اشتباه بزرگ بایدن در مقابل ایران/ برجام احیا نخواهد شد؟

کم رنگ شدن شانس احیای توافق؟

به نظر می رسد این هفته بیش از هر چیز دیگری تحت تاثیر این ادعای رسانه های اسرائیلی قرار گرفته بود که بر نقل از اظهارات مقامات این رژیم مدعی شده بودند که دولت جو بایدن، رئیس جمهور ایالات متحده، بیش از هر زمان دیگری به اعلام شکست مذاکرات هسته ای با ایران نزدیک است.

یکی از مقامات این رژیم به اسرائیل هیوم گفته بود: «امکان توافق میان طرفین در آینده قابل پیش‌بینی با سرعتی تصاعدی در حال کاهش است». یک منبع دیگر هم  در گفتگو با شبکه کان مدعی شده بود: «کاخ سفید این روزها خیلی بیش‌تر از گذشته تمایل دارد تا بپذیرد که مذاکرات احتمالا شکست خواهد خورد».

ادعاهای رسانه های اسرائیلی در طول این هفته در شرایطی منتشر شده بود که روز دوشنبه جیک سالیوان، مشاور امنیت ملی ایالات متحده در واشنگتن میزبان همتای اسرائیلی خود، ایال هولاتا بود. دیدار هولاتا از آمریکا یک روز پس از گفتگوی تلفنی جو بایدن و نفتالی بنت، نخست وزیر اسرائیل انجام شد.

طی این گفتگو بایدن وعده داد که طی ماههای آینده از سرزمین های اشغالی دیدار کند و بنت هم گفته بود: «من مطمئن هستم که رئیس‌جمهور بایدن، که دوست واقعی اسرائیل است و به امنیت آن اهمیت می دهد، سپاه پاسداران را از لیست تروریستی [خارجی] [وزارت امور خارجه] خارج نخواهد کرد».

به موازات این ادعاها، پایگاه خبری-تحلیلی اکسیوس نیز روز دوشنبه مدعی شد دولت بایدن «به تازگی بحث درباره سناریویی را آغاز کرده» که در آن توافق برجام دوباره احیا نخواهد شد. یک مقام ارشد دیپلماتیک اسرائیلی هم مدعی شده بود که مقامات دولت بایدن به همتایان اروپایی خود اطلاع داده‌اند که واشنگتن قصد ندارد سپاه پاسداران را از فهرست مذکور خارج کند.

اختلاف بر سر امری نمادین

در حال حاضر بیش از شش هفته است که مذاکرات بر سر احیای برجام که در شهر وین پیگیری می شد، به دلیل اختلاف میان ایران و آمریکا بر سر حضور سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در لیست تروریسم وزارت خارجه آمریکا متوقف مانده است. در شرایطی که به نظر می رسید توافق میان ایران و قدرتهای جهانی (موسوم به 5+1) در حال نهایی شدن است، ابتدا بروز جنگ در اوکراین و پس از آن اختلاف بر سر مسئله مذکور، سرنوشت مذاکرات را با بن بست غیرمنتظره ای مواجه کرده است.

در حال حاضر، جمهوری اسلامی هر گونه توافقی را مشروط به خروج سپاه پاسداران از لیست مذکور کرده است. با این حال دولت جو بایدن تاکنون از پذیرفتن این مسئله خودداری کرده است.

طی هفته های گذشته خبرهایی منتشر شده بود که هر دو طرف از طریق انریکه مورا، هماهنگ کننده اروپایی مذاکرات هسته ای، پیشنهادات خود را جهت حل این بن بست برای طرف مقابل ارسال کرده اند، با این حال هیچ کدام از این پیشنهادها -از جمله حذف نام سپاه و باقی ماندن نیروی قدس سپاه در لیست مذکور در ازای تعهد ایران نسبت به هدف قرار ندادن مقامات کنونی و سابق آمریکایی- مورد پذیرش طرف مقابل قرار نگرفته است.

بسیاری به دولت بایدن متذکر شده اند که با توجه به این که بسیاری از مقامات و نهادهای وابسته به سپاه پاسداران در ذیل تحریم های گسترده دیگر وزارت خزانه داری قرار دارند، حضور این نهاد در فهرست مذکور بیش از هر چیز امری نمادین است و قابلیت عملیاتی چندانی ندارد. به همین سبب، با توجه به این که این مسئله برای جمهوری اسلامی مسئله ای حیثیتی به شمار می رود، بهتر است که بایدن و همکارانش نسبت به این مسئله تجدیدنظر کنند. 

با این همه بایدن که به شدت تحت فشار مخالفان احیای برجام قرار دارد از پذیرش این مسئله در حال حاضر خودداری کرده است. هفته گذشته، ندپرایس سخنگوی وزارت خارجه ایالات متحده در پاسخ به سوالی در این رابطه گفته بود: «اگر ایران خواهان لغو تحریم‌هایی است که فراتر از برجام است، باید به نگرانی‌های فراتر از برجام ما رسیدگی کنند». پرایس در گفتگو با خبرنگاران افزوده بود: «اگر آن‌ها نمی‌خواهند از این گفتگوها برای حل و فصل دیگر مسائل دوجانبه استفاده کنند، ما مطمئن هستیم که می‌توانیم خیلی سریع درباره برجام به تفاهم برسیم و اجرای مجدد تعهدات خود را منطبق با توافق آغاز کنیم».

احیای برجام، بهترین گزینه آمریکا

در چنین وضعیتی، روز سه شنبه، آنتونی بلینکن، وزیر امورخارجه ایالات متحده، روز سه‌شنبه با حضور در کمیته روابط خارجی مجلس سنای این کشور در پاسخ به پرسش های سناتورها تأیید کرد که سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ایران تهدید مستمری علیه مقامات سابق و کنونی آمریکا است. 

با این حال بلینکن با انتقاد از حضور سپاه در لیست تروریسم وزارت خارجه گفته دولت بوش این موضوع را بررسی کرد و این کار را انجام نداد، زیرا هیچ دستاوردی نداشت بلکه ممکن بود برای مردم ما و نیروهای ما در منطقه خطر بیشتری ایجاد کند. دولت اوباما هم به نتیجه مشابهی رسید، دولت ترامپ تصمیم گرفت این کار را بکند در حالی که بر خلاف نظر رئیس ستاد مشترک نیروهای مسلح و مجامع نظامی و اطلاعاتی او بود، زیرا به باور دو دولت پیشین و همچنین رهبران ارشد دولت ترامپ، دستاورد آن ناچیز و هزینه بالقوه اش زیاد بود. او افزوده پس از خروج این کشور از توافق هسته‌ای با ایران و شناسایی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی به عنوان یک سازمان تروریستی، این گونه حملات علیه مقامات آمریکایی از سال 2019 تا سال گذشته افزایش چشمگیری داشته است.

بلینکن که در جریان حضورش در کنگره با انتقادهایی از تلاشهای دولت برای احیای برجام مواجه بود، تاکید کرده که از نظر آمریکا، بازگشت به توافق اتمی بهترین راه مقابله با چالش هسته‌ای ایران است. او توافق سال 2015 با ایران را ناقص ولی بهتر از گزینه های دیگر خواند. او گفته ما گزاره دیگر را که خروج از توافق و تلاش برای اعمال فشار بیشتر بود، آزموده ایم.

دشواری اذعان به شکست مذاکرات

در حالی که به نظر می رسد موافقین و مخالفین احیای برجام بالاخص در ایالات متحده -که در حال حاضر در تب و تاب برگزاری انتخابات میان دوره ای است- تمام توان خود را به کار گرفته اند، روز سه شنبه، گروهی ۴۳ نفره از مقام‌های ارشد پیشین اروپایی در نامه‌ای که در وب‌سایت گروه بین‌المللی بحران منتشر شد برجام توافقی موفق خوانده و خواستار احیای هر چه سریع‌تر آن شده‌‌اند. آن‌ها در نامه‌ای سرگشاده نوشته‌اند: «در شرایطی که همکاری‌های کشورهای دو سوی آتلانتیک برای پاسخ به تهاجم بی‌دلیل روسیه به اوکراین از هر زمان حیاتی‌تر شده است، اشتباه بزرگی برای رهبران آمریکا و اروپا خواهد بود که فرصت را برای مهار کردن کردن بحران هسته‌ای در خاورمیانه از دست بدهند.»

روز چهارشنبه هم شماری از اعضای جمهوری‌خواه کمیته‌های روابط خارجی و نیروهای مسلح مجلس نمایندگان آمریکا در نامه‌ای به جو بایدن تاکید کرده‌اند که از دیپلماسی پنهان دولت او و عدم اطلاع‌رسانی علنی درباره امتیازهای احتمالی که برای احیای برجام به جمهوری اسلامی می‌دهد خسته شده‌اند و از دولت جو بایدن خواسته اند به طور علنی و شفاف مردم را در جریان امتیازهایی که برای احیای برجام به ایران می‌دهد، قرار دهد.

در این شرایط تردیدها نسبت به احیای توافقی که با خروج دونالد ترامپ از آن، خطر بروز خطرناک ترین تنش ها را به بالاترین سطح رساند، بیش از پیش افزایش یافته است. رافائل گروسی، مدیر آژانس بین المللی انرژی اتمی در گفتگو با آسوشیتدپرس ضمن اذعان به این که توانایی ایران برای غنی‌سازی اورانیوم از زمان خروج آمریکا از برجام تقویت شده، درباره احتمال شکست مذاکرات احیای برجام گفته: «اگر مذاکرات با شکست روبرو شود -موضوعی که نمی خواهم آن را تصور کنم، اما این یک احتمال است- باید با همتایان ایرانی ام بنشینیم و دوباره موضوعات را بررسی کنیم».