چشم‌انداز مذاکرات هسته‌ای با بازگشت تیم جلیلی

به گزارش اقتصادنیوز ؛ همانطور که پیش‌تر در گزارش روز دوشنبه اقتصادنیوز (مخالف برجام، جانشین عراقچی می‌شود) گمانه زنی شده بود، علی باقری کنی، دیپلمات محافظه‌کار به مقام معاونت سیاسی وزیر امور خارجه منصوب شد.

انتصابی که به ادعای برخی‌ گزارش‌ها، اصلی‌ترین نیروی محرکه‌ پشت آن، افراد مرتبط با سعید جلیلی بوده، و یا آنطور که یک رسانه اصلاح‌طلب توصیف می‌کند، ممکن است «لطفی از سوی رئیس‌جمهور به جلیلی که در انتخابات ریاست‌جمهوری از کاندیداتوری خود به نفع رئیسی کناره‌گیری کرد» بوده باشد.

منتقدان برجام به‌جای معماران برجام

حسین امیرعبداللهیان سکاندار جدید دستگاه دیپلماسی ایران در حکمی علی باقری کنی، دیپلمات محافظه‌کار را به سمت معاونت سیاسی وزارت امور خارجه و جایگزین عباس عراقچی برگزید و به این ترتیب یکی از چهره‌های منتقد توافق هسته‌ای جانشین یکی از چهره‌هایی شد که از آن‌ها با عنوان «معماران برجام» یاد می‌‌کنند.

با این حال هنوز مشخص نیست که مذاکره‌کننده ارشد ایران در مذاکرات احیای برجام در وین که حالا مشاور وزیر خارجه شده است در این جایگاه ابقاء می‌شود یا دیپلمات‌های خارجی در مذاکرات آتی با چهره جدیدی به عنوان رهبر تیم دیپلماتیک ایران مواجه خواهند شد.

حسین امیرعبداللهیان همچنین مهدی صفری را به عنوان معاون دیپلماسی اقتصادی، جایگزین سید رسول مهاجر، و محمد فتحعلی  را به عنوان معاون اداری و مالی وزارت امور خارجه، جایگزین علی ابوالحسنی کرد. ابولحسنی و مهاجر نیز مانند عباس عراقچی، مشاوران وزیر خارجه خواهند بود.

امیرعبداللهیان در بخشی از احکام انتصاب معاونان جدید نوشته است: امید است با توکل بر خداوند متعال و پیروی از منویات مقام معظم رهبری (مدظله العالی)، در تحقق سیاست‌ها و راهبردهای دستگاه دیپلماسی به ویژه سیاست خارجی متوازن، فعال، پویال و هوشمند، و همفکری و تعامل با معاونان، مدیران و کارشناسان محترم در انجام وظایف محوله موفق باشید.

سوابق معاونان جدید

علی باقری کنی ۵۴ ساله دانش‌آموخته رشته معارف اسلامی و اقتصاد از دانشگاه امام صادق است. وی، فرزند محمدباقر باقری کنی عضو پیشین مجلس خبرگان رهبری است و در سوابق اولیه خود، تدریس اقتصاد در دانشگاه و حضور در صداوسیما را در کارنامه دارد.

بر اساس گزارش رسانه‌های داخلی وی درباره دوره کوتاه حضورش در صداوسیما و انتقالش به وزارت خارجه در ۱۳۷۳ گفته است: «ابتدا در بخش معاونت عربی آفریقایی، اداره اول خاورمیانه عربی و شمال آفریقا بودم که موضع لبنان، فلسطین، اردن، مصر، رژیم صهیونیستی را در آن جا پیگیری می‌کردم، بعد مجدد به وزارت امور خارجه برگشتم و به معاونت بین‌الملل رفتم. در مهر ۱۳۸۶ آقای جلیلی دبیر شورای عالی امنیت شدند و از وزارت خارجه رفتند. رفتن ایشان مصادف با یکسری تغییرات ساختاری در وزارت خارجه شد، معاونت اروپا و آمریکا تبدیل به معاونت آمریکا شد».

باقری می افزاید: «در آن دوره‌ای که ایشان  (جلیلی) دبیر شورای عالی امنیت ملی شدند، بنده چند ماهی معاون اروپا بودم و بعد از یک مدتی با صحبتی که آقای دکتر جلیلی شد، ایشان احساس کردند اگر بنده به دبیرخانه بروم مؤثرتر خواهم بود، برای همین در سال ۱۳۸۷ از وزارت خارجه به دبیرخانه رفتم. تا اواخر شهریور ۱۳۹۲ که دکتر جلیلی دبیر شورای امنیت ملی بودند، من معاون ایشان در آن عرصه بودم. چون بحث مذاکرات هسته‌ای از قبل به دبیرخانه محول شده بود، ایشان مسئول مذاکرات بودند از طرف جمهوری اسلامی ایران و من به جهت این که معاون سیاست امنیت بین‌الملل بودم در واقع کمک کار ایشان در امور مذاکرات بودم».

علی باقری‌کنی هشتم دی ۱۳۹۸ با حکم سید ابراهیم رئیسی به عنوان معاون امور بین‌الملل و رئیس ستاد حقوق بشر قوه قضاییه منصوب شد. و حالا برگزیده‌شدن علی باقری کنی به سمت معاونت سیاسی وزیر خارجه‌ جدید ایران، با واکنش‌های مثبت و منفی همراه شده است؛ در حالی که محافظه‌کاران باقری را فردی "انقلابی" می‌دانند که خط قرمزهای جمهوری اسلامی را رعایت خواهد کرد، اصلاح‌طلبان، این انتصاب را پالس منفی در زمینه احیای برجام تلقی می‌کنند.

مهدی صفری نیز پیش از این به عنوان معاون استانداری بوشهر، مدیر عامل و رئیس هیإت مدیره صنایع الکترونیک شیراز، معاون وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، کاردار سفارت جمهوری اسلامی ایران در آلمان، سفیر جمهوری اسلامی ایران در اتریش و همچنین روسیه، نماینده ویژه در امور دریای خزر و مدیرکل مشترک المنافع، معاون آسیا، اقیانوسیه و مشترک المنافع و معاون اروپا و آمریکای وزارت امور خارجه مشغول به فعالیت بوده است. وی همچنین پس از آن عهده‌دار سفارت جمهوری اسلامی ایران در پکن (چین) شد. صفری دارای مدرک دکترای برق و مخابرات است و به زبان‌های انگلیسی، آلمانی و روسی آشنایی دارد.

همچنین محمد فتحعلی سوابقی چون رئیس دفتر تحقیقات حوزه معاونت ارتباطات، کنسول جمهوری اسلامی ایران در پیشاور، معاون اداره دوم مشترک‌المنافع، رئیس دبیرخانه دریای خزر، سفیر جمهوری اسلامی ایران در ازبکستان، در طی سال‌های ۱۳۹۳ تا ۱۳۹۷ سفیر ایران در لبنان، دستیار ویژه وزیر در امور راهبردی را در کارنامه کاری خود دارد.

پرسش کلیدی و پارادوکس دیدگاه‌ها

آنچه بیش از هرچیز خبر تعویض معاونان وزارت خارجه را برجسته می‌کند و حتی بر اساس گزارش اکوایران شائبه آن، بازار ارز را هم تحت‌الشعاع قرار داد و باعث شد «قیمت دلار نوسان بیشتری پیدا کند و تا ساعت چهار عصر سه‌شنبه به بالای 27 هزار و 700 تومان برسد»، احتمال تغییر مذاکره کننده ارشد ایران در گفت‌وگوهای احیای برجام است که پس ازحدود ۳ماه وقفه قرار است به زودی از سر گرفته شود.

گمانه زنی ها بیشتر پیرامون مخالفت‌ها و انتقاداتی است که پیش‌تر از سوی باقری درباره برجام مطرح شده است. همچنین نزدیکی باقری به چهره‌های مانند جلیلی و جایگزینی چنین رویکردی با رویکرد لیبرال که بسیاری ظریف، عراقچی و تخت‌روانچی را مصادیق آن می‌دانستند، تصوری است که می‌تواند شائبه‌های نه چندان خوش‌بینانه درباره پیشرفت روند احیای برجام را به دنبال داشته باشد.

اگرچه هنوز هیچ حکم رسمی یا خبر قابل اطمینانی درباره مذاکره‌کننده ارشد ایران در مذاکرات وین و یا حتی تصمیمی مبنی بر تغییر تیم دیپلماتیک ایران در دست نیست، با این حال در صورت حضور باقری در تیم مذاکره‌کننده به عنوان فردی که منتقد جدی توافق هسته‌ای است، احتمالاً شرایط سختی را برای وی رقم خواهد زد؛ 

از یک‌سو کوچک‌ترین انعطاف‌پذیری از سوی وی، موجب ناامیدی بدنه اجتماعی محافظه‌کاران و تندروها خواهد شد. انعطاف‌پذیری این دیپلمات اصطلاحاً «انقلابی» می‌تواند انتقاداتی را هم در پایگاه اصلاح‌طلبان برانگیزد، آن‌ها انتقادات بی‌رحمانه و اتهامات تندروها علیه محمدجواد ظریف، را به یاد دارند، انتقاداتی که به بهانه تساهل و امتیازدهی زیاد در مذاکره، به سوی ظریف روانه می‌شد.

از سوی دیگر، شکست احتمالی وی در احیای برجام و تبعات احتمالی آن، می‌تواند بسیاری را در ایران نسبت به باقری بدبین و نسبت به دولت جدید محافظه‌کار ناامید کند. همچنین عدم موفقیت وی، مهر تأییدی خواهد بود بر استدلال اصلاح‌طلبان، مبنی بر این‌که تندروها در هنر دیپلماسی مهارت ندارند.

  لازم به ذکر است که باقری کنی و جلیلی در دوران تصدی قبلی خود به عنوان مذاکره‌کننده در مذاکرات هسته‌ای ناموفق با غرب، مواضع سختی اتخاذ کرده بودند که روند گفت‌وگوها را وارد بن‌بست کرده بود. کوروش احمدی، دیپلمات سابق ایرانی، معتقد است «اگر باقری کنی به عنوان مذاکره‌کننده‌ی اصلی ایران فعالیت کند، گذشته‌ی وی مذاکرات وین را برای مدتی تحت‌الشعاع قرار خواهد داد. ایشان [باقری کنی] و آقای جلیلی همیشه نسبت به توافق برد-برد با غرب اکراه داشته و از ابتدا نیز در زمره‌ی مخالفان جدی برجام بوده‌اند».

وی افزود که حضور باقری کنی در رأس تیم مذاکره‌کننده، «ممکن است مشکلات و سختی‌هایی در چانه‌زنی‌ها ایجاد کند، اما در نهایت، مواضع سیاسی که نهادها و مقامات بالادستی اتخاذ خواهند کرد، تعیین‌کننده خواهد بود».

اما از سوی دیگر عبدالرضا داوری، مشاور سابق محمود احمدی‌نژاد،  دیدگاه متفاوتی را در رابطه با باقری کنی ارائه داد و در توئیتر نوشت: «برخلاف تصورات جاری، علی باقری می‌آید تا توافق ایران و غرب بر سر احیای برجام، زودتر عملیاتی شود، چون "اراده نظام" بر توافق است و حضور او، هم امکان امتیازگیری بیشتر را مهیا و هم مخالفان داخلی توافق را خلع سلاح می‌کند».  داوری یادآور شد که «نیروی اصطکاک، عامل حرکت است، نه مانع آن»

عراقچی می‌ماند یا می‌رود؟

به گزارش اقتصادنیوز؛ درباره انتصاب علی باقری کنی امواج.میدیا گزارش داده است که جایگزین شدن وی با مذاکره‌کننده‌ ارشد هسته‌ای، عباس عراقچی، لزوماً به معنای منع مذاکرات دیپلماتیک نیست.

یک مقام ارشد ایرانی که در مورد مباحث پیرامون انتصاب باقری کنی آگاهی دارد و نخواسته است نامش فاش شود، در صحبتی با امواج.میدیا بر این نکته متذکر که مشارکت عراقچی در پرونده‌ هسته‌ای ادامه خواهد داشت.

مقام ایرانی دیگر تأکید کرد: "افراد مهمند، اما سیاست‌ها مهم‌ترند." وی در ادامه تأکید کرد: "رئیس‌جمهور [ابراهیم] رئیسی، می‌خواهد مذاکره کند" ، و اشاره کرد که حتی اگر باقری کنی شخصاً انتقادات شدیدی از برجام داشته باشد، آزادی عمل ندارد.

این منبع ایرانی اظهار داشت: "احساس من این است که او [عراقچی] در مذاکرات باقی خواهد ماند." وی در پاسخ به پرسشی در مورد گزارش‌هایی مبنی بر این‌که عراقچی ممکن است در وزارت خارجه تدریس کند، گفت: "او استاد دانشگاه رسمی است." با این حال وی افزود: "من فکر می‌کنم او در مذاکرات هسته‌ای نیز شرکت خواهد کرد."

منبع ارشد ایرانی دیگری که نخواست نامش فاش شود، فعالیت آتی عراقچی در حوزه‌ی آموزش را تأیید کرد. وی اما افزون بر این به امواج.میدیا گفت: "عراقچی اکنون نیز مشاوری در سطح معاونان است. او هر دو کار را [انجام خواهد داد]."

در میان اشاراتی مبنی بر این‌که عراقچی همچنان در مذاکرات هسته‌ای وین شرکت خواهد کرد، ابهاماتی در مورد این‌که جمهوری اسلامی چگونه قصد دارد مذاکرات غیر مستقیم با آمریکا را مدیریت کند، وجود دارد. هنوز پرسش‌های عمده‌ای وجود دارد مبنی بر این‌که کدام نهاد دولتی و چطور مذاکرات را رهبری خواهد کرد.

در مورد این‌که حالا پرونده‌ی هسته‌ای به دست چه کسی خواهد افتاد، منبع ایرانی دوم به امواج.میدیا گفت: «هنوز مشخص نیست. به احتمال زیاد، این وظیفه به باقری [کنی] محول خواهد شد». اگر این اتفاق بیفتد، بدان معناست که شیوه‌ی مدیریت پرونده‌ی هسته‌ای ایران، همچون قبل ادامه خواهد یافت. شایان توجه است که به پرونده‌ی هسته‌ای، از زمان روی کار آمدن حسن روحانی، رئیس جمهور میانه‌روی سابق در سال ۱۳۹۲، در وزارت خارجه رسیدگی می‌شده است.

قابل توجه این است که منبع ایرانی دوم میزان مشارکت احتمالی عراقچی در مذاکرات برجام را زیر سؤال برد و شک و تردید خود را از این‌که معاون فعلی و سابق وزیر امور خارجه با یکدیگر هماهنگ خواهند بود یا خیر، ابراز کرد. عراقچی از دست‌اندرکاران نوشتن توافق هسته‌ای بوده، در حالی که باقری کنی در شش سال گذشته بی‌وقفه برجام را مورد حمله قرار داده است.

به ادعای امواج.میدیا، انتصاب باقری کنی در پی هفته‌ها لابی در پشت پرده صورت می‌گیرد و سعید جلیلی تندرو، ابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهور محافظه‌کار را برای دریافت سهم از غنایم پیروزی‌اش در انتخابات ۲۸ خرداد ایران تحت فشار قرار داده بود. باقری کنی معاون جلیلی در دوران تصدی وی در سالهای ۱۳۸۶ تا ۱۳۹۲ به عنوان مذاکره‌کننده‌ی اصلی هسته‌ای بود و نقشی مشابه نقش عراقچی را بر عهده داشت. مذاکرات تحت سرپرستی جلیلی با بن‌بست‌های مکرر مواجه و به قطع‌نامه‌های متعدد شورای امنیت سازمان ملل علیه ایران منجر شد. جلیلی و وابستگانش نه تنها از حضور در وزارت خارجه، بلکه از حضور در شورای عالی امنیت ملی نیز بازداشته شده‌اند، زیرا دبیرخانه‌ی شورا -حداقل در حال حاضر- در دست علی شمخانی است.

 یک منبع ارشد ایرانی، روز ۲۱ شهریور در صحبت با امواج میدیا ادعا کرد که با توجه به این‌که رهبر عالی ایران و رئیسی اعلام کرده‌اند که متمایل به احیای توافق هسته‌ای هستند، مخالفت سرسختانه‌ی باقری کنی با این توافق در تصمیم‌گیری برای انتصاب وی مورد تأکید قرار گرفته است. این منبع در آن زمان اظهار داشت: "مهم‌تر این است که او در ۸ سال گذشته دشمن قسم‌خورده‌ی برجام بوده است."

به نوشته این رسانه، این امرحاکی از آن است که هم رهبر عالی و هم رئیسی، موافق ایجاد تغییردر تیم مذاکره‌کننده‌ی هسته‌ای بوده‌اند، اما در عین حال نخواسته‌اند به طور کامل تجربیات و مهارت‌های تیم قبلی را کنار بگذارند. در این راستا، آن‌ها ممکن است همچنین در پی آن باشند که به غرب بفهمانند برجام تنها گزینه‌ی ایران نیست.