کرد یا خیر، پاسخ داد: تلاش داریم که در مدت چهار سالی که این افراد در دانشگاه‌ها مشغول به فعالیت هستند، نظارت داشته باشیم و با دانشگاه‌ها نیز مکاتبه کردیم که به این دانشجویان صرف یک دانشجوی بورسیه دیده نشوند؛ از این رو فعالیت این دانشجویان رصد خواهد شد و در صورتی که پویایی لازم را داشته باشند، کارت ویژه اقامت خواهند داشت.

به گفته وی اگر این افراد دوره کارشناسی خود را با موفقیت طی کنند و شاخص‌های بنیاد ملی نخبگان را داشته باشند، می‌توانند از تسهیلات بنیاد در دوره کارشناسی ارشد بهره‌مند شوند.

حسینی، معدل، فعالیت فرهنگی، ثبت اختراع را از  جمله شاخص‌های بهره‌مندی اتباع خارجی از تسهیلات بنیاد ملی نخبگان در مقطع کارشناسی ارشد دانست و افزود: در حال حاضر ازطریق کمیسیونی در نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در امور دانشجویان خارجی، سعی می‌کنیم تا آخر مهر ماه طرحی را ارائه کنیم که بر اساس آن معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری سالانه ۱۰۰ نفر از اتباع خارجی را بورسیه کند.  

تمایل اتباع خارجی در تاسیس شرکت‌های دانش‌بنیان

معاون توسعه روابط علمی و سرمایه انسانی مرکز تعاملات بین‌الملل علم و فناوری معاونت علمی ریاست‌جمهوری، رویکرد اصلی معاونت علمی در اجرای طرح بورسیه اتباع خارجی را تاسیس شرکت دانش بنیان از سوی اتباع خارجی و یا فعال شدن آنها در شرکت‌های دانش بنیان عنوان کرد و یادآور شد: بر این اساس قرار است تعهدی از آنها گرفته شود که حتما بعد از فارغ‌التحصیلی به همان اندازه‌ای که ایران آنها را بورس کرده است، در شرکت‌های دانش‌بنیان مشغول به فعالیت شوند.

وی ادامه داد: در خصوص تاسیس شرکت‌های دانش‌بنیان از سوی این افراد، باید گفته شود که اگر بتوانیم برای آنها کارت اقامت ویژه بگیریم می‌توانند از تسهیلاتی که کارآفرینان ایرانی برای تاسیس شرکت بهره مند می‌شوند، مانند معرفی به شتابدهنده‌ها، مراکز رشد و صندوق‌های VC، آنها نیز بهر مند شوند و این طرح در دستور کار است.

حسینی، هدف از اجرای این طرح را وارد شدن آنها در اکوسیستم کارآفرینی ایران و استفاده از آنها به عنوان نمایندگان صادراتی ایران در کشورهای هدف عنوان و اضافه کرد: ما از سال ۹۸ که پلتفرم I-Connet را راه اندازی کردیم، تاکنون ۲۰۰ نفر از افغانستانی‌هایی را که علاقه مند به حضور در ایران بودند، جذب کردیم و از زمانی که این تحولات در کشور افغانستان رخ داده است، اقدامات ترویجی و اطلاع رسانی از طریق شبکه‌های فعال را اجرایی کردیم تا این پلتفرم به این افراد معرفی شود و اکنون روزانه ۳ تا ۴ نفر درخواست خود را در این سامانه به ثبت می‌رسانند.

وی تاکید کرد: ما در حال حاضر در حال تسریع در فرآیندها هستیم تا موضوع اقامت نخبگان که مرتبط با موضوع کاری ما است، به سرعت انجام شود؛ به گونه‌ای که در مدت یک تا ۲دو هفته تاییدیه بگیرند و به ایران بیایند.

به گفته وی، تسهیلات اقامتی معاونت علمی ریاست‌جمهوری شامل افراد نخبه و خانواده درجه اول آنها می‌شود.