پیامدهای ترور حاج‌قاسم سلیمانی برای کاخ سفید!

احیای بازدارندگی در برابر ایران؟

اسمیت در یادداشت خود آورده است: در ژانویه 2020، تنها چند روز پس از ترور سرلشکر قاسم سلیمانی، فرمانده [شهید] نیروی قدس سپاه پاسداران انقلاب اسلامی توسط ایالات متحده و پاسخ متعاقب ایران با حمله موشکی به پایگاه عین‌الاسد که منجر به زخمی شدن بیش از 100 سرباز آمریکایی شد، مایک پمپئو، وزیر امور خارجه وقت آمریکا سخنانی را تحت عنوان «احیای بازدارندگی در برابر ایرانی‌ها» را ایراد کرد.

پمپئو در این سخنرانی ادعا کرد که این ترور «بازدارندگی» در برابر ایران را بار دیگر زنده کرده است. اما تقریبا دو سال پس از طرح این ادعا، افزایش چشم‌گیر حملات علیه منافع ایالات متحده در عراق، شهادت می‌دهد موقعیت آمریکا از آن زمان هم ضعیف‌تر شده است.

تشخیص این مسئله چندان دشوار نیست که تصمیم به ترور [سردار] سلیمانی نوعی سوءاستفاده بی‌مورد از قدرت اجرایی توسط دونالد ترامپ بود که ضربه بزرگی به منافع ایالات متحده وارد آورد.

تشدید تنش‌ها و اختلافات در خلاء قدرت و نفوذ ایران

با توجه به افزایش تصاعدی حملات به پایگاه‌های ایالات متحده از ژانویه 2020، این استدلال که این حمله «بازدارندگی واقعی» را دوباره برقرار کرد و از حملات بیش‌تر جلوگیری کرد، بی‌اعتبار شده است. در حالی که پس از ترور سردار سلیمانی، ایران به سرعت اقدام به تلافی کرد و شاهد برخی اقدامات تلافی‌جویانه از سوی گروه‌های شبه‌نظامی علیه منافع ایالات متحده بودیم، دو سال اخیر آبستن تشدید تنش‌هایی بوده که عمدتاً ناشی از خلاء قدرتی بود که پس از درگذشت او در عراق ایجاد شده است. سرویس‌های امنیتی عراق مدعی‌اند عملیات ترور ایالات متحده -که هم سردار سلیمانی و هم ابومهدی المهندس را هدف گرفت- به مدیریت نیروهای عراقی آسیب زد و منجر به به انشعاب و اختلاف در میان آن‌ها شد.

دردسرهای ایران

به ادعای نویسنده، این مسئله برای ایران هم دردسرساز شده است، برای مثال، هم‌زمان با از سرگیری مذاکرات هسته‌ای غیرمستقیم با ایالات متحده در سال 2021، ایران تلاش‌های هماهنگی را برای توقف حملات به پایگاه‌های آمریکایی انجام داد. با این حال، این تحلیلگر مدعی است در فقدان نفوذ و مهارت‌های مدیریتی و میانجی‌گرایانه‌ی منحصربه‌فرد سردار سلیمانی، تلاش‌ها برای ممانعت از حمله به پایگاه‌های آمریکایی در عراق چندان موفقیت‌آمیز نبود و شبه‌نظامیان تندرو و خودسر بدون توجه به خطرات آن برای منافع ایران، به عملیات خود ادامه دادند.

به باور نویسنده، ترور سردار سلیمانی و ابومهدی المهندس احتمالا منجر به ایجاد یک خلأ شده است که به تقویت عملیات‌های ضدآمریکایی و تشدید کنترل‌نشده تنش‌هایی منجر شد که عملا ایران هم قادر به میانجی‌گری برای توقف آن نبوده است.

عملیات ترور الکاظمی

اسمیت می‌افزاید: اما این جناح‌های تندرو منشعب‌شده که به تازگی قدرت بیش‌تری هم پیدا کرده‌اند به همین جا بسنده نکردند. آن‌ها برای نمایش استقلال عملیاتی بیش‌تر خود، در عین آن‌که حملات خود را علیه نیروهای آمریکایی افزایش دادند، هم‌چنین بر شدت حملات تهاجمی خود علیه مصطفی الکاظمی، نخست‌وزیر عراق، افزودند.

کاظمی در مواجهه با فشار بسیار زیادی که از سوی این نیروها احساس می‌کرد، دست به اقدام متقابل و توازن‌بخشی زد. او در حالی که وعده داد که شبه نظامیان را مهار کند، در عین حال دولتش  بودجه 2.5 میلیارد دلاری را به نیروهای حشدالشعبی اختصاص داد. اما تنش بین کاظمی و نیروهای شیعه پس از آن بالا گرفت که بلوک سیاسی وابسته به حشدالشعبی (الفتح) بیش از نیمی از کرسی‌های خود را در انتخابات پارلمانی اکتبر از دست داد و طیف‌های وابسته به آن، به نتایج انتخابات اعتراض کردند.

در 7 نوامبر، و در بحبوحه اعتراضات به نتایج انتخابات، الکاظمی مورد سوءقصد قرار گرفت. به اذعان مقامات آمریکایی و عراقی، این حمله مورد تائید ایران نبوده است و بلافاصله پس از آن سردار قاآنی، فرمانده کنونی نیروی قدس سپاه، به بغداد سفر کرد تا به این امر رسیدگی کند. مقامات عراقی مدعی اند که گروه کتائب حزب‌الله، در این عملیات دست داشته است –گروهی که قبلا به ایران نزدیک بوده ولی به نظر می‌رسد اکنون از خواست ایران تمرد کرده است. به گفته یکی از مقامات عراقی «اگر سردار قاسم سلیمانی هنوز زنده بود این اتفاق نمی افتاد». مسئولیت احتمالی کتائب حزب‌الله در این ماجرا، تازه‌ترین پیامد ناخواسته ترور سردار سلیمانی و ابومهدی المهندس است.

افزایش چالش‌های عملیات ائتلاف و شکنندگی سیستم سیاسی عراق

در واقع، برخلاف انتظارات، افزایش شدید حملات به نیروهای آمریکایی پس از ترور سردار سلیمانی و سوءقصد اخیر به جان نخست‌وزیر عراق نشان می‌دهد که فقدان سلیمانی [و ابومهدی المهندس] به منافع ایالات متحده آسیب جدی رسانده است. افزایش حملات این‌چنینی، علاوه بر به خطر انداختن جان سربازان آمریکایی، مانع از تداوم تلاش‌های ائتلاف ضد‌داعش شده و ایالات متحده را مجبور به تعلیق عملیات‌های خود به منظور محافظت از پایگاه‌هایش در برابر حملات متعدد و محدود کردن توانایی ائتلاف برای حرکت آزادانه کرده است. علاوه بر این، رویکرد خصمانه فزاینده این نیروها نسبت به دولت عراق، سیستم سیاسی شکننده عراق را به چالش کشیده و توان نیروهای امنیتی این کشور را تضعیف کرده است.

نتیجه فشار حداکثری

علاوه بر پیامدهای این مسئله در عراق، ترور سردار سلیمانی عزم ایران را در توسعه برنامه هسته‌ای‌اش راسخ‌تر کرد. بلافاصله پس از عملیات ترور، ایران شروع به کاستن از محدودیت‌های مندرج در برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) کرد و در اولین سالگرد شهادت سردار سلیمانی، برنامه‌های خود را برای تسریع غنی‌سازی اورانیوم اعلام کرد. تقریباً دو سال پس از ترور، مذاکرات هسته‌ای نزدیک به شکست است و دولت بایدن در حال بررسی گزینه‌های [ادعایی] پرخطر تلاش برای تخریب تأسیسات هسته‌ای متعدد ایران است.

در اکوایران ببینید؛

شکست در ایجاد بازدارندگی

شکست آمریکا در دستیابی به اهداف [ادعایی] عملیات ترور سردار سلیمانی -که در واقع به دنبال ایجاد بازدارندگی در مقابل ایران و متحدینش در عراق بود- دلالت بر محدودیت‌ها و چالش‌های ذاتی استفاده از نیروی نظامی در تلاش برای جلوگیری از تهدیدات نامتقارن دارد.

به ادعای این تحلیلگر، ممکن است ایالات متحده با ترور سردار سلیمانی محاسبات تهران را تغییر داده باشد، اما به نیروهای منشعب‌شده‌ خودسر که واقعاً این حملات را انجام می‌دهند، احساس نگرانی کافی را ایجاد نکرد که با توجه به خطرات آن، از ادامه هدف قرار دادن پایگاه‌های آمریکایی خودداری کنند. با وجود سلیمانی و مهندس، دو نفری که بیشترین کنترل را بر نیروهای شیعه داشتند و اکنون ترور شده‌اند، حتی تلاش تهران برای مهار اقدامات ضدآمریکایی خطرناک آن‌ها ناکام می‌ماند.

فراسوی فرقه‌گرایی و مداخله خارجی

ژنرال فرانک مک‌کنزی، فرمانده فرماندهی مرکزی ایالات متحده (سنتکام) اخیراً ادعا کرد  طی هفته های آینده حملات شبه‌نظامیان عراقی افزایش خواهد یافت. با این حال لازم به یادآوری است که اگر نیروهای آمریکایی در عراق حضور نداشته باشند، نیازی به ایجاد بازدارندگی در برابر حملات نیروهای عراقی وجود ندارد. و از آن‌سو نیروهای ویژه عراقی در مبارزه با بقایای داعش کارآمدی خود را ثابت کرده‌اند.

 علاوه بر این، پس از سال‌ها که سیاست عراق تحت سلطه دخالت‌های خارجی و فرقه‌گرایی قرار داشت، برای متحد کردن این کشور از هم گسیخته به یک دولت ملی‌گرا که وابسته به حامیان خارجی تلقی نمی‌شود، نیاز است. نیروهای آمریکایی و حملات هوایی در عراق، که با مخالفت بسیاری از عراقی‌ها مواجه می‌شوند و حملات سیاسی تفرقه‌انگیز را علیه مقامات منتخب دعوت می‌کنند، مانع مهمی در برابر تشکیل دولتی است که مردم عراق آن را مشروع می‌دانند.

تضاد تصمیم ترامپ با منافع ایالات متحده

تصمیم به ترور سردار سلیمانی مجموعه‌ای از پیامدهای منفی برای آمریکا داشته که هنوز هم احساس می‌شود. علیرغم دفاع پمپئو از کمپین «فشار حداکثری» دونالد ترامپ علیه ایران، هنوز هیچ یک از دوازده خواسته پمپئو توسط تهران برآورده نشده است. فشار حداکثری به هیچ هدف ملموسی دست پیدا نکرد و زمانی که ترامپ کاخ سفید را ترک کرد، ایران در مقایسه با زمان امضای برجام به گریز هسته ای نزدیک تر است.

تصمیم به ترور سردار سلیمانی نشان دهنده تمایل ایالات متحده به استفاده تهاجمی از زور بدون در نظر گرفتن پیامدهای ثانویه و ناخواسته‌ای است که ممکن است در پی داشته باشد. در واقع هرج و مرج عظیمی که به دنبال این عملیات ترور در عراق به راه افتاد به منافع ایالات متحده در عراق آسیب وارد کرد و سیاستگذاران باید در آینده انجام عملیات های مشابه را متوقف کنند.