زمینه‌چینی برای آشتی‌کنان تهران-ریاض؟

به گزارش اقتصادنیوز؛ تلاش‌های میانجی‌گرانه دولت مصطفی الکاظمی برای تعامل میان تهران و ریاض در راستای کاهش تنش‌های مستقیم و غیرمستقیم دو کشور، منجر به گفت‌وگوهایی در سطوح امنیتی میان دو رقیب دیرینه شد، گفت‌وگوهایی که از آوریل ۲۰۲۱ (فروردین ۱۴۰۰) به صورت غیرعلنی با حضور نمایندگان ایران، عربستان، اردن، مصر و ... انجام شد. پس از گزارش‌های رسانه‌ای درباره رایزنی‌ّهای امنیتی تهران و ریاض با میانجی‌گری دولت عراق، مقامات دولتی نیز این مذاکرات را تأیید کردند. 

مذاکرات غیرعلنی با هدف حل و فصل بحران‌های امنیتی و کاهش تنش‌های منطقه‌ای -که به باور ناظران اغلب ریشه در رقابت نزاع‌آمیز ایران و عربستان سعودی [و متحدان‌شان] دارد، حاصل تلاش‌های مصطفی الکاظمی بود و اغلب با میزبانی عراق صورت پذیرفت. اما پس از چند دور رایزنی میان مقامات ارشد امنیتی دولت‌های منطقه‌ای، این فرآیند به دلیل مسائلی چون روند انتقال دولت در ایران متوقف شد.

با توجه به این وقفه چندماهه در این فرآیند، به باور برخی ناظران، نشست منطقه‌ای بغداد، علاوه بر دستورکارهای رسمی می‌تواند مقدمات لازم را برای ازسرگیری تعامل آشتی‌جویانه ایران و عربستان‌سعودی و رسمی شدن این فرآیند فراهم کند.

آشتی‌کنان تهران-ریاض؟

فرآیندی که نخستین‌بار فایننشال‌تایمز از آن خبر داده بود اکنون وارد پروسه علنی و رسمی شده است. تلاش‌هایی که با وساطت مصطفی الکاظمی از اوایل بهار امسال با دیدارها و رایزنی‌های غیرعلنی میان مقامات ارشد امنیتی کشورهای مختلف منطقه -اغلب به میزبانی عراق- آغاز شده بود، اکنون به سطحی رسیده است که بلندپایه‌ترین مقامات کشورهای منطقه از ملک عبدالله دوم تا عبدالفتاح السیسی و حتی امانوئل مکرون، رئیس‌جمهور فرانسه در آن حاضر شده اند؛ امری که خود نشانه‌ای امیدوارکننده از تسهیل وضعیت پرتنش منطقه است.

بر اساس گزارش الجزیره،  «نشست بغداد با هدف تسهیل تنش‌های منطقه‌ای» مقام‌های ارشد کشورهای خاورمیانه را در راستای صلح و آشتی منطقه‌ای و بهبود روابط میان ایران و عربســتان که از آنها تحت عنوان دو قدرت اصلی رقیب یاد می‌شود، در بغداد، پایتخت عراق گرد هم آورده است.

به گفته منابع نزدیک به مصطفی الکاظمی، نخست‌وزیر، اجلاس عراق که روز شنبه فعالیتش را آغاز کرد تلاشی بود از جانب عراق تا این بازیگر بتواند نقش متحدکننده‌ای را برای رویارویی با بحران‌های منطقه‌ای که حالا بیش از هر زمان دیگر متزلزل است، داشته باشد.

در این نشست رهبران عربســتان، امــارات، ترکیه و کویت به عنوان قدرت‌های منطقه و فرانســه به عنوان بازیگر فرامنطقه‌ای حضور یافتند و از جانب ایران نیز براســاس بیانیه سعید خطیب‌زاده، سخنگوی وزارت خارجه، حسین امیرعبداللهیان برای حضور در این نشســت عازم بغداد شد.

با اینحال ایــران از اینکه عراق، وزیر خارجه ســوریه را برای حضور در نشست بغداد دعوت نکرده، صریحاً انتقاد کرد. امیرعبداللهیان پیش از ترک تهران گفت: لازم بود از سوریه نیز به عنوان همسایه مهم عراق در این اجلاس دعوت می‌شد.

الجزیره در ادامه نوشت: ​این مذاکرات نشان دهنده تنش زدایی احتمالی پس از سال‌ها دشمنی است که میدان آن اغلب به کشورهای همسایه منتقل شده و حداقل یک جنگ هنوز بطورجدی در یمن ادامه دارد.

به نوشته الجزیره، مذاکرات پیشین (غیر علنی) هرچند قابل توجه است، اما با توجه به تنش های عمیق، رقابت تاریخی و ادامه حملات پراکنده ادعایی به اهداف نفتی عربستان از سوی حوثی ها ، نتوانست پیشرفتی در روابط ایجاد کند.

با این حال ، درباره احتمال بازگشایی سفارت عربستان در تهران صحبت شده است.

 یک مقام دولتی عراق به آسوشیتدپرس گفت پیش بینی می کند که مقامات ایرانی و سعودی مذاکره خواهند کرد. وی گفت هدف این است که مخالفان را پای میز مذاکره قرار دهیم و فضای سیاسی را برای حل مشکلات برجسته ایجاد کنیم.

مقامات ایرانی گفته‌اند مذاکرات وین با قدرت های غربی در مورد برنامه هسته ای ایران و تحریم های بین المللی فارغ از نشست منطقه‌ای است. یک مقام ایرانی پیش از اجلاس بغداد به خبرگزاری رویترز گفت: "دیدار در عراق ... تنها بر عراق و چگونگی همکاری کشورهای منطقه برای کمک به عراق متمرکز است."

بستر جدید برای دیپلماسی منطقه‌ای؟

منابع عراقی نزدیک به کاظمی به امواج.میدیا گفته‌اند که کنفرانس بغداد به منظور "کاهش تنش و ترویج صلح" برگزار می‌شود. در میان گمانه‌زنی‌ها در مورد برنامه‌های کاظمی برای مراحل بعدی، یک منبع عراقی به امواج.میدیا گفت: "سقف دستاوردها در یک نشست محدود است، بنابراین باید این نشست را به چشم یک نقطه‌ی آغاز دید، نه نقطه‌ی پایان."

این ارزیابی واقع‌بینانه به نظر می‌رسد و  در شرایطی که منطقه در حال تغییر است، این کنفرانس راه را برای این‌که در وهله‌ی اول به عنوان یک بستر جدید و شاید حتی الگویی برای مشارکت دیپلماتیک عمل کند، هموار می‌کند.

به نوشته این رسانه موضوعات مراسم سالانه‌ی حج و انتقال قدرت در ایران پس از انتخاب شدن رئیسی در انتخابات ریاست‌جمهوری، موجب توقف تعاملات عربستان و ایران شدندو نشست عراق می‌تواند زمینه‌ای برای مقدمه‌چینی ادامه تعاملات و رسمیت یافتن آن‌ها باشد. با این حال در مورد دیدارهای احتمالی دوجانبه‌ و رسمی مقامات ایرانی و عربستانی در بغداد سخنی در میان نیست. اما می‌توان انتظار داشت که امیرعبداللهیان با چندین همتای منطقه‌ای دیدار کند.

اموا مدیا می افزاید: بُعد دیگری که باید مورد توجه قرار داد، امکان ملاقات دوجانبه‌ی امیرعبداللهیان و مکرون، رئیس‌جمهور فرانسه است. نمایندگی اروپا در مراسم تحلیف رئیسی در مجلس ایران حضور داشت. در بغداد صحنه می‌تواند بسیار متفاوت باشد. مکرون با اشتیاق برای پر کردن خلاءهایی که با تغییرات قدرت در منطقه ایجاد شده، ممکن است به دنبال آن باشد که برای فرانسه نقش برجسته‌ای را به عنوان واسطه در مذاکرات غیر مستقیم ایران و آمریکا بر سر توافق هسته‌ای ایران ایجاد کند. در حقیقت، در حالی که رئیسی، رئیس‌جمهور محافظه‌کار، از رویکرد سخت‌گیرانه‌تری در آینده خبر داده است، ایرانی همچنان به پیروی متقابل از برنامه‌ی جامع اقدام مشترک (برجام) متعهد است.

یمن، لبنان و بحران آب

عراق به دنبال میانجیگری میان کشــورهای عرب حاشیه خلیج فارس به رهبری ریاض با تهران، از آوریل در تلاش برای رایزنی‌های وســیع میان ریاض و تهران در راستای بهبود روابط میان دو کشور بود؛ دو بازیگری که از سال 2016 تا به امروز روابط دیپلماتیک خود را تعلیق کرده‌اند. ابراهیم رئیســی پیش از ایــن گفته بود که مانعی بــرای احیای روابط میــان ایران و عربستان وجود ندارد.

به گفته مقام‌های رسمی قرار است در این نشست در باب موضوعات متفاوتی چون جنگ در یمن، فروپاشــی اقتصاد لبنان و بحران آب در منطقه رایزنی‌های جدی انجام شــود.

یکی از منابع نزدیک به ریاســت‌جمهوری فرانســه که امروز برای حضور در نشست وارد بغداد شد، در این باره گفت که مکرون با همراهی و حمایت الکاظمی قصد دارند از طریق گفت‌وگو و چانه‌زنی به خصــوص در ارتباط با مقوله‌های امنیتی، تنش‌های منطقه‌ای را کاهش دهند.

این منبع افزود: هدف از برگزاری این نشســت آن است که تلاش‌ها برای پایان تنش‌های منطقه‌ای آغاز شــود و بعد از آن تداوم یابد.

این در حالی اســت که گروه بین‌المللــی بحران در گزارش اخیر خود اعلام کرده اســت که چشــم‌انداز درگیری‌های منطقه‌ای آن هم در شــرایطی که عربســتان و امارات دیگر آمریــکا را متحدی قابل اعتماد نمی‌دانند، موجب شــده تا این دســته از کشورهای عربــی گام‌های جدی بــرای تنش‌زدایی محــدود تاکتیکی و دوجانبه به خصوص در قبال تهران بردارند.

گردهمایی تاریخی

ناظران می گویند کنفرانس همکاری و مشارکت در عراق یک گردهمایی تاریخی محسوب می شود که در جریانش همه کشورهای همسایه عراق به استثنای سوریه و بازیگران منطقه‌ای و بین‌المللی چون فرانسه، مصر، ترکیه، قطر و امــارات متحده عربی با هدف تقویــت و بهبود روابط حضور خواهند داشــت.

الکاظمی با برگزاری این نشست تلاش داشته تا ضمن حل بســیاری از اختلاف‌ها، بسترهای مشترکی را برای همکاری فراهم کند. به نوشته المانیتور نیمی از شرکت‌کنندگان در کنفرانس 28 آگوست در بالاترین ســطح حضور دارند.

دستاورد دیپلماتیک چشمگیر و اهداف بلندپروازانه

به باور ناظران گرد هم آوردن رهبران و نمایندگان ارشــد منطقه‌ای دور یک میز، یک دستاورد دیپلماتیک چشمگیر برای دولت الکاظمی محسوب می‌شود که احتمالاً چشم‌انداز یک انتخابات سرنوشت‌ساز را نیز در نظر دارد.

برخی می‌گویند نشست بغداد ادامه تلاش‌های دولــت عراق برای کاهش تنش‌های منطقــه‌ای است که به نوعــی لازمه ثبات در عراق اســت. از ماه‌های نخست سال ۲۰۲۱ تلاش‌هایی در این زمینه انجام شد و پس از هماهنگی‌های اولیه، با مشارکت مقامات بلندپایه ایران و عربستان -به خصوص در سطح امنیتی- که پس از سال‌ها برای نخستین بار دیدار و رایزنی‌های مستقیم داشتند،  این روند کلید خورد و به تدریج پیش رفت.

وزیر فرهنگ عراق درباره نشست بغداد گفته بود که این کنفرانس برنامه بلندپروازانه‌ای را دنبال می‌کند و هدفش دســتیابی به دو هدف است: اهداف سیاسی و اقتصادی؛ از منظر سیاسی کاهش تنش‌هــای منطقه‌ای و بازگردانــدن ثبات به منطقه در اولویــت قرار دارد و از منظر اقتصادی هدف مشــارکت دولت‌های شــرکت‌کننده در حوزه‌های مختلف از جمله برق، نفت، کشاورزی و پروژه‌های دیگر است.

بازگشت عراق به عنوان یک بازیگر محوری

احسان الشمری ، تحلیلگر سیاسی و رئیس مرکز تفکر سیاسی عراق در بغداد ، گفت: "این اجلاس نشان دهنده بازگشت عراق به عنوان بازیگر محوری در منطقه است. نشستن دولت‌های رقیب پشت یک میز گام مهمی در این راستا است. این دیدار فرصتی برای الکاظمی است تا تلاش های اخیر خود را برای نشان دادن عراق به عنوان یک میانجی بی طرف در بحران های منطقه و تعامل مجدد با جهان پس از چندین دهه درگیری به نمایش بگذارد.

منابع نزدیک به الکاظمی می گویند که عراق به دنبال ایفای نقش "متحد کننده" برای مقابله با بحران هایی است که منطقه را متزلزل می کند.

نیروهای ویژه عراقی در بغداد مستقر شده اند، به ویژه در اطراف منطقه سبز ، که محل استقرار سفارتخانه های خارجی و مقر دولت عراق است.

نشست سطح بالا در بغداد یک تقویت بزرگ برای عراق و رهبری عالی آن است و پیامی از همبستگی اعراب با این کشور است که در سال های اخیر به طور فزاینده ای به مدار ایران کشیده شده است. این کشور در چند دهه گذشته به دلیل نگرانی های امنیتی در میان جنگ های پشت سر هم و ناآرامی های داخلی ، به شدت از سوی رهبران عرب نادیده گرفته شد، درحالی‌که ایران در کنار عراق بود.

معاملات انرژی

محمود عبدالواحد از شبکه الجزیره  از بغداد گزارش داد که نتیجه اجلاس بستگی به "جلسه غیرعلنی" دارد که برگزار شده است.

عبدالواحد گفت: "ممکن است موافقت نامه ها یا تفاهم نامه ها توسط ذینفعان امضا شود. به گفته نخست وزیر مصطفی الکاظمی ، عراق امیدوار است روابط خود را با فرانسه به ویژه در زمینه هایی مانند انرژی ، نفت ، برق ، زیرساخت ها تقویت کند."

استقبال آمریکا

 جیک سالیوان، مشاور امنیت ملی کاخ سفید، در گفت‌وگوی تلفنی با فؤاد حسین، وزیر امور خارجه عراق، از حمایت کامل جو بایدن رییس جمهوری ایالات متحده از نشست عراق و تلاش‌های بغداد برای گرد هم آوردن کشورهای منطقه با هدف کاهش تنش خبر داد. 

مکرون ، پس از ملاقات با الکاظمی ، دیدار شنبه را "تاریخی" توصیف کرد که بازگشت عراق به ثبات را پس از جنگ ویرانگر علیه گروه مسلح داعش (داعش) به نمایش گذاشت.

در همین حال ، یک گروه وابسته به داعش ، دولت اسلامی در استان خراسان ، ISKP (داعش-ک) ، روز پنجشنبه مسئولیت یک حمله انتحاری در کابل ، افغانستان را بر عهده گرفت که منجر به کشته شدن تعداد زیادی از جمله 13 نفر از نیروهای ارتش آمریکا شد.

به گفته تحلیلگران، با این حمله نگرانی‌های جهانی دوباره متوجه گروه مسلحی است که زمانی مناطق وسیعی از سوریه و عراق را تصرف کرده بود کرده است و قبل از اینکه غرب از هر دو کشور خارج شوند، ممکن است دوباره در منطقه ظاهر شود.

یک منبع نزدیک به مکرون گفت: "این رویدادها نشان می دهد که حمایت از روند سیاسی در عراق و مشارکت همسایگانش بیش از هر زمان دیگر ضروری بوده است. راه حل تهدیدات امنیتی در منطقه از جمله داعش بستگی به یک عراق با ثبات ، مستقل و مرفه دارد. "