پروازهای دوحه ناجی برجام می‌شوند؟/ تلاش‌های دقیقه نودی دو‌ پیام‌رسان هسته‌ای

آخرین تلاش‌ها؛ هیچ پیشنهادی از سوی آمریکا

این دومین سفر مورا به تهران از زمان اعلام «وقفه» در مذاکرات هسته‌ای وین در هشت هفته پیش است. مورا آخرین تلاش خود را به کار گرفته تا  برای حل اختلاف بر سر درخواست ایران مبنی بر حذف سپاه پاسداران انقلاب اسلامی از لیست سیاه تروریسم وزارت خارجه آمریکا راهی بیابد تا طرفین بتوانند به سمت امضای توافق هسته ای حرکت کنند.

این ها در حالی است که بنا بر گزارش اکسیوس، دولت بایدن، متحدان اروپایی و اسرائیل ابراز نگرانی کرده اند که همزمان با توقف مذاکرات ایران به توسعه برنامه هسته ای خود ادامه خواهد می دهد. بنابراین مورا سفر خود را با دولت بایدن، فرانسه، بریتانیا و آلمان هماهنگ کرده است. با این حال مقامات دولت بایدن گفته اند که هیچ پیشنهاد جدیدی از سوی آمریکا برای ایرانی ها به مورا نداده اند.

ایالات متحده همچنان از حذف سپاه پاسداران انقلاب اسلامی از لیست سیاه تروریسم امتناع می ورزد، مگر اینکه ایران موافقت کند که در مورد موضوعات خارج از برنامه هسته ای خود، از جمله فعالیت منطقه ای خود امتیاز دهد. یکی از مقامات ارشد آمریکایی به باراک راوید، گزارشگر اکسیوس گفته که دولت بایدن امیدوار است ایرانی‌ها از خواسته خود در مورد سپاه پاسداران انقلاب اسلامی صرف نظر کنند و پیش‌نویس توافقی را که در وین به دست آمده را امضا کنند.

مورا دست خالی باز نمی‌گردد

علی هاشم، تحلیلگر المانیتور هم که مذاکرات هسته ای را از نزدیک دنبال می کند، در گزارش خود از سفر مورا به تهران نوشته، از آنجا که او حامل هیچ پیامی از سوی واشنگتن نیست، بنابراین اهمیت سفر او در این است که احتمالا او از سوی تهران به این دیدار دعوت شده است. این در حالی است که چند ماه پیش در وین، ناظران در انتظار برگزاری مراسم امضای احیای توافق هسته ای ایران (موسوم به برجام) بودند.

پیش از عزیمت مورا به تهران، جوزپ بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا و مقام بالادستی مورا، اعلام کرده بود که این دیدار «آخرین تیر» برای خروج از بن بست است. در این صورت اگر ادعای دعوت مورا از سوی ایران صحت داشته باشد، به سختی می توان باور کرد که او دست خالی از ایران بازگردد.

بعید است مورا راه حل روشنی برای خروج از بن بست کنونی داشته باشد که به واسطه اختلاف بر سر مسئله سپاه پاسداران پیش آمده است. پیش از این هم مورا پیشنهاد کرد که کلیت سپاه -و نه نیروی سپاه قدس- از فهرست مذکور خارج شود. اما حداقل در حال دور از ذهن به نظر می رسد که این پیشنهاد مورد موافقت قرار گیرد.

خط پروازی ناجی توافق

این مقام اتحادیه اروپا از طریق دوحه به تهران پرواز کرده و این در حالی است که به گفته وزارت امور خارجه ایالات متحده، برایان مک کئون، معاون وزیر امور خارجه آمریکا هم در روزهای 9 تا 10 می با حضور در دوحه به بحث در مورد اولویت های واشنگتن در منطقه و سایر موضوعات پرداخت. مک کئون به عنوان فردی بسیار نزدیک به آنتونی بلینکن، وزیر امورخارجه آمریکا و از اعضای برجسته حلقه امنیت ملی بایدن محسوب می شود. هنوز مشخص نیست که آیا توقف مورا در دوحه و دیدار مک کئون به هم مرتبط هستند یا خیر.

علی هاشم مدعی شده که در پرواز دوحه به تهران، به تنهایی با مورا مواجه شده و در حالی که نماینده اروپا سعی می کرد اوراقش را مرتب کند از او پرسیده که آیا پیامی از واشنگتن برای ایرانیان دارد. او ضمن رد این موضوع به گزارشگر المانیتور گفته: «من از سوی مقامات ایرانی دعوت شده‌ تا به تهران سفر ‌کنم تا به آنچه که آنها پیشنهاد و چیزی که ممکن است ارائه کنند گوش بدهم». مورا همچنین درباره موضوع خروج سپاه پاسداران از فهرست مذکور و لغو تحریم‌های آمریکا هم بار دیگر تاکید کرده: «مقامات آمریکایی به صراحت گفتند که فعلاً گزینه دیگری را مورد ارزیابی قرار نمی دهند».

امیر چه در سر دارد؟

به موازات این سفر، پرواز دیگری از دوحه ربه توجه ها را به خود جلب می کند. امیر قطر، شیخ تمیم بن حمد، روز پنجشنبه وارد تهران می شود و زمان بندی این سفر دلالت بر تلاش دوحه برای ایجاد مصالحه میان ایالات متحده و جمهوری اسلامی دارد.

گمانه زنی هایی در مورد اینکه آیا امیرقطر می تواند برخی از ترتیباتی را که ممکن است به احیای توافق هسته ای کمک کند، پیش ببرد وجود دارد. سفر امیر قطر به دنبال اولین نشست کمیته رایزنی سیاسی ایران و قطر در 10 اردیبهشت در تهران به ریاست احمد بن حسن الحمادی دبیرکل امور خارجه قطر و علی باقری معاون سیاسی وزیر  امور خارجه ایران انجام شد. مشخص نیست که قطر چه چیزی در سر دارد، اما مسلم است که دوحه علاقه واقعی به ایجاد فضای گفتگو بین دو دشمنی دارد که با آنها روابط خوبی دارد.

در این شرایط، شبکه العربی الجدید متعلق به قطر روز سه شنبه گزارش داد که ابراهیم رئیسی، رئیس جمهور ایران قرار است به عمان سفر کند. این گزارش پس از آن منتشر شد که سخنگوی وزارت امور خارجه ایران تایید کرد که رئیس جمهور برنامه هایی برای بازدید از دو کشور خلیج فارس دارد.
موفقیت تنها از طریق «دیپلماسی غیررسمی»

به همین بهانه هم هادی خسرو شاهین کارشناس ایرانی روابط ایران و آمریکا  در گفت و گو با العربی الجدید در پاسخ به  این پرسش که آیا سفر رئیس جمهور ایران به عمان می تواند به حل و فصل مسائل باقی مانده بین تهران و واشنگتن برای احیای برجام ختم شود، به نقش تاریخی عمان بین دو طرف اشاره کرد و گفته: آنچه عمان و دیگر طرف‌های خلیج‌فارس را تشویق می کند تا به میانجی‌گری میان تهران و واشنگتن بپردازند، تمایل جدی آنها به ایجاد فضایی برای کاهش تنش‌ها و دستیابی به ثبات و امنیت منطقه‌ای از طریق احیای توافق هسته‌ای و نیز ارتقای جایگاه و نقش خود از طریق اعمال این نوع دیپلماسی است.

خسرو شاهین افزود: «بحران اوکراین و نگرانی از اشاعه بحران به خاورمیانه و تبدیل آن به عرصه بی ثباتی دیگر و ورود منطقه به رقابت هسته ای، عمان و سایر طرف ها را به دنبال راه حل هایی برای احیای توافق هسته ای کشانده است. با این حال، انتظار نمی رود که از طریق میانجی عمانی یا دیگران موفقیت بزرگی در مذاکرات وین حاصل شود، زیرا تشدید شرایط دوقطبی داخلی در ایالات متحده محدودیت های بیشتری را برای احیای توافق بر این دولت تحمیل کرده است، زمان امروز به نفع جو بایدن رئیس جمهور آمریکا نیست تا از توافق احتمالی و غیر اجماعی با تهران به عنوان برگ برنده در انتخابات میان دوره ای کنگره استفاده کند».

خسرو شاهین، در مصاحبه با العربی الجدید همچنین موفقیت میانجیگران منطقه ای تهران و واشنگتن در تحت فشار قرار دادن آنها برای دستیابی به توافق را با توجه به محدودیت های داخلی رئیس جمهور آمریکا رد کرد. اما وی در عین حال معتقد است که موفقیت در چنین شرایطی تنها در صورتی امکان‌پذیر است که عمان یا سایر طرف‌های میانجی با هدایت مذاکرات محرمانه مشابه آنچه طی سال‌های 2011 تا 2013 انجام شد، تهران و واشنگتن را«از طریق دیپلماسی غیررسمی» به یکدیگر نزدیک کنند.