همه چیز درباره انتخابات عراق

انتخابات پارلمانی عراق که  یکشنبه دهم اکتبر برگزار شد مهم ترین کارزار در این کشور محسوب می‌شود؛ این انتخابات که از آن تحت عنوان کارزاری زودهنگام یاد می شود به واسطه تصمیم مصطفی الکاظمی؛ نخست وزیری وقت و موافقت جریان های سیاسی عراق قرار شد، پیش از موعد برگزار شود تا بدینگونه اعتراض ها در عراق آرام بگیرد.

انتخابات پارلمانی  در عراق را می توان از دو منظر مورد بررسی و ارزیابی قرار داد؛ از یک منظر جنبه شکلی این کارزار است که موجب شده تا انتخابات 2021 عراق از سایر انتخابات پیشین این کشور کاملا متمایز باشد. به لحاظ شکلی در ارتباط با انتخابات پیش رو دو تغییر عمده اعمال شده است که مبتنی بر قانون جدید انتخابات پارلمانی عراق است.

نخستین تغییر آن است که برخلاف انتخابات پیشین در این کشور، در کارزار پیش رو رای دهندگان به نامزدها رای خواهند داد اما تفاوت این مقوله با ادوار پیشین در این است که در انتخاب های پیشین رای به فهرست های انخاباتی بود یعنی اگر هر فهرستی در هر استان بیشترین رای را  به خود اختصاص می داد، مجموع آرای آن فهرست را محاسبه کرده و در قیاس با سایر گروه های دیگر رتبه بندی انجام می شد. اما براساس قانون انتخابات جدید بر مبنای رای بر نامزدها یا رای به فرد این نسبت تعیین می شود.

دومین تغییر عمده ای که تعریف شده است آن است که انتخابات به شکل حوزه ای انجام می شود، از همین رو عراق به 83 حوزه انتخاباتی تقسیم شده که در خود بغداد شاهد تعریف 17 حوزه انتخاباتی هستیم. در ادودار گذشته انتخابات پارلمانی به شکل حوزه ای برگزار نمی شد، بلکه در محدوده استانی این کارزار انجام می شد و ائتلاف ها و فهرست های ارائه شده در داخل استان ها رقابت می کردند.

به طور کلی عراق به واسطه ساخت و بافت سیاسی و اجتماعی اش و همچنین به واسطه ارایش سیاسی که در ساختارش تعریف شده بستری را برای فعالیت سه طیف با اهمیت شیعیان، اهل سنت و کردها هموار کرده است. با این همه در این کارزار پارلمانی پیش رو تعداد ائتلاف های انتخاباتی در قیاس با دوره های پیشین یعنی سال های 2014 و 2018، تفاوت زیادی کرده است و از شمار ائتلاف ها واز شمار کسانی که خودشان را به شکلی مستقل نامزد کردند شاهد حضور کم ترنامزدها می باشیم.

در مجموع در جمع بندی مرتبط به ساختار شکلی انتخابات پارلمانی عراق باید گفت که مجموعا 58  فهرست انتخاباتی تعریف شده و 167 حزب نیز رقابت خواهند کرد. درست است که در اینجا از ائتلاف و فهرست های ائتلافی بحث می شود، اما این بدان معنا است که علیرغم آن که ائتلاف ها تعریف شده اما رای به فردی است که در لیست ائتلاف نامش آمده و در آن لیست شناخته می شود.

گروه های شیعی که در مجموع 60 درصد جمعیت عراق را تشکیل می دهند و عمده جمعیت این کشور محسوب می شوند، 6 ائتلاف اصلی و عمده تعریف کردند که می توان در میان آنها از گروه فتح، دولت قانون، عبدالوطنی، نیروهای دولت ملی که خودش متشکل از گروه های دیگری است و جریان صدر به رهبری مقتدی صدر اشاره کرد.این ها مهم ترین گروه های شیعی عراقی است.

در طیف اهل سنت نیز سه ائتلاف از اهمیت بسیاری برخوردارند که عبارتند از ائتلاف خمیس خنجر، ائتلاف آقای الحلبوسی و ائتلاف اسمامه النجیفی است. اهل سنت حدودا 20 درصد جمعیت عراق یا اندکی کم تر از آن را تشکیل می دهند.

در میان طیف کردهای عراق نیز دو گروه از قدمت بیشتر و جایگاه بالاتری برخوردار هستند؛ نخست حزب دموکرات کردستان عراق است که در دوره گذشته با اتحادیه میهنی ائتلاف کرده بودند اما این بار به شکلی مستقل در کارزار حضور دارند و دومین حزب برجسته کردها اتحادیه میهنی کردستان است و جریان تغییر که گوران نام دارد؛ دو جریانی که با یکدیگر در کارزار پیش رو ائتلاف کردند. پایگاه اجتماعی این دو حزب بیشتر در منطقه سلیمانیه  و تا حدوی در بخش هایی از کرکوک است و مناطق شمالی عراق شامل اربیل و و تا حدودی دهوک.

در باب آرایش سیاسی حاکم بر عراق باید گفت که نظام سیاسی حاکم بر این کشور ؛ نظامی پارلمانی است، از همین رو جایگاه پارلمان در ساختار قدرت عراق از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است. بعد از پایان انتخابات از دل ائتلاف ها و فراکسیون هایی که تشکیل خواهد شد، نخست وزیری تعیین خواهد شد از همین رو رقابت های انتخاباتی و چگونگی آرایش سیاسی در داخل پارلمان بسیار مهم است.

البته این حقیقت که کرسی های پارلمانی عراق عمدتا میان سه جریان اصلی شیعیان، اهل سنت و کردها تقسیم خواهد شد، اصلی کلی است. با این همه باید خاطر نشان کرد که در داخل هرکدام از جریان هایی که بدان ها اشاره شد، ائتلاف هایی تعریف شده است که تعیین سهمشان در کرسی های پارلمانی، در ساخت و ترکیب سیاسی عراق بعد از کارزار با اهمیت است. در میان جریان شیعی شاید مهم ترین ائتلاف، ائتلاف صدر است که مهم ترین جریانی است که دارای پایگاه های اجتماعی قدرتمند به خصوص در بغداد می باشد، به بیانی روشن تر، این جریان پایگاه اجتماعی ثابتی به لحاظ اجتماعی دارد.

از همین رو پیش بینی می شود که ارای جریان صدر در قیاس با سایر احزاب و جریان های سیاسی دیگر بیشتر باشد. البته نحوه مشارکت مردم در انتخابات در تعیین سهم گروه ها از کرسی ها نیز با اهمیت است. گروهی چون جریان صدر عمدتا به واسطه آن که دارای پایگاه اجتماعی ثابتی است در قیاس با گروه ها و جریان های دیگر، شاید چندان تحت تاثیر میزان مشارکت رای دهندگان قرار نگیرد، اما مقوله مشارکت برای جریان های دیگر از اهمیت بسیاری برخوردار است.

جریان دومی که در میان شیعیان ممکن است ارای بیشتری را به خود اختصاص دهد، گروه فتح می باشد، گروه فتح تحت رهبری هادی العامری قرار دارد و دو مقوله چالش های داخلی و اصلاحات را در راس برنامه هایش قرار داده است، هرچند نیم نگاهی نیز به مقوله خروج نظامیان آمریکایی از عراق دارد. لازم به ذکر است که در کارزار پیش رو گروه های حشد شعبی از جریان تحت رهبری هادی العامری جدا شدند و گروهی موسوم به عبدالوطنی را تعریف کردند.

ائتلاف دیگری که دارای اهمیت است، ائتلاف دولت قانون تحت رهبری نوری المالکی است؛ جریانی که در دوره پیشین نیز در پارلماان عراق حضور داشتند. علاوه بر این از مشارکت دو جریان عمده حکمت تحت رهبری عمار حکیم و جریان نصر وابسته به حیدر العبادی و چند گروه دیگر ائتلافی تحت عنوان نیروهای دولت ملی تشکیل شده که در میان گروه های شیعی تلاش دارند که ارای بیشتر شهروندان عراقی را به خود اختصاص دهند.

گروه هایی که بدان ها اشاره شد؛ مهم ترین  گروه های شیعی هستند که هرکدام به شکل جداگانه در جریان رقابت ها حضور دارند هرچند احزاب و افراد مستقل در میان جریان های شیعی فعالیت می کنند و تلاش دارند تا ارایی را به خود اختصاص دهند. جریان اهل سنت سه ائتلاف را تشکیل دادند، ائتلاف عزم العراق به رهبری خنیس خنجر، ائتلاف تقدم الوطنی وابسته به محمد الحلبوسی ( جریانی که در میان گروه های اهل سنت احتمال دارد آرای بیشتری را به دست آورد )و اسامه انجیفی نیز ائتلافی تحت عنوان طرح ملی برای نجات تعریف کرد، ه طور کلی نجیفی ها دارای پایگاه های عشیره ای قدرتمندی هستند با این همه پیش بینی می شود که ائتلاف الحلبوسی و خنیس خنجر این امکان را داشته باشند که کرسی های بیشتری را به خود اختصاص دهند.

در ارتباط با کردها نیز باید گفت که این جریان بخش عمده ای از کرسی ها را در اختیار دارند.  کردها در ادوار گذشته به شکلی مثبت توانستند توازن را میان جریان های سیاسی برقرار کنند و این مقوله، مقوله ای با اهمیت است، در جریان کارزار پیش رو نیز کردها ائتلاف همگانی تعریف نکردند، حزب دموکرات تلاش داشته با توجه به سابقه سیاسی و پایگاه اجتماعی اش در منطقه کردستان عراق به خصوص در استان های اربیل و دهوک بر این مناطق بیشتر متمرکز شود.از همین رو شاید بتوان گفت حزب دموکرات بتواند در مناطق شمالی عراق کرسی های بیشتری را به خود اختصاص دهد.

با این همه باید خاطر نشان کرد که در کارزار پیش رو تغییراتی در درون ائتلاف میهنی رخ داده که به باور بسیاری این تغییرات که ماحصل اختلاف میان بافل طالبانی، پسر جلال طالبانی رئیس جمهوری فقید عراق و لاهور شیخ جنگی از خانواده طالبانی و پسرعمومی بافل طالبانی می باشد، که بعد از جلال طالبانی اتحادیه میهنی را به شکل شورایی اداره می کردند، حالا در ماه های اخیر زمینه را برای ارائه طرحی ابتکاری هموار کرده است و توانسته جریان گوران را با خود هم صدا کند و اینگونه ائتلافی تعریف نماید. این جریان سیاسی امیدوار است که بتواند در منطقه سلیمانیه و حلبچه در منطقه کرکوک ارای مناسب را به دست آورد. در این میان جریان های دیگری هم وجود دارند که به واسطه جایگاه های اجتماعی که از آن برخوردار هستند میان 2 تا 5 کرسی را به طور معمول از آن خود می کنند.

آنچه پیشتر بدان اشاره شد آرایش سیاسی جریان های انتخاباتی در عراق است. با این همه بعد از پایان کارزار دو مقوله با اهمیت مطرح می شود، نخست آن است که این ائتلاف ها و جریان ها در داخل پارلمان این توان را دارند تا فراکسیون واحدی را تعریف کنند یا نه، به عنوان نمونه گروه های شیعی می توانند به یک فراکسیون تبدیل شوند یا نه، این مقوله برای انتخاب نخست وزیری در آینده بسیار با اهمیت است، دومین مقوله با اهیمت این است که جریان های اهل سنت به سوی یک فراکسیون واحد حرکت خواهد کرد یا نه، به هر حال به نظر می رسد که گروه های اهل سنت نیم نگاهی به پست ریاست جمهوری دارند؛ منصبی که در دوره های گذشته در اختیار کردها قرار داشته است.

از منظر جریان ها کرد این حقیقت که بتوانند در داخل پارلمان فراکسیون واحدی را تعریف کنند جهت آن که پست ها را به راحتی تقسیم نمایند و همچنین منصب ریاست جمهوری را حفظ کنند، از اهمیت بالایی برخوردار است.به طور کلی در عراق برمبنای توافق سیاسی ضمنی، تقسیم عالی ترین مناصب از ریاست جمهوری، نخست وزیری تا ریاست پارلمان و همچنین تعیین وزرا بسیار با اهمیت است. امروز عراق در مسیری تازه قرار دارد تلاش بر این است تا دولت جدید نقش منطقه ای عراق را پر رنگ تر کند.

در این میان حقیقتی که بسیار قابل توجه می باشد جایگاه مصطفی الکاظمی است؛ نخست وزیری که زمینه را برای برگزاری انتخابات زودهنگام در عراق فراهم کرد، او در تلاش است تا در دولت آینده بار دیگر عنوان نخست وزیری را برای خود نگاه دارد با این همه نکته ای که می بایست مورد بررسی قرار بگیرد، آن است که مصطفی الکاظمی در داخل یه ائتلاف سیاسی تعریف نشده است با این همه به واسطه آن که در یک سال گذشته عنوان نخست وزیری را عهده دار بوده  تلاش دارد تا به عنوان تنها چهره ای باشد که جریان های شیعی بتوانند در باره او به اجماع دست یافته و اینگونه مسیر را برای ریاست دوباره اش هموار کنند.

رایزنی هایی که در ماه های گذشته الکاظمی در سطوح منطقه ای و فرامنطقه ای داشت و نشست های داخلی که در عراق برگزار کرد، در حقیقت تلاشی بود از جانب نخست وزیر تا بدین طریق نشان دهد که دارای توانایی لازم برای اداره عراق می باشد، با این همه در گام نخست مسئله با اهمیت برگزاری انتخابات در عراق است و مقوله میزان مشارکت عراقی ها. 

​سیامک کاکایی- کارشناس مسائل عراق

منبع: روزنامه سازندگی