معنای ورود ایران به ناتوی شرقی

به گزارش اقتصادنیوز؛  با تأیید عضویت دائم ایران در شورای همکاری شانگهای توسط اعضای اصلی آن، پس از اتمام مراحل فنی و حقوقی که ممکن است تا دو سال به طول انجامد، ایران به طور رسمی به گروهی ملحق می شود که حدود یک سوم مساحت زمینی جهان را در اختیار دارد و با احتساب چین، روسیه و هند، علاوه بر چندین کشور آسیای مرکزی در میان اعضای آن، سالانه تریلیون‌ها دلار صادرات می کند.

ابراهیم رئیسی، رئیس جمهور پس از بازگشت از اجلاس در دوشنبه تاجیکستان، این عضویت را "موفقیت دیپلماتیک" نامید که به معنی پیوند ایران با زیرساخت های اقتصادی آسیا و منابع وسیع آن است. وی طی سخنرانی در اجلاس دو روزه شانگهای، "یکجانبه گرایی" ایالات متحده را محکوم کرد و خواستار تلاش مشترک برای مبارزه با تحریم ها شد.

رئیسی در حاشیه اجلاس سران سازمان همکاری شانگهای ، مجموعه ای از نشست های دوجانبه سطح بالا را برگزار کرد. از جمله ، آنها به امضای هشت قرارداد با امامعلی رحمان ، رئیس جمهور تاجیکستان منجر شد. هر دو 500 میلیون دلار برای تجارت سالانه دوجانبه تعیین کردند که تقریباً 10 برابر بیشتر از سطح فعلی است.

برجام، زمینه‌ساز عضویت ایران در شانگهای

تهران در سال 2005 در سازمان همکاری شانگهای وضعیت ناظر را دریافت کرد و پس از آن در سال 2008 درخواست عضویت دائم کرد. با این حال، تا سال 2015 ، ایران به دلیل تحریم های بین المللی موجود نمی‌توانست در این سازمان پذیرفته شود.  طبق قوانین سازمان همکاری شانگهای، کشوری که تحت تحریم شورای امنیت سازمان ملل متحد است نمی‌تواند به عضویت آن درآید. این تحریم ها در سال 2015 هنگامی که تهران با محدود کردن برنامه هسته ای خود موافقت کرد، لغو شد.

از جمله مزیت‌های گسترده توافق مهم برجام که باعث شد ایران به جای مقابله به مثل وبا آمریکا و خروج از برجام، صبر استراتژیک پیشه کند و همچنان در توافق بماند، ملزومات و محصولات قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت (قطعنامه تأیید برجام در سازمان ملل) بود که تمام قطعنامه‌های سهمگین و الزام‌آور قبلی این شورا علیه ایران را لغو کرد.

جومارت اوتوربایف، نخست وزیر سابق جمهوری قرقیزستان و عضو مرکز بین المللی نظامی گنجوی معتقد است، بدون قطعنامه ۲۲۳۱ و برجام -توافقی که عزم و ارده و جنگ تمام‌عیار محمد بن‌سلمان، بنیامین نتانیاهو و دونالد ترامپ برای نابودی آن کافی نبود- اساساً عضویت ایران در سازمان شانگهای حتی قابل بررسی هم نبود.

و اگرچه عضویت ایران در شانگهای بدون برجام غیرممکن بود اما حتی برجام نتوانست درهای شانگهای را به روی تهران بگشاید. چراکه به طور غیرمنتظره‌ای، تاجیکستان برنامه ایران را مسدود کرد، هرچند که مدتها بین همه کشورهای SCO هماهنگ‌ترین روابط را با ایران داشت. دوشنبه تهران را به حمایت از حزب رنسانس اسلامی تاجیکستان متهم می‌کرد.

با این حال ظاهراً از مدتی پیش با میانجی‌گری روسیه، موضوع میان دو طرف حل و فصل شد.طرفین این درگیری را حل کردند. ابراهیم رئیسی ، رئیس جمهور ایران شخصاً برای شرکت در اجلاس به دوشنبه پرواز می کند. علاوه بر این ، این اولین سفر خارجی از زمان انتخاب وی به این سمت در ژوئن سال جاری خواهد بود.

بسیاری از کارشناسان معتقدند که فعالیت پیشگیرانه مسکو در تلاش برای تعدیل موضع تاجیکستان در قبال ورود ایران به سازمان همکاری شانگهای نقش داشته است. در جلسه شورای وزیران خارجه کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای که در ماه ژوئیه در شهر دوشنبه برگزار شد ، روسیه به صراحت گفت: "مدتهاست که به طور مثبت درخواست ایران برای عضویت در این سازمان بررسی شده است."

انگیزه‌های ضدغرب ایران

بر اساس گزارش الجزیره،حمیدرضا عزیزی عضو موسسه آلمانی امور بین المللی و امنیت (SWP) می گوید مسئله اصلی رویکرد ایران در قبال سازمان همکاری شانگهای این است که این کشور آن را به عنوان یک کنسرت قدرت‌های بزرگ غیرغربی و به مثابه یک سازمان بین المللی مدرن نگاه می‌کند و آن را در یک محیط ضد غربی یا ضد آمریکایی می بیند.

عزیزی به الجزیره گفت: «این در حالی است که کشورهایی مانند پاکستان و هند شریک نزدیک ایالات متحده هستند و حتی روسیه و چین هرگز حاضر نشده اند آشکارا ایالات متحده را در صحنه جهانی به چالش بکشند.»

به باور وی، ترکیبی از این دو سوءتفاهم درباره شانگهای و نیز تصور ایران از خود به عنوان یک هژمون طبیعی در غرب آسیا، معادله را برای رهبران ایران به گونه‌ای نشان می دهد که تهران با سایر قدرتهای بزرگ ضد غربی برای تشکیل یک ائتلاف قوی در حال پیوند هستند تا هژمونی آمریکا را به چالش بکشند».

عزیزی مدعی است که اعضای سازمان همکاری شانگهای تمایلی به درگیر شدن در منازعاتی که ایران در آن است، ندارند ، شاید به همین دلیل باشد که آنها روز جمعه همچنین عربستان سعودی، قطر و مصر را به عنوان "شرکای گفتگو" در تلاش برای ایجاد تعادل پذیرفتند.

اما الجزیره معتقد است از نظر دیپلماتیک، این یک گام قابل توجه است. 

ایران کشور از سال 2005 "عضو ناظر" بود. تهران در سال 2008 درخواست عضویت دائم کرد اما طبق قوانین سازمان همکاری شانگهای ، کشوری که تحت تحریم شورای امنیت سازمان ملل متحد است نمی‌تواند به عضویت آن درآید. بنابراین تا سال 2015 ایران به دلیل تحریم های بین المللی موجود نمی‌توانست در این سازمان پذیرفته شود.  این تحریم ها در سال 2015 به وسیله برجام و قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت، لغو شد.

و اگرچه عضویت ایران در شانگهای بدون برجام غیرممکن بود اما حتی برجام نتوانست درهای شانگهای را به روی تهران بگشاید. به طور غیرمنتظره‌ای، تاجیکستان برنامه ایران را مسدود کرد، هرچند که مدتها بین همه کشورهای SCO هماهنگ ترین روابط را با ایران داشت. دوشنبه تهران را به حمایت از حزب رنسانس اسلامی تاجیکستان متهم کرد. با این حال ظاهراً با میانجی‌گری روسیه، موضوع میان دو طرف حل و فصل شد.

ماه گذشته نیکولای پاتروشف، دبیر شورای امنیت روسیه با دریادار علی شمخانی، همتای ایرانی خود تماس گرفت و درباره همکاری های امنیتی روسیه و ایران ، افغانستان ، سوریه و وضعیت خلیج فارس گفتگو کرد. وی همچنین اعلام کرد که ایران به زودی با تصمیم مشترک کشورهای عضو انجمن به سازمان همکاری شانگهای ملحق می شود. در همان روز، شمخانی، در توییتر خود اعلام کرد که "موانع سیاسی" برای عضویت دائم در SCO برداشته شده است. وی همچنین به فارسی ، این پیام را به زبانهای انگلیسی ، عربی و عبری منتشر کرد و نشان داد که این پیامی نیز برای منطقه و غرب است.

عباس اصلانی، یکی از محققان مرکز مطالعات استراتژیک خاورمیانه در تهران گفت: «این اولین بار است که ایران از زمان انقلاب 1979 به عضویت دائم یک بلوک بزرگ منطقه ای در می آید. ایران تحت تحریم های یک جانبه قرار دارد. این بدان معناست که اعضای سازمان همکاری شانگهای این تحریم ها را به عنوان تحریم های بین المللی به رسمیت نمی شناسند و به همین دلیل درخواست ایران برای عضویت کامل را پذیرفته اند».

وی افزود که ایران چشم به دستاوردهای سیاسی و اقتصادی دارد، به ویژه در تعامل با چین -که در ماه مارس توافقنامه همکاری جامع 25 ساله امضا کردند- و روسیه که ایران به دنبال گسترش توافقنامه همکاری قبلی است. اصلانی گفت: «علاوه بر این، ایران می تواند دسترسی چشمگیری به منطقه آسیای میانه داشته باشد، که می تواند به عنوان بازار صادرات کالاهای ایرانی در نظر گرفته شود». اصلانی معتقد است که تحریم های آمریکا در صورت تداوم می تواند مانعی بر سر راه دستیابی به این پتانسیل ها باشد ، اما مانع پیشرفت اقتصادی ایران نمی شود.

مزایای مستقیم اندک

سازمان همکاری شانگهای ، که از پیمان "شانگهای۵" در اواسط دهه 1990 شکل گرفت ، با اجماع اداره می شود و از این طریق دامنه همکاری های عمده بین کشورهای عضو را محدود می کند. همچنین بیشتر به عنوان محلی برای گفتگو و مشارکت عمل می کند که در آن مقامات بلند پایه از سراسر منطقه می توانند برای گفتگو گرد هم آیند و نه اتحادی مانند اتحادیه اروپا که اعضای آن واحد پول مشترک دارند  ائتلافی نظامی چون ناتو.

نیکول گرایوفسکی، پژوهشگر برنامه امنیت بین المللی در مرکز علوم و امور بین‌الملل بلفر مدعی است: «روایت های فاخر ایران در مورد قدرتها و سازمانهای غیرغربی مانند سازمان همکاری شانگهای در ایجاد تغییر در توازن قوا به دور از ایالات متحده متناقض با این واقعیت است که سازمان همکاری شانگهای فاقد توانایی تقویت یکپارچگی عمیقتر بین این قدرتهای منطقه ای و بزرگ است». 

وی به الجزیره گفت: «هیچ محور روسیه-چین-ایران با تعهدات رسمی شبیه به اتحاد وجود ندارد و سازمان همکاری شانگهای قطعاً ساختار نهادی چنین اتحادی را ارائه نخواهد داد».

خانم گرایوفسکی گفت که عضویت در سازمان همکاری شانگهای زمینه ای برای تعامل نزدیکتر با ایران را برای این کشور فراهم می کند ، اما این چیزی بود که تهران از قبل به عنوان یک کشور ناظر از آن سود می برد.

وی افزود: «حجم مبادلات تجاری با ارزهای ملی ایران ، روسیه و چین حتی در شرایطی که دهها سال است درباره کاهش ارزش دلار صحبت کرده اند، اندک بوده است و آنها به راه‌اندازی خدمات پیام رسانی مالی جایگزین برای (SWIFT) شبکه مالی جهانی و سیستم مالی بین بانکی در سراسر جهان پیرامون خود نیستند».

گرایوفسکیمعتقد است «سازمان همکاری شانگهای عمدتا یک سازمان ژئوپلیتیک و امنیتی با زیرساخت های محدود برای پیگیری ادغام اقتصادی است و  منافع مستقیم اقتصادی این سازمان حاشیه ای است، اما کشورهای عضو می توانند توافقنامه‌های دوجانبه را دنبال کنند».