استراتژی دوگانه ایران برای زندگی بدون برجام

به گزارش اقتصادنیوز ؛ درحالی‌که ایران اخیراً بارها اعلام کرده است که مذاکرات احیای برجام را "به زودی" از سر می‌گیرد، اما باتوجه به عدم تعیین تاریخ دقیق بازگشت به روند گفتگوهای وین، به نظر می‌رسد مقامات و ناظران غربی بیش از پیش بدبین و نگران هستند.

پلتیکو به نقل از مقامات ارشد اروپایی گزارش داده است که مقامات غربی نسبت به انگیزه‌ها و اهداف تهران از این تأخیر، موضع تهران در صورت ازسرگیری مذاکرات و حتی عزم ایران برای ازسرگیری روند وین، دچار تردید و نگرانی‌های جدی هستند. همچنین روزنامه گاردین مدعی شده است اسرائیل برنامه‌های نظامی خود را تشدید و تسریع کرده، و نوشته است: «شاهین‌ها از هر سو مترصد و آماده‌اند تا با تعلل بیشتر ایران، میدان را به دست بگیرند و ایده‌های جنگ‌طلبانه خود را عملی کنند».

در تلاش برای شروع سریع روند مذاکرات انریکه مورا، هماهنگ‌کننده ارشد اتحادیه اروپا در مذاکراتس احیای برجام، پنج‌شنبه در تهران با علی باقری، معاون سیاسی وزارت خارجه ایران، دیدار کرد و مقرر شد ادامه این مذاکرات برای بررسی جزئیات و چگونگی از سرگیری مذاکرات احیای برجام در بروکسل برگزار شود. با این حال پلتیکو مدعی است «تلاش اروپا و آمریکا برای تطمیع ایران به ازسرگیری فوری مذاکرات» ناکام مانده و مأموریت مورا «نتوانست از تعهد تهران به مذاکرات جدید اطمینان حاصل کند».

استفانی لیختن اشتاین، خبرنگار سرویس اروپایی پایگاه رسانه‌ای پلتیکو گزارش داد که یکی از مقامات ارشد اتحادیه اروپا می‌گوید «آنها هنوز آماده مشارکت در مذاکرات وین نیستند». در عوض ، ایران متعهد شد در هفته های آینده در بروکسل با مقامات اتحادیه اروپا ملاقات کند تا در پایان آخرین دور مذاکرات در ماه ژوئن، که در وین انجام شد، «در مورد جزئیات متون روی میز مذاکره کند». اما اتحادیه اروپا روز گذشته حضور در هرگونه روند موازی با مذاکرات وین را رد کرد و اعلام کرد قصد مشارکت در  بروکسل سرباز زد.

این مقام ارشد اتحادیه اروپا گفت: «ایده بدی نیست که ما در یک ملاقات طولانی با هیئت جدید [ایرانی] بنشینیم و تمام متون را مرور کنیم و با هیئت جدید سوالات مختلفی را که آنها می توانند روشن کنند را مطرح کنیم». با وجود عدم تعیین تاریخ، مقام ارشد اتحادیه اروپا معتقد بود که تهران «کاملاً تصمیم گرفته است که به وین بازگردد».

با این حال ، یک دیپلمات ارشد دیگر، که با روند مذاکرات آشنا است با احتیاط بیشتری صحبت کرده و به خبرنگار پلتیکو گفته است که «این یک وضعیت بن‌بست به نظر می رسد و من بسیار نگرانم. امیدوارم اشتباه کنم، اما اگر اوضاع اینگونه پیش برود، به جایی نمی رسیم». این مقام افزود: «مذاکرات بالقوه آتی در بروکسل نمی‌تواند جایگزین از سرگیری مذاکرات غیرمستقیم بین ایران و آمریکا با حضور همه دیگر امضاکنندگان توافق هسته‌ای شود».

این دیپلمات با ابراز نگرانی جدی از پیشروی فعالیت هسته‌ای ایران مدعی شد: «من این شبهه را دارم که مذاکرات بروکسل ممکن است صرفاً موجب گمراهی شود». و شاید به همین دلیل بود که اروپا ورود به مذاکرات بروکسل (خارج از چارچوب روند وین) را رد کرد.

ضرورت تغییر رویکرد همه طرف‌ها

به نظر می رسد که کارشناسان در مورد اینکه آیا ایران برنامه هسته ای خود را برای به دست آوردن اهرم پیش از بازگشت به مذاکرات وین تقویت می کند ، اختلاف نظر دارند یا این که علاقه خود را برای بازگشت به تعهدات خود از دست داده و آماده تحمل ادامه تحریم های آمریکا است.

به نوشته پلتیکو، علی واعظ مدیر پروژه ایران در گروه بین‌المللی بحران گفت: «ایران سرانجام به مذاکرات باز می گردد زیرا نمی‌خواهد در نظر روسیه و چین به عنوان طرف انعطاف‌ناپذیر و مقصر شناخته شود. اما اگر با خط قرمزهای جدید و جسورانه به وین برگردند، رسیدن به بن‌بست تضمین شده است».

واعظ گفت «همه طرف ها باید رویکرد جدیدی را اتخاذ کنند. هر یک باید دو یا سه اولویتی که کسب اطمینان از آن ضروری است انتخاب کرده و در مقابل برای نیازهای اصلی طرف مقابل انعطاف پذیری لازم را نشان دهند». واعظ تصریح کرد: «طرف‌ها قادر نخواهند بود به هر آنچه می‌خواهند برسند، اما ممکن است بتوانند به اندازه کافی از آنچه نیاز دارند کسب کنند».

شاهین‌ها مترصد فرصت‌ شکست دیپلماسی‌

از سوی دیگر، سیمون تیسدال دبیر سرویس سیاست‌خارجی روزنامه انگلیسی گاردین در تحلیلی با ادعای اینکه «درحالیکه تهران می گوید مذاکرات به زودی از سر گرفته می شود، اسرائیل برنامه های نظامی را تا حد زیادی تسریع کرده است»، نوشت: هشدارهای هماهنگ هفته گذشته از سوی آمریکا ، اسرائیل و اتحادیه اروپا مبنی بر اینکه «زمان کوتاهی برای احیای برجام باقی است»، یک سؤال نگران‌کننده را ایجاد می کند: «اگر ایران همچنان به تعلل [ادعایی] به موازات تشدید فعالیت هسته‌ای ادامه دهد، دولت های متخاصم تهران، چه خواهند کرد؟».

به نوشته گاردین، رهبران اسرائیل طبق معمول، از سخنان غیرمستقیم استفاده نمی‌کنند. ژنرال ارشد اسرائیل ، آویو کوچای نیز ماه گذشته ادعا کرد که برنامه‌های اقدام نظامی علیه ایران بسیار تسریع شده است. در دیدار سه‌جانبه اخیر میان مقامات واشنگتن، تل‌آویو و ابوظبی در کاخ‌سفید، وزیر خارجه اسرائیل، یائر لاپید که در دسته‌بندی سیاسی تل‌آویو، چهره‌ای معتدل است وگفته می‌شود در این زمینه با نفتالی بنت، نخست‌وزیر راستگرای اسرائیل اختلاف‌هایی دارد، با تکرار ادعای واهی بنت مبنی بر نزدیک شدن ایران به سلاح هسته‌ای گفت «ما باید اقدام کنیم و روشن کنیم که جهان چنین اجازه‌ای نمی‌دهد».

همتای آمریکایی وی آنتونی بلینکن، محتاط‌تر بود و گفت: «ما آماده‌ایم تا در صورت تغییر مسیر ایران، به گزینه های دیگر روی آوریم، اما همچنان معتقدیم که دیپلماسی مؤثرترین راه است». همچنین آنگلا مرکل ، صدراعظم آلمان در سفر به بیت المقدس ، پیش بینی کرد که مذاکرات متوقف شده به لحظه‌ای "سرنوشت‌ساز" نزدیک می شود.

گاردین در ادامه نوشت: آخرین چیزی که جو بایدن در تلاش برای خروج از خاورمیانه و تمرکز بر چین می‌خواهد، اقدام نظامی اسرائیل علیه ایران است که منطقه را به آتش می‌کشد، اما نگرانی، واقعی است. براساس نظرسنجی جدید موسسه دموکراسی اسرائیل، اکثر اسرائیلی‌های یهودی (۵۱درصد) معتقدند اسرائیل باید سالها پیش در "مراحل اولیه" توسعه هسته ای ایران، خود اقدام به حمله می کرد ، نه اینکه منتظر حل و فصل از طریق مذاکره باشد. 

این روزنامه نوشت: به طرز شگفت‌آوری، عباس عراقچی، دیلمات شناخته‌شده و مذاکره کننده ارشد ایران جای خود را به علی باقری کنی داد. صاحب صادقی ، تحلیلگر، می گوید: «باقری یکی از اعضای ارشد تیم مذاکره کننده ایران در زمان ریاست جمهوری محمود احمدی نژاد بود. او از مخالفان سرسخت برجام است و معتقد است این توافق، حقوق ملی ایران را زیر پا می گذارد و استقلال کشور را تضعیف می کند».

استراتژی دوگانه ایران برای زندگی بدون برجام

گاردین نوشت: «دولت های غربی با مانع اساسی تری روبرو هستند. برای رئیسی و وزیر خارجه‌اش، حسین امیرعبداللهیان ، لغو تحریم ها از طریق احیای برجام اولویت اصلی نیست. آنها معتقدند در صورت لزوم، ایران بدون برجام می تواند از پس کار برآید». صادقی معتقد است: «دولت رئیسی بر استراتژی‌ای تمرکز کرده است که خنثی سازی اثر تحریم ها را از طریق تقویت روابط اقتصادی با همسایگان و کشورهایی مانند روسیه و چین در اولویت قرار می دهد».

این تحلیلگر می‌گوید، دولت رئیسی معتقد است، ایالات متحده، مصمم به مهار ایران، همیشه دلایلی برای حفظ تحریم ها پیدا می‌کند، حتی اگر تمام خواسته‌های آن برآورده شود.

این روزنامه در ادامه آورده است: «ناظران انتظار دارند رئیسی به مشارکت استراتژیک با پکن ، که برای نفت و گاز ایران مشتاق است، ادامه دهد. همچنین سیاست نگاه به شرق، روابط گسترده ای را با کشورهایی مانند پاکستان ، و دولت‌های مرکزی و شرقی آسیا که توسط ایالات متحده محروم شده اند، پیش‌بینی می کند». گاردین می‌افزاید «به همین منظور، مهدی صفری ، سفیر سابق در چین و روسیه ، به عنوان یک مقام ارشد معاون دیپلماسی اقتصادی وزیر امور خارجه منصوب شد».

به ادعای این گزارش، ایران به شدت به شرکای تجاری جدید نیاز دارد. اما از افزایش قیمت‌های بین‌المللی نفت بسیار سود می برد. در حالی که گزارش می شود اقتصاد ایران منزوی و آسیب دیده از پاندمی است، علائم بهبود را نشان می دهد. کشورهای منطقه ای مانند لبنان که با کمبودهای ویرانگر انرژی روبرو هستند، بیشتر و بیشتر به ایران وابسته می شوند.

این امر به دومین قسمت استراتژی رئیسی اشاره می کند: عزمی راسخ برای ترمیم یا تقویت روابط در سراسر جهان عرب. امیرعبداللهیان اخیراً از مصر ، سوریه و لبنان دیدن کرده و با رهبران امارات دیدار کرده است. پس از ماه ها مذاکرات محرمانه با عربستان سعودی به میزبانی عراق ، روابط دیپلماتیک محدود ممکن است به زودی احیا شود.

اگر این اتفاق بیفتد ، گامی بزرگ در جهت بازیابی توان ایران خواهد بود. ائتلاف منطقه ای ضد ایران تحت حمایت آمریکا و اسرائیل ممکن است با عدم همراهی سایر کشورهای حوزه خلیج فارس مواجه شود. با توجه به رویکرد سیاست‌خارجی و اولویت‌های واشنگتن و صرف نظر از "توافقنامه ابراهیم" ، اسرائیل ممکن است بیش از هر زمان دیگری احساس آسیب پذیری کند و به راحتی تحریک شود.

متناوبا، مرکز سیاستگذاری امارات در ابوظبی نشان می دهد که تغییر ایران هنوز مورد توجه قرار نگرفته است. در حالی که ریاض و تهران برای ایجاد مسیرهای امن دریایی و کاهش تنش در یمن علاقه نشان داده اند، پافشاری بالقوه رئیسی بر ادامه حمایت گسترده از "جنبش های مقاومت" منطقه، مانع بزرگی برای هرگونه نزدیک شدن به حاشیه خلیج فارس است.

 مسیر موازی استراتژی دوگانه

گاردین مدعی است، فارغ از استراتژی دوگانه فوق برای تداوم حیات بدون برجام، باز هم «بعید است که دولت جدید ایران روند وین را به صورت یک جانبه رها کند ، که این امر به نفع دشمنانش خواهد بود. در عوض ، هنگامی که مذاکره کنندگان ایران سرانجام بازمی‌گردند، آنها در قبال رعایت تعهدات کوتاه‌مدت،  شرایط سخت‌تری مانند مزایای اقتصادی ملموس‌تر را از طرف مقابل مطالبه می‌کنند. آنها بر جداسازی پرونده هسته ای از موضوعاتی مانند موشک های بالستیک و امنیت منطقه‌ای تاکید خواهند کرد. در همین حال، با ادامه مذاکرات ، قابلیت های هسته ای ایران بطور غیرقابل انکاری گسترش می یابد».

نویسنده گزارش می‌افزاد، با پیگیری چنین روندی، در مقطعی ، رهبران سرخورده غربی ممکن است توقف کرده و به آنچه "پلن B" می نامند ، روی آورند. به نظر می رسد هیچ کس نمی داند این شامل چه چیزی است، اما احتمالاً این یک خبر بد است.

به ادعای نویسنده گزارش، با توجه به دشمنی قلبی و کاملاً متقابل با اسرائیل، سابقه دورویی آمریکا، و ناتوانی و تزلزل اروپا، رویکرد رئیسی منطق تلخ خاصی دارد. اما تا حدودی این معنی را متبادر می‌کند که وضعیت شهروندان ایرانی که به دلیل تحریم های مربوط به گسترش توان هسته‌ای تحت فشارند را نادیده می گیرد.

سیمون تیسدال در پایان تحلیل خود نوشته است: این امر ریسک یک شکاف دائمی با دموکراسی های غربی را برای ایران به همراه دارد. بدتر از آن ، این راه را برای شاهین‌ها از هر طرف باز می کند که بی پروا راه حل های نظامی را تبلیغ می کنند در حالی که در واقع چنین "راه حلی" وجود ندارد.

جنگ با ایران؟ این که هنوز اتفاق نیفتاده به این معنا نیست که اتفاق نمی افتد.