سفر گزارشگر ویژه سازمان ملل تهران/ هدف وی چیست؟

شورای حقوق بشر سازمان ملل در سال ۲۰۱۴ سازوکار گزارشگر ویژه بررسی آثار منفی اقدامات قهری یکجانبه بر بهره مندی افراد از حقوق بشر را طی قطعنامه‌ای به تصویب رساند. کشورهای غربی هر سال به این قطعنامه رای مخالف می‌دهند.

آلینا دوهان قرار است جمع‌بندی تحقیقات و نتایج سفر خود را به ایران، در قالب یک‌ گزارش به پنجاه‌ویکمین نشست شورای حقوق بشر سازمان ملل که در سپتامبر ۲۰۲۲ برگزار می‌شود، ارائه دهد.

او فردی بسیار مصمم، حرفه‌ای و دارای روحیه تعامل بسیار بالا است. از هنگام انتصاب در سپتامبر ۲۰۲۰، به رغم شرایط برخاسته از پاندمی کرونا از کشورهای قطر، ونزوئلا و زیمباوه بازدید کرده است.

در وبینارها و مصاحبه‌های مطبوعاتی بسیاری شرکت کرده و تعامل قوی با رسانه ها و نهادهای مدنی و سایر کارشناسان ملل متحد دارد.

النا دوهان، پس از انتصاب، در مارس ۲۰۲۰، در  نخستین بیانیه عمومی خود در ۳ آوریل ۲۰۲۰، پس از همه‌گیری کرونا از دولتها به طور جدی درخواست کرد تا تمامی تحریم هایی که مانع پاسخ های بشردوستانه دولت های تحت تحریم در شرایط  همه‌گیری کووید- ۱۹ برای حفظ زندگی جمعیت خود می‌شود، لغو، تعلیق یا محدود کنند.

در این بیانیه به دولت های تحت تحریم ایران، ونزوئلا، کوبا، سوریه و یمن اشاره نموده و بر لزوم کمک های بشردوستانه تأکید می‌کند.

 در اولین گزارش خود به اجلاس ۴۵ شورای حقوق بشر، رویکرد و "اولویت ها و نقشه راه" خود را برای انجام این دستورکار اعلام می کند. دوهان تعیین وضعیت حقوقی حاکم بر نظام تحریم ها برای به حداقل رساندن پیامدهای انسانی ناشی از اعمال آنها را وجهه همت خود قرار داده است.

از جمله اهداف اعلامی وی، در این گزارش به شرح زیر می باشد:

- شناسایی و ارزیابی تأثیر منفی اقدام های قهری یکجانبه در برخورداری از حقوق بشر در شرایط اضطراری از جمله بحران بهداشتی فعلی برخاسته از همه گیری کووید-۱۹

- تحلیل و نظام مندکردن اصطلاحات رایج مربوط به دستورکار و برنامه‌های ارزیابی قانونی بودن شکل‌های مختلف از تحریم‌های اعمالی از سوی دولت‌ها و سازمان‌های بین‌المللی بدون یا فراتر از مجوز شورای امنیت

- تجزیه و تحلیل دقیق امکان استفاده از مکانیسم‌های جهانی و منطقه‌ای موجود برای حمایت از حقوق کسانی به طور نامطلوبی تحت تأثیر تحریم‌های یکجانبه قرار گرفته‌اند

- بررسی گسترش مقوله‌ها و تعداد اهداف تحریم‌ها و تمرکز بر اثر انواع مختلف تحریم‌ها بر تمامی مقوله‌های حقوق بشر، شامل حقوق جمعی و مسئولیت حمایت و دلایل قانونی تحریمهای اعمال شده علیه اشخاص و نهادهای غیردولتی

- بررسی ایجاد یک سیستم شفاف و جامع کنترل، حذف از فهرست، احیای حقوق، جبران خسارت و پرداخت غرامت تحت نظارت سازمان ملل و احیای موقعیت سازمان ملل متحد به عنوان سیستم متمرکز کنترل استفاده از هرگونه اقدام اجباری (فشار) که مطابق با منشور ملل متحد و اصول بنیادین حقوق بین‌المللی اتخاذ می شود.

همکاری با دولت ها، نهادهای ملل متحد، سازمان های بین المللی و منطقه‌ای و جوامع مدنی

دوهان در گزارش اخیر در سپتامبر ۲۰۲۱، بررسی و ارزیابی کلی از مفهوم، ویژگی ها و وضعیت حقوقی تحریم های یکجانبه را ارائه می دهد. این گزارش همچنین مبانی حقوقی، ویژگی‌ها و قانونی بودن تحریم‌های اعمال‌شده بر اشخاص حقیقی و غیردولتی را پوشش می‌دهد. همچنین اعمال تحریم های فراسرزمینی را مورد بررسی و نقد قرار می دهد.

در گزارش به اجلاس ۴۵ شورای حقوق بشر و ۷۵ مجمع عمومی در بندهای متعددی آثار تحریم های یکجانبه علیه ایران را ترسیم کرده است.

گزارشگر ویژه در بیانیه ۱۸ اکتبر ۲۰۲۱ اعلام می کند تبعیت بیش از حد از تحریم های آمریکا به حق سلامتی ایرانیان آسیب زده است. خانم دوهان به همراهمی جمعی از کارشناسان ملل متحد در بیانیه اخیر خود به تبعیت بیش از حد از شرکت های تجاری از تحریم های آمریکا و تأثیر منفی بر برخورداری حقوق بشر و مسئولیت شرکت ها در رعایت حقوق بشر بر اساس اصول راهنمای حقوق بشر و تجارت تاکید کرده و تصریح می کند که چگونه تبعیت بیش از حد از تحریم‌های آمریکا به توانایی بیماران ایرانی برای برخورداری از حقوق انسانی خود، به ویژه حقوق سلامت، عاری از درد جسمی و روانی، رفتار غیرانسانی آسیب می‌رساند، تأکید می کند.

در این بیانیه ۵ کارشناس ملل متحد شامل اقدامات قهری، اعدام های فراقضایی شکنجه، همبستگی بین المللی، سلامت مشارکت کرده اند، در حالی که گزارشگر ویژه کشوری ایران جاوید رحمان مشارکت نکرده است. در حالی که چنین برخوردی برخلاف رویه گزارشگر ویژه کشوری در مشارکت با کارشناسان ملل متحد در صدور بیانیه علیه ایران بود است.

در ۲۲ اکتبر ۲۰۲۰، گزارشگر ویژه در نشست مجازی با نمایندگان ۱۶ کشور گروه همفکر (از جمله ایران) که توسط نمایندگی دائم چین در سازمان ملل متحد در ژنو برگزار شد، شرکت کرد و درمورد آثار منفی تحریمهای یکجانبه صحبت کرد.

در ۳۰ نوامبر ۲۰۲۰، گزارشگر ویژه به عنوان میهمان ویژه در نشست مجازی اقدامات قهری یکجانبه و تأثیرات آنها در پرتوی همه گیری کووید-۱۹ که توسط نمایندگیهای دائمی کوبا، ایران و ونزوئلا مستقر در وین، برگزار شد، شرکت کرد. این رویداد با حضور ۶۰ شرکتکننده از ۳۷ کشور برگزار شد. گزارشگر در مثالهای متعدد تحریمهای یکجانبه علیه ایران، ونزوئلا، سوریه، کوبا و اقدامات غیرقانونی آمریکا به ویژه در اعمال فراسرزمینی قوانین ملی خود، اعمال تحریمهای ثانویه و جلوگیری از دریافت وام های اضطراری و توسعه ای برای مبارزه با کووید-۱۹  از بانک جهانی و صندوق بین المللی پول  توسط کشورهای مورد هدف تحریم از جمله ایران، کوبا، سودان را مورد نقد و چالش قرار داد.

بازدیدهای کشوری

 بازدید از قطر

دوهان اولین بازدید کشوری خود را از قطر در نوامبر ۲۰۲۰ انجام داد. گزارشگر ویژه از ۱ تا ۱۲ نوامبر ۲۰۲۰ از قطر بازدید کرد. با طیف گسترده ای از مقامات دولتی، نمایندگیهای دائم و نمایندگان دانشگاه ها، موسسات تجاری، آژانس های سازمان ملل متحد و جامعه مدنی و همچنین با قربانیان نقض حقوق بشر ملاقات کرد.

گزارشگر از کاهش اقدامات محدودکننده در ژانویه ۲۰۲۱ و از سرگیری روابط دیپلماتیک بین قطر و چهار کشور تحریم کننده یکجانبه بحرین، مصر، عربستان سعودی و امارات متحده عربی استقبال کرد.

گزارشگر با گردآوری واقعیت ها و اطلاعات، آثار منفی که اقدامات قهری بر حقهای بشری برجای گذاشته است ترسیم نموده است. در فرآیند توصیف، گزارشگر  به اقدامات مستقیم اعمال شده از سوی چهار کشور  علیه قطر  و آثار و پیامدهای آن  اشاره می کند.

از نظر گزارشگر، تدابیر محدودکننده اعمال شده علیه قطر در دوره بین سال‌های ۲۰۱۷ تا ۲۰۲۰ به‌عنوان «اقدامات قهری یک‌جانبه» تلقی می‌شوند، چرا که توسط کشورهایی بدون دستور شورای امنیت طبق ماده ۴۱ منشور ملل متحد اتخاذ شدهاند. گزارشگر از اینکه اقدامات یکجانبه با رعایت الزامات بنیادین حقوقی توسط چهار کشور مطابقت نداشته، ابراز نگرانی می کند و میگوید این اقدامات بر حقوق مردم ساکن در قطر و سایر افراد فراتر از قطر تأثیر منفی گذاشته است.

گزارشگر ویژه همچنین تاکید می کند که هرگونه اقدام یکجانبه ای که توسط شورای امنیت مجاز نیست یا فراتر از مجوز آن است، تنها باید در انطباق کامل با حقوق بین الملل، مطابق با اصول اساسی حاکمیت قانون، از جمله قانونی بودن، مشروعیت، انسانیت و تناسب، با در نظر گرفتن رویکرد احتیاطی در مورد تأثیر انسان دوستانه اتخاذ شوند.

بازدید از ونزوئلا

گزارشگر از ۱ تا ۱۲ فوریه ۲۰۲۱ از این کشور بازدید کرد و درصدد ارزیابی تأثیر تحریم های یکجانبه اعمال شده توسط تعدادی از دولتها و سازمانهای بین المللی در زمینه حقوق بشر بر ونزوئلا برآمد.

گزارشگر در گزارش خود نشان می دهد که چگونه تحریم‌های بخشی بر صنایع نفت، طلا و معدن، محاصره اقتصادی، مسدود کردن دارایی‌های بانک مرکزی، تحریم‌های هدفمند اعمال شده علیه ونزوئلا و اتباع و شرکت‌های کشورهای ثالث و تبعیت بیش از حد بانک‌ها و شرکت‌های کشورهای ثالث باعث شده بحران اقتصادی و اجتماعی موجود تشدید شده و آثار مخربی بر کل جمعیت، به ویژه آنهایی که در فقر زندگی می کنند، زنان، کودکان، سالمندان، افراد دارای معلولیت یا مبتلا به بیماری های تهدید کننده حیات یا مزمن و جمعیت بومی برجای گذاشته است. هیچ قشری از جامعه نیست که متأثر نشده باشد. او توصیه می‌کند که این تحریم‌ها که عمدتاً به نام حقوق بشر، دموکراسی و حاکمیت قانون اعمال شده‌اند، لغو شوند، زیرا این تحریم ها این اصول، ارزش‌ها و هنجارها را تضعیف می‌کنند.

گزارشگر در چارجوب حقوق بین الملل، غیرقانونی بودن تحریم های یکجانبه از سوی آمریکا را ترسیم کرده است. به غیرقانونی بودن تحریم های فراسرزمینی اشاره کرده است.

در نگاه کلی باید گفت که گزارش، ترسیمی جدی از وضعیت آثار تحریم ها بر ونزوئلا با تأکید بر مسئوولیت مداری دول مرتبط از جمله آمریکا است.

بازدید از زیمبابوه

گزارشگر از ۱۷ تا ۲۸ اکتبر ۲۰۲۱ از زیمبابوه بازدید کرد و گزارش مقدماتی خود را نیز ارائه نمود که این گزارش هنوز نهایی نشده است.

گزارشگر از دولت زیمبابوه به دلیل فراهم آوردن شرایط مناسب بازدید قدرانی کرده است.

گزارشگر آثار تحریم ها را بر ابعاد مختلف حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی بررسی نموده است.

گزارشگر در ارتباط با تحریمهای اعمالشده  علیه اشخاص حقیقی و حقوقی در زیمبابوه و همچنین تحریم های ثانویه و رعایت بیش از حد گسترده بانک ها و شرکت های کشورهای ثالث، اظهار نگرانی در مورد تطابق آنها با استانداردهای حقوقی بین المللی میپردازد.

گزارشگر ویژه تحریم های هدفمند یکجانبه موجود را به عنوان یک "اقدام تنبیهی" حداقل ناقض تعهدات ناشی از اسناد جهانی و منطقه ای حقوق بشر می داند که بسیاری از این قواعد، دارای ماهیت آمره هستند.

گزارشگر ویژه به آثار تحریم های هدفمند علیه مقامات عالی دولتی و آثار آن بر بحران بخش های اقتصادی تأکید می کند.

گزارشگر ویژه اعمال صلاحیت فراسرزمینی در وضع تحریم ها را مطابق حقوق بینالملل غیرقابل توجیه میداند و اینکه خطرات ناشی از تبعیت بیش از حد را افزایش میدهد.