اتحاد ناخواسته ایران و آمریکا در مذاکرات وین

به گزارش اقتصادنیوز ، مذاکرات احیای برجام در شهر وین در آستانه نهایی شدن با چالشی جدی و غیرمنتظره مواجه شده است. درخواست جدیدی که روس ها روی میز مذاکرات وین گذاشته و درخواست تضمین آمریکا مبنی بر معافیت مبادلات ایران و روسیه از تحریم های گسترده غرب علیه مسکو به دلیل جنگ اوکراین، چشم انداز مذاکرات را با ابهام مواجه کرده است. کالوم لینچ، تحلیلگر نشریه فارین پالیسی با انتشار یادداشتی با عنوان «مداخله «ساعت یازدهم» روسیه در توافق ایران» انگیزه روس ها از این اقدام لحظه آخری را بررسی کرده است.

حرکت در مسیر منافع ملی

برای چند هفته، مقامات روسیه اصرار داشتند که بحران اوکراین مانعی در برابر مذاکرات قدرت‌های بزرگ در وین بر سر برنامه هسته‌ای ایران به وجود نخواهد آورد.

بر اساس توافق، ایران قادر خواهد بود غلظت مقداری از اورانیوم بسیار غنی شده خود را بکاهد و باقیمانده را در بازار بین المللی بفروشد. توافق هسته‌ای ایران همچنین احتمال فروش اورانیوم مازاد ایران را به یک بانک سوخت آژانس بین‌المللی انرژی اتمی که در سال 2019 در قزاقستان فعال شد، پیش‌بینی ‌کرده، هرچند هنوز مشخص نیست که آیا چنین ترتیباتی در حال انجام است یا خیر.

با این حال اخیرا علی شمخانی، دبیر ارشد شورای عالی امنیت ملی جمهوری اسلامی در توییتی اظهار داشت: «کنشهای مثبت و منفی کشورهای حاضر در مذاکرات وین با هدف تامین منافع انجام می شود و قابل درک است. تنها عامل موثر بر تعامل ما با 4+1 نیز تامین منافع مردم ایران است. ارزیابی مولفه های جدید موثر بر مذاکرات و اتخاذ ابتکارات مذاکراتی برای سرعت دادن به حصول نتیجه را در دستور کار داریم».

یک چالش بالقوه؛ قلک جنگ پوتین نیستیم

دولت بایدن امیدوار است که بازگشت ایران به بازار جهانی نفت -که می تواند تا یک میلیون بشکه در روز به بازار تزریق کند-  به جبران هزینه های تحریم صادرات نفت از روسیه کمک کند -روسیه ای که از هر 10 بشکه نفت مصرفی در سراسر جهان، 1 بشکه از آن را تولید می کند.

این اقدام در حالی صورت می‌گیرد که در روزهای اخیر در بازار جهانی نفت رکورد 130 دلار برای هر بشکه را هم تجربه کرد. قیمت بنزین در ایالات متحده به فراتر از 4 دلار در هر گالن رسیده که تهدیدی برای رشد اقتصادی کشور و یک چالش سیاسی بالقوه برای حزب دموکرات در انتخابات میان دوره ای آمریکا است. آمریکا همچنین با ونزوئلا که از سال 2019 تحریم شده است، درباره از سرگیری صادرات نفت خام به ایالات متحده مذاکره کرده است.

جو بایدن، رئیس‌جمهور آمریکا هنگام اعلام ممنوعیت واردات نفت روسیه از سوی آمریکا گفت: «ایالات متحده شریان اصلی اقتصاد روسیه را هدف قرار می‌دهد. ما بخشی از قلک جنگ پوتین نخواهیم بود.» (ممنوعیت ایالات متحده تنها بر بخشی از صادرات جهانی نفت روسیه تأثیر خواهد گذاشت) .

در آستانه نهایی شدن توافق

توافق مهم هسته‌ای 2015 به ایران در ازای تضمین‌ راستی‌آزمایی برنامه هسته‌ای، لغو تحریم‌های گسترده‌ای را ارائه کرد. این توافق به شدت ذخایر اورانیوم غنی شده ایران را محدود کرد و از تعداد سانتریفیوژهای نسل اول کاست. این مسئله فاصله ایران تا نقطه گریز هسته ای را تا دست کم 12 ماه نگه می داشت.

 پس از خروج ترامپ از برجام، ایران نیز شروع به زیر پا نهادن تعهداتش کرد، تا حدی که برخی کارشناسان مدعی شدند زمان شکست هسته‌ای این کشور به حدود شش ماه کاهش یافته است. در همین حال، ایران نسل جدیدی از سانتریفیوژهای پیشرفته‌تر را برخلاف توافق هسته‌ای اولیه توسعه داده است.

بایدن در اوایل دوره ریاست جمهوری خود، احیای توافق هسته ای را در اولویت اصلی سیاست خارجی قرار داد و گفت و گوهای غیرمستقیم با ایران را برای بازگرداندن هر دو کشور به پایبندی به توافق آغاز کرد. بر اساس گزارش ها، زمانی که سرگی لاوروف، وزیر امورخارجه روسیه آخرین خواسته دولتش را در مذاکرات مطرح کرد، دو طرف در حال نزدیک شدن به توافق بودند.

به گفته یکی از دیپلمات‌های ارشد اروپایی توافق هسته‌ای تقریبا نهایی شده، اما با درخواست روس‌ها و نحوه مدیریت تعهدات تجاری روسیه در قبال ایران در چارچوب برجام، مشکل به وجود امده است. تا آنجایی که بخش‌های ایران و ایالات متحده مربوط است، این مسئله تقریباً قطعی است و بنابراین باید تا چند روز دیگر نهایی شود.

قهرمان مشتاق به توافق

روسیه مدت‌هاست که از قهرمانان مشتاق به توافق هسته‌ای ایران بوده است. اولیانوف، نماینده دولت روسیه در وین، به عنوان فردی که همیشه خوش بین به برقراری توافق بوده و در تسهیل مذاکرات نقش اصلی را ایفا کرده، در پست های شگفت انگیز توییتری خود هموازه از آن حمایت کرده است.

با این حال اولیانوف از اظهار نظر در مورد آخرین خواسته های روسیه برای رفع تحریم ها خودداری کرده و گفته که در مورد چشم انداز رسیدن به توافق خوش بین است. او در پاسخ به فارین پالیسی گفته: «فقط می‌توانم بگویم که عملاً هیچ شکی ندارم که توافق منعقد شود. اما من بسیج نیروهای ضد برجام و تبلیغات علیه آن را هم در آمریکا و هم در ایران و در محافل دیگر مشاهده می کنم. برخی خطرات هنوز وجود دارند».

سردرگمی در مورد انگیزه روس ها

هنوز مشخص نیست که آیا روسیه آماده تلاش برای نابودی توافق هسته ای در صورت برآورده نشدن شرایط آن است یا اینکه به دنبال گرفتن برخی امتیازات نهایی است یا خیر.

ایالات متحده و دیگر مذاکره‌کنندگان مایلند روسیه از تحریم‌ها معاف شود تا این کشور بتواند به هر تعهدی که برای اجرای توافق بر عهده می‌گیرد، عمل کند. اما اظهارات لاوروف نشان داد که او به دنبال معافیت تجاری گسترده با ایران است.

آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه آمریکا در مصاحبه با شبکه سی‌بی‌اس گفته که تحریم‌های روسیه «هیچ ارتباطی با توافق هسته‌ای ایران و چشم‌انداز احیای توافق ندارد». او خاطرنشان کرد که «چند موضوع بسیار چالش برانگیز باقی مانده و حل نشده وجود دارد».

مزایای بالقوه برای روسیه

دیپلمات اروپایی به فارین پالیسی گفته: «تقاضای روسیه بر نیاز دولتهای عضو مذاکرات به کشوری که که مایل به قبول بار پذیرش سوخت مازاد ایران هستند تاکید دارد. شخصاً فکر می‌کنم باید کشوری را برای جایگزین پیدا کنیم و با ارسال کمک‌های زیادی تأسیساتی برای آن‌ها بسازیم تا بتوانند سوخت مصرف‌شده ایران را به جای ارسال به روسیه پردازش کنند. اما این کمی زمان می برد»

به گروگان گرفتن این طرح برای روسیه مزایای بالقوه ای دارد. این امر باعث می‌شود ناکامی بایدن برای دستیابی به یک پیروزی کلیدی در سیاست خارجی شود، آمریکایی‌ها را گرفتار یک بحران بزرگ گسترش سلاح‌های هسته‌ای در خاورمیانه کند و قدرت واشنگتن را برای حفظ فشار بر روسیه کاهش دهد. همچنین یک میلیون بشکه نفت خام ایران را از بازار جهانی دور نگه می‌دارد و قیمت‌ها را برای روسیه که همچنان صادرکننده بزرگ انرژی است، بالا نگه می‌دارد.

نزدیکی ناخواسته ایران و آمریکا

به گفته علی واعظ، کارشناس مذاکرات هسته‌ای از گروه بین‌المللی بحران: «هنوز قطعی نیست که روسیه بخواهد احیای برجام را ملغی کند. ممکن است آنها بخواهند از آن به عنوان اهرمی برای تضعیف رژیم تحریم های آمریکا علیه روسیه استفاده کنند».

هنری روم، که مذاکرات ایران را همراه با گروه اوراسیا دنبال می‌کند، معتقد است: «توافق همچنان محتمل‌تر است زیرا همه طرف‌ها تا اینجا پیش رفته‌اند و بسیاری از مسائل واقعاً پیچیده حل شده‌اند و ما اکنون در جایی هستیم که ایرانی‌ها آماده توافقند». اما او افزود که «برای انجام این کار باید دیپلماسی خلاقانه زیادی وجود داشته باشد«.

رابرت آینهورن، کارشناس منع اشاعه در مؤسسه بروکینگز، گفت تردید دارد روس‌ها با توجه به منافع ملی خود در نهایی شدن این توافق، به دنبال ایجاد حفره بزرگی از طریق تحریم‌های ایالات متحده علیه روسیه باشند. او گفت: «نکته شگفت انگیز این اقدام روسیه این است که توانسته است آمریکا و ایران را متحد کند. هر دوی آنها «از این ضربه کات دار (برگشت اوضاع) در ساعت یازده آزرده خاطر بودند».