«شکاف حداکثری» بین ایران و آمریکا در آستانه مذاکرات وین

بی‌پروا از شکست مذاکرات

وضعیت پیچیده‌ای است: ایرانی‌ها [از نظر غربی‌ها] خواسته‌های حداکثری دارند و با ناظران آژانس به مشکل خورده‌اند. اسرائیلی‌ها هم‌چنان تهدید به بمباران می‌کنند. و آمریکایی‌ها هشدار می‌دهند که آماده‌اند که کنار بکشند.

با از سرگیری مذاکرات برای احیای برجام پس از یک وقفه پنج ماهه در وین، حال و هوای مذاکرات اگر نه کاملا تیره و تار، ولی مواضع طرفین تندتر شده است. به نظر می‌رسد طرف های اصلی پروایی از شکست مذاکرات ندارند و البته کشورهای اروپایی ناامیدانه از آخرین امیدها نسبت به دیپلماسی حمایت می‌کنند.

پیش از این هم تنش وجود داشت، اما احتمالاً اکنون مخاطرات بیش‌تر شده است. هفته گذشته مدیرکل آژانس با مقامات ایران دیدار کم‌‌حاصلی داشت که زنگ خطر را در اروپا به صدا درآورد و به هشدارهای واشنگتن منجر شد. با این حال این مسئله به صدور قطعنامه انتقادی علیه ایران منتهی نشد.

دیگر نمی‌توان روی اجماع حساب باز کرد!

این بار ایالات متحده نمی‌تواند مانند سال 2015 روی اجماع با دیگر قدرت‌ها  حساب باز کند. روابط ایالات متحده با چین در سال‌های اخیر بدتر شده و روابط با روسیه رو به سردی است؛ از همه این‌ها گذشته، در وهله اول این آمریکا بود که در دوران ریاست جمهوری دونالد ترامپ، از این توافق خارج شد و تحریم‌خای سختی علیه تهران اعمال کرد.

همه چیز در حال تغییر است

یک سال پس از خروج ترامپ از توافق، ایران نیز شروع به کاهش تعهدات خود کرد و اکنون در حال افزایش ذخایر اورانیوم 60 درصدی خود است و بدین ترتیب تخمین‌ها نسبت به فاصله تا گریز هسته‌ای کوتاه‌تر شده است.

ایران بر لغو تحریم‌ها، راستی‌آزمایی و ارائه تضمین نسبت به عدم خروج دولت‌های آمریکا از توافق تاکید دارد. با این حال، بعید به نظر می‌رسد دولت بایدن قادر به برآوردن این خواسته‌ها باشد.

یک دیپلمات غربی آشنا به مذاکرات هسته‌ای به پولیتیکو گفته تصور من این است که در این مقطع بیش از محاسبات اقتصادی، عدم نشان دادن ضعف و نوعی نمایش قدرت از اهمیت بیش‌تری برای مذاکره‌کنندگان ایرانی برخوردار است.

پلن بی به جریان افتاده است؟

به گفته مقامات فعلی و سابق آمریکا، تیم مذاکره‌کننده آمریکایی نسبت به کسب موفقیت در کوتاه مدت خوش‌بین نیستند. بلینکن و دیگر مقامات آمریکایی هشدار داده‌اند که صبرشان به پایان رسیده و ادعا کرده‌اند که احتمال اقدام نظامی منفی نیست. کما این‌که بلینکن در اواخر اکتبر گفت: «همه گزینه‌ها روی میز است». با این حال، مقامات آمریکایی می خواهند تمام تلاش خود را برای تعامل دیپلماتیک با تهران انجام دهند و این مسئله بیش از هر چیز برای آن است که به کشورهای شریک و باقی جهان بقبولانند که واشنگتن بهترین نیات را دارد.

حتی در صورتی که ایران و ایالات متحده به این نتیجه برسند که بازگرداندن توافق اولیه 2015 غیرممکن است، دولت بایدن بعید است که ادامه گفتگوهای دیپلماتیک را از روی میز حذف کند. اگر ایالات متحده تحریم‌ها را تشدید کند یا به تلاش‌های خرابکارانه علیه برنامه ایران چراغ سبز نشان دهد، احتمالاً این گزینه هم‌چنان باقی خواهد ماند.

شانس توافق موقت

در این بین صحبت‌هایی درباره پیشنهاد توافق موقت مطرح شده است. این پیشنهاد ممکن است اشکال مختلفی داشته باشد، از جمله لغو برخی از تحریم‌ها در ازای توقف یا عقب‌نشینی‌نسبی ایران از برخی از فعالیت‌های هسته‌ای‌اش. با این حال، احتمال کمی وجود دارد که این اتفاق رخ دهد.

مقامات ایرانی به خوبی می‌دانند که کاهش تحریم‌ها در سال 2015 تأثیر مثبت محدودتری بر اقتصاد آنها نسبت به آنچه آنها انتظار داشتند، داشت.  برخی تحلیلگران باور دارند مقامات ایران احتمالا بر این باورند که در حال حاضر ادامه فعالیت‌های هسته‌ای به آن‌ها اهرم های بیش‌تری در میز مذاکره می دهد، تا این‌که با یک توافق موقتی داشته باشند که در بهترین حالت ممکن تاثیر اقتصادی محدودی دارد. در واقع، در حال حاضر علی‌رغم تحریم‌های ایالات متحده، چین مقادیر قابل توجهی نفت از ایران را می‌خرد - نشانه‌ای از اختلاف میان قدرت‌های جهانی که زمانی در برابر برنامه هسته‌ای ایران متحد شده بودند.

شکاف‌های حزبی در داخل ایالات متحده، که در دوران ترامپ تشدید شد، هم مانعی بر سر این راه است. محیط سیاسی قطبی شده، پیشنهاد یک توافق موقت را برای مذاکره‌کنندگان آمریکایی سخت‌تر می‌کند چرا که در این فضا تصور می‌شود که به ایران امتیاز داده شده است. یک مقام ارشد دولت بایدن گفته که ایالات متحده برای توافق موقت فشار نمی آورد، اما ممکن است این گزینه احتمالاً به پیشنهاد یک طرف ثالث مطرح شود. این مقام گفته: «ترجیح ما بازگشت به برجام است، اما اگر گزینه‌های جایگزین نداشته باشیم، این یک قصور دیپلماتیک به شمار خواهد رفت».

پژواک دوباره فشار حداکثری

تاکنون هیچ اجماع گسترده‌ای در مورد اینکه پلن بی چه خواهد بود، وجود ندارد. این احتمالاً شامل افزایش فشار دیپلماتیک و تحریم‌های آمریکا بر ایران و انتظار برای افزایش فشارهای اقتصادی خواهد بود.

چنین سناریوی پیش‌بینی‌شده‌ای از برخی جهات بازتاب کارزار «فشار حداکثری» دولت ترامپ است، با این تبصره که تیم بایدن در ارائه راه‌حل دیپلماتیک در مورد ایران جدی‌تر به نظر می‌رسد. منتقدان مدعی شدند که رویکرد ترامپ نه به دنبال حل مسئله هسته‌ای، بلکه به دنبال تغییر حکومت بود.

گذار آرام از مذاکرات فعلی

به سختی می‌توان گفت که آیا ایالات متحده می‌تواند چین یا روسیه را برای افزایش فشار بر تهران متقاعد کند. اما ارتباط دیپلماتیک با کشورهای عربی نشان می دهد که رابرت مالی و تیمش در حال گذر از مذاکرات فعلی هستند. یکی از مقامات سابق وزارت امور خارجه به پولیتیکو گفت: ما در حال انتقال به پلن بی هستیم. اگر توافق 2015 احیا نشود، «هدف ما باید این باشد که زمان بخریم، این کار را طولانی کنیم، ومنتظر نتیجه باشیم».

تحلیل‌گران گفته‌اند که احتمالا مشارکت در اقدامات سایبری یا اقدامات نظامی مقدماتی برای آسیب رساندن به برنامه هسته‌ای ایران از جمله این اقدامات باشد. ضمن آن‌که اگر اسرائیل تصمیم به اقدامی بگیرد، می‌تواند همراه با چراغ‌سبز آمریکا شود.

خاطرات خوش هتل کوبورگ

چالش اخیر ایران با بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی که منجر به سفر مدیرکل آژانس به تهران شد هم مانع جدیدی بر سر راه توافق ایجاد کرده است، با این حال شورای حکام آژانس در هفته گذشته از تصویب قطعنامه انتقادی علیه ایران اجتناب کرد تا مذاکرات هسته‌ای را به خطر نیندازد.

در همین حال مقامات ایرانی در وین که قرار است مذاکرات از سر گرفته شود، از مقامات اتریشی خواسته‌اند که به نوعی از اختلال در مذاکرات به واسطه حضور معترضان جلوگیری شود. احتمالا به همین دلیل  مقامات اتریشی تصمیم گرفتند مذاکرات را از گراند هتل هتل بزرگ در خیابان تاریخی رینگ استراسه، به کاخ کوبورگ - محلی که در آن توافق هسته‌ای 2015 منعقد شد- منتقل کنند. هتل مجلل کوبورگ فضایی  وجود دارد که حفاظت از محل برگزاری و حفظ آن را در برابر اختلالات بالقوه آسان تر می کند.

اما حتی اگر کاخ کوبورگ خاطرات مثبتی از انعقاد موفقیت‌آمیز قرارداد تاریخی 2015 به ارمغان بیاورد، در حال حاضر به نظر می‌رسد اعتماد هر دو طرف نسبت به دستیابی به یک پیشرفت بسیار ضعیف‌تر شده است.