سفر رئیسی به روسیه؛ فراتر از یک اقدام تشریفاتی

به گزارش اقتصادنیوز، ابراهیم رئیسی در شرایطی عازم مسکو شده که روابط دو کشور با غرب در یکی از پر مناقشه ترین زمان های خود قرار دارد. از یک سو مذاکرات احیای برجام در شهر وین به یکی از حساسترین مراحل خود رسیده، و از سوی دیگر بحران اوکراین باعث ایجاد تنشی بی سابقه د روابط روسیه و غرب از زمان پایان جنگ سرد تاکنون شده است. بدین ترتیب این دیدار از نگاه بسیاری از تحلیلگران در سایه چنین وضعیتی درک می شود.

فردین افتخاری، تحلیلگر مسائل منطقه ای، با انتشار یادداشتی در پایگاه تحلیلی میدلیست آی با عنوان «مذاکرات ایران و روسیه: چرا دیدار رئیسی با پوتین برای آینده ایران حیاتی است» به بررسی جوانب حاکم بر این دیدار انداخته است.

متفاوت با قرارداد ایران-چین

ابراهیم رئیسی رئیس‌جمهور ایران در سفر به مسکو با و ولادیمیر پوتین رئیس‌جمهور روسیه دیدار کرده است. طی این سفر توافق‌نامه جدیدی در راستای توسعه روابط دوجانبه ممکن است به امضای طرفین برسد. این توافق، که در حال نهایی شدن از سوی هر دو طرف است، می‌تواند به‌عنوان ثمره تبادل نامه بین رهبر عالی ایران و رئیس جمهور روسیه در روزهای پایانی سال گذشته تلقی شود.

به گفته کاظم جلالی سفیر ایران در روسیه، سند جدید، نسخه به روز شده معاهده  «اساس روابط متقابل و اصول همکاری بین جمهوری اسلامی ایران و فدراسیون روسیه» است که در سال 2001 به تصویب رسید. جلالی خاطرنشان کرده که این سند با قرارداد 25 ساله ایران و چین متفاوت است و برخلاف قرارداد اخیر، مجلس ایران باید آن را به عنوان یک معاهده تصویب کند.

فراتر از یک اقدام تشریفاتی

ایران توافق جدید را به عنوان مهم ترین دستاورد سفر رئیسی به روسیه و ادامه روندی که با الحاق ایران به سازمان همکاری شانگهای (SCO) که در ابتدای تصدی پست ریاست جمهوری توسط او آغاز شد، تلقی می کند. در واقع، ایران می‌خواهد نشان دهد که کشوری منزوی نیست و تلاش‌های دیپلماتیک همچنان می‌تواند در موفقیت تهران مؤثر باشد. اما این دیدار را نباید صرفاً یک اقدام تشریفاتی تلقی کرد.

رئیسی به احتمال زیاد تنها برای مذاکره درباره این توافق به روسیه نرفته است. این توافق بهانه ای است برای بحث در مورد طیف وسیعی از موضوعات و هماهنگی مواضع در موضوعات مختلف دوجانبه و منطقه ای مانند بازسازی سوریه، آشتی ملی در افغانستان و وضعیت شکننده امنیتی در قفقاز جنوبی.

اگرچه توافق جدید احتمالاً چارچوب جدیدی برای توسعه روابط دوجانبه ایجاد خواهد کرد، اما روابط روسیه و ایران فراتر از قراردادها، شرایط حقوقی و مبانی استراتژیک نانوشته ای است که مقامات دو کشور بر سر آن توافق دارند.

روابط روسیه و ایران در زمانه پوتین: درک متقابل

از زمان به قدرت رسیدن پوتین، تاریخ روابط روسیه و ایران حول محور همکاری های امنیتی، خنثی سازی تهدیدات مشترک و قراردادهای تسلیحاتی شکل گرفته است. امنیت حوزه ای بوده است که دو کشور معمولاً نسبتاً سریع به درک متقابل می رسند.

از آنجایی که روسیه تمدید یکجانبه تحریم تسلیحاتی ایران را به رسمیت نمی شناسد، دستیابی به تسلیحات روسی، به ویژه جنگنده های جت مدرن، برای تهران بااهمیت تلقی می شود. بر اساس گزارش‌ها، تهران و مسکو قرار است قرارداد همکاری امنیتی و دفاعی 10 میلیارد دلاری از جمله خرید جنگنده‌های Su-35 و موشک‌های S-400  امضا کنند. اگر این معامله طی سفر رئیسی منعقد شود، تسلیحات جدید روسی قدرت بازدارندگی تهران را در برابر تهدیدات اسرائیل تقویت خواهد کرد. همچنین این قابل توجه ترین مورد در سرپیچی از تحریم های ایالات متحده خواهد بود.

اگرچه تردیدهایی در مورد توانایی ایران برای خرید تسلیحات روسی وجود دارد، اما این مسائل مانع جدی در این زمینه به نظر نمی آید. ایران می‌تواند قرارداد مبادله نفت در برابر اسلحه را پیشنهاد دهد یا از مطالبات درآمدهای فروش نفت به چین که در حال حاضر پرداخت نشده و احتمالا بیش از 20 میلیارد دلار است، آن را پرداخت کند.

یک حوزه مشکل ساز

با این وجود، اقتصاد و مبادلات تجاری همچنان به عنوان یک حوزه مشکل ساز باقی مانده است. روسیه هرگز ذینفع قابل توجهی در اقتصاد ایران نبوده و معمولا سعی می کند از نقض تحریم های اعمال شده علیه ایران اجتناب کند. با این حال مسکو گه گاه مایل است به تهران برای دور زدن و تضعیف تحریم های غرب کمک کند.

علیرغم تشدید تلاش‌های دیپلماتیک برای احیای توافق هسته‌ای برنامه جامع اقدام مشترک (برجام)، ایران احیای برجام و لغو طولانی‌مدت تحریم‌ها را موضوعات جداگانه‌ای می‌داند. حتی پس از اجرای کامل برجام، برخی تحریم‌های ایران باقی خواهند ماند. سایر زمینه های مورد مناقشه میان واشنگتن و تهران، مانند برنامه موشکی و فعالیت های منطقه ای ایران، تقریباً به طور قطع باعث تحریم های جدید در آینده خواهد شد.

بلندپروازی های  کلیدی

جدای از قراردادهای تسلیحاتی که مسلم به نظر می رسد، یکی از بلندپروازی های کلیدی رئیسی در مسکو تشویق پوتین برای تقویت روابط تجاری دوجانبه و تقویت تعامل اقتصادی روسیه با بخش های مختلف اقتصاد ایران خواهد بود.  

جمهوری اسلامی امیدوار است که تشدید تنش‌های کنونی بین روسیه و غرب بر سر اوکراین، کرملین را تشویق کند تا در روابط خود را با «متحد» اصلی خاورمیانه ای خود تجدیدنظر کند و تلاش‌های خود را برای کمک به ایران برای بهبود وضعیت اقتصادی دشوارش افزایش دهد.

تعیین سرنوشت وام وعده داده شده 5 میلیارد دلاری از سوی روسیه، عرضه بخشی از نفت ایران به بازارهای جهانی از طریق شرکت های روسی، ایجاد قرارداد جدید نفت در برابر کالا، افزایش نرخ کنونی تجارت دوجانبه 3 میلیارد دلاری به 5 میلیارد دلار و تجارت با ارزهای ملی به احتمال زیاد خواسته های طرف ایرانی است.

مهدی صفری، معاون دیپلماسی اقتصادی وزیر امور خارجه ایران، باتجربه ترین دیپلمات تیم رئیسی است که به روسیه می رود و نقش موثر و تاثیرگذاری در مدیریت مذاکرات ایفا خواهد کرد. صفری سفیر ایران در چین و روسیه بوده و معتقد به سیاست خارجی متعادل ایران از طریق گسترش روابط اقتصادی و امنیتی با روسیه و چین است.

فرصتی برای پوتین

دیدار با رئیسی در مسکو نیز رویداد قابل توجهی برای پوتین تلقی می شود. رهبر روسیه نیاز به گفتگوهای جدی پشت درهای بسته با رئیس جمهور ایران در مورد گام های هسته ای آینده ایران، جهت گیری های سیاست خارجی و اقتصادی پس از لغو احتمالی تحریم ها، و فرصت های اقتصادی ایران برای ارائه به روسیه و بالعکس دارد.

ارائه معاملات تسلیحاتی و اقتصادی به رئیسی فرصتی را برای پوتین فراهم می کند تا چهره کشورش را در افکار عمومی ایران ترمیم کند. در چند سال گذشته، در داخل کشور، رویکرد دوجانبه و چندجانبه روسیه در قبال ایران مورد انتقاد بوده است. این نکته احتمالا مد نظر آنها بوده و دو طرف سعی خواهند داشت با به حداکثر رساندن اعتماد و احترام متقابل در سطح دولتی، بسترهایی را برای گسترش روابط غیردولتی ایجاد کنند.

رئیسی در کوتاه مدت امیدوار است که سفرش به روسیه موجب ارتقای سرمایه سیاسی و اجتماعی دولتش شود. اما در درازمدت، تحقق توافق و معاملات جدید به این بستگی دارد که تهران و مسکو تا چه اندازه بتوانند بر مداخله عوامل ثالث - مانند تحریم ها و روابط با غرب - غلبه کنند و اهداف را واقع بینانه تعیین کنند.