ملاقات محرمانه «کری» و ظریف در زمان ترامپ

به گزارش اقتصادنیوز به نقل از خبرگزاری خبرآنلاین، بعد از خروج ترامپ از برجام، تحریم های هوشمند اوباما علیه ایران به شدت تشدید و راهبرد فشار حداکثری با هدف براندازی نظام جمهوری اسلامی ایران شکل گرفت. تحریم هایی بسیار سخت در تقریبا همه حوزه های حیاتی اعم از مالی، بانکی، تجاری، کشتیرانی و حتی غذا و دارو. ایران در همان روزها به درستی راهبرد فشار حداکثری دولت ترامپ علیه ملت ایران را یک جنگ همه جانبه اقتصادی نامید و عزم خود را برای مقاومت در برابر این جنگ و خنثی کردن فشارهای حداکثری به کار گرفت که یکی از این روش ها استفاده حداکثری از ظرفیت دیپلماسی بود.

راهبرد فشار حداکثری آمریکا منجر به تحریم بیش از هزار شخص حقیقی و تحریم در حوزه های مالی،بانکی،گاز،نفت،پتروشیمی،بیمه،کشتی سازی، بنادر، طلا، فلزات گرانبها، خودروسازی، نرم افزار،آهن، فولاد،آلومینیوم،مس، معدن،هواپیمایی و صنعت موادغذایی شد. تحریم هایی که با امضای شخص ترامپ صورت می گرفت و وزارت بازرگانی امریکا هر کشوری را که با این راهبرد همراه نمی شدند تحت فشار و جریمه های شدید قرار می داد. سفرهای پمپئو به کشورهای اروپایی و آسیایی در حالی انجام می شد تا پیغام امریکا برای هماهنگی کشورها در تحریم ایران به طور رساتر به رهبران سیاسی آنها برسد. این دیدارها متحدان، همسایگان و دوستان تجاری ایران از جمله عراق،کره جنوبی،ژاپن،لبنان،افغانستان و چین را در برابر امریکا تحت فشار قرار داد. نتیجه این فشارها بلوکه شدن میلیاردها دلار پول ایران در حساب این کشورها بود.

دولت دوازدهم در کنار اتخاذ تدابیری برای بی اثر کردن تحریم ها، دور زدن تحریم ها، اتکاء بیشتر به ظرفیت های داخلی و توجه به اقتصاد مقاومتی و جهش تولید، مسیر دیپلماسی را برای احیاء برجام و رفع تحریم ها کنار نگذاشت و تا آخرین روزها معتقد بود که بهترین روش در کنار همه تدابیر به کار گرفته شده، رفع تحریم ها است. به همین دلیل دستگاه سیاست خارجی کشور و در رأس آن محمد جواد ظریف اهتمام ویژه ای برای به خدمت گرفتن ظرفیت های دیپلماسی داشتند. اخیرا نشریه آمریکایی فری‌بیکن نزدیک به حزب جمهوریخواه ، با انتشار یک سند داخلی وزارت خارجه آمریکا که به تازگی از طبقه بندی محرمانه خارج شده روایتی از دیپلماسی پنهانی محمدجوادظریف را برای کاهش فشار تحریم بر مردم ایران منتشر و افشا کرده است: «در سال ۲۰۱۸، مقامات ارشد دولت اوباما در تلاش برای تضعیف سیاست دولت دونالد ترامپ برای منزوی کردن حکومت ایران محرمانه با مقامات این کشور دیدار کردند» .

براساس این گزارش که مورد توجه رسانه های خارجی قرار گرفته، هیاتی از سفرای سابق آمریکا در سال ۲۰۱۸ با محمدجواد ظریف، در اقامتگاه او در نیویورک دیدار کردند. ظریف در این نشست از اینکه متاثر از سیاست ترامپ، جبهه ضد آمریکایی در ایران ایجاد شده ، صحبت کرده بود. به نوشته فری بیکن، این سند نشان می‌دهد که مقامات سابق دولت اوباما چطور از دیپلماسی سایه در زمانی که دولت ترامپ بر سر کار بود،‌استفاده می کردند. به نوشته فری بیکن، این دیپلماسی حول فعالیت‌های هسته‌ای تسلیحاتی ایران، تبادل زندانیان، خروج از افغانستان و مذاکره با طالبان در گردش بود.

مایک پومپئو، وزیر امور خارجه دولت دونالد ترامپ با اشاره به این سند گفت: «این سند نشان می‌دهد که مقامات دولت اوباما در دولت ترامپ مانند زمانی که دولت اوباما بر سر کار بود، به کار خود درباره ایران ادامه می‌دادند.» او افزود: «هدف آن‌ها همکاری با وزیر خارجه یک رژیم تروریست، تضعیف تحریم‌ها و حفاظت از توافق بسیااری بدی بود که دو سال قبل از آن با تهران امضا کردند.»

ماجرای دیدار محرمانه ظریف و جان کری چه بود؟

اگرچه نشریه امریکایی فری بیکن، به درستی به ملاقات های ظریف با مقامات دولت اوباما اشاره داشته اما منابع نزدیک به تیم مذاکره کننده دولت دوازدهم می گویند ملاقات جان کری با محمدجواد ظریف نه در نیویورک بلکه در مونیخ رخ داده است. در آن مقطع ، ظریف با مجوز مقامات عالی نظام و با هدف ایجاد موانع در برابر کارزار امریکا برای فشارحداکثری علیه ایران، ملاقات هایی را با سران کشورها،رسانه های خارجی و مقامات و مشاوران دولت اوباما انجام می داد که نتایج آن در میدان دیپلماسی محسوس بوده است.

جان کری نیز در آن زمان مسئولیتی در دولت به عنوان مقامی رسمی نداشته و دیپلماسی پنهان و آشکار ظریف برای لغو تحریم ها در جریان بوده است. سال۱۳۹۸ که پمپئو، جان کری را به تماس با ایرانی ها بر علیه منافع امریکا متهم کرده بود، او به تلویزیون سی ان بی سی گفته بود « من در کنفرانس مونیخ وزیر امور خارجه ایران را خیلی کوتاه و برای چند دقیقه دیدم، ولی هیچ‌ حرفی در مورد این که چه بکنند و چه نکنند، با او نزدم.» اما او تاکید کرد که « داشتن گفت‌وگو در محافل عمومی برای سناتورها یا وزیران سابق رایج است، چرا که می‌خواهند از اوضاع آگاه باشند». در همان زمان، وزارت خارجه ایران اعلام کرد که محمد جواد ظریف به عنوان بخشی از دیپلماسی عمومی با کریس مورفی، سناتور آمریکایی در حاشیه اجلاس مونیخ دیدار کرده است.

در جریان انتشار فایل صوتی ظریف قبل از انتخابات۱۴۰۰، جان کری در جلسه شهادت کنگره در پاسخ به سوالات نمایندگان جمهوری‌خواه تایید کرد که چهار بار در دوره ریاست جمهوری دونالد ترامپ با ظریف دیدار داشته است. دیپلماسی عمومی ظریف برای کاهش فشار تحریم ها که در قالب رایزنی با وزرا،سناتورها و نمایندگان کنگره صورت می گرفت، در ابتدا منجر به به محدودیت تردد او در نیویورک و سپس تحریم او از سوی امریکا شد.

ناکامی امریکا در دستیابی به اهداف تحریم

ریچارد نفیو،معمار تحریم های هوشمند ایران، در کتاب خود با عنوان «هنر تحریم ها»، هدف از تحریم را «ایجاد درد» برای تغییر رفتار حاکمان جمهوری اسلامی بیان و تاکید می کند « باید تمرکز درد را جایی قرار دهیم که تصمیم‌گیرندگان را قانع کند. در مورد ایران، این از طریق ناراضی ساختن مردم از اوضاع است. البته درد لزوما به زجر رساندن مردم نیست و لازم نیست مردم را به گرسنگی کشاند. باید کاری کرد که تصمیم‌گیرندگان احساس راحتی نکنند». به بیان دیگر هدف از تحریم ها، تسلیم مردم و ایجاد فشار از پایین به نخبگان جمهوری اسلامی برای تغییر رفتار در سیاست خارجی بوده و تصور امریکایی ها این بوده که با شدت یافتن تحریم ها، مردم، حاکمان را مجبور به سازش و پذیرش خواسته های امریکا خواهند کرد. این صورتبندی نظری در تعیین اهداف تحریم از سوی امریکا، نه تنها موفقیت آمیز نبود بلکه نتیجه معکوس داشت. در میانه جنگ اقتصادی، دانشگاه مریلند نظرسنجی انجام داد که نشان می داد محبوبیت سردار سلیمانی به عنوان نماینده تاکتیک «مقاومت» بیشتر از محبویت محمدجواد ظریف به عنوان نماینده تاکتیک «مذاکره» در سیاست خارجی شده است. ظریف بارها به شکست ایده معمار تحریم ها در اثرگذاری بر رفتار مردم ایران متاثر از تحریم اشاره کرده بود. تحریم هایی که بجای ایجاد درد در مردم برای فشار به نخبگان جمهوری اسلامی، تمایل مردم به مقاومت در برابر امریکا را بجای انجام مذاکره افزایش داده بود.

ظریف که بارها به اشتباه امریکایی ها در تحریم ایران اشاره کرده بود در پاسخ به توئیت ترامپ در آستانه چهل سالگی انقلاب که نوشته بود «انقلاب به معنی چهار دهه شکست کامل برای ایران» بوده نوشت«چهل سال شکست آمریکا در پذیرش این موضوع که ایرانی‌ها هرگز به دوره تسلیم بازنخواهند گشت» . همان روزها ظریف در دیدار با جرمی هانت وزیر خارجه انگلیس گفته بود «تحریم‌ ها همیشه آسیب‌ می زنند؛ آن ها به مردم عادی آسیب می‌ زنند اما به ندرت می‌ توانند سیاست‌ ها را تغییر دهند. تحریم، افراد را پشت میز مذاکره بازنمی‌ گرداند؛ بلکه اراده برای مقاومت را تقویت می‌ کند.»

ملاقات های ظریف با مقامات امریکایی که با هدف رساندن پیام شکست کارزار حداکثری تحریم های ترامپ علیه مردم ایران صورت می گرفت، هزینه های زیادی را در داخل به شخص ظریف تحمیل کرد. اوج فشارها به ظریف که بعد از ملاقات با سناتورها و مقامات امریکایی همچون «رندپال» عضو جمهوری خواه نزدیک به ترامپ صورت گرفت، هنر ظریف در مذاکره برای تغییر نگرش امریکایی ها را نشان می داد تا به شکست امریکا در ایجاد درد در مردم ایران پی ببرند.

دیپلماسی عمومی ظریف و سفر به کشورهای خارجی

زنجیره ای از سفرهای خارجی محمدجواد ظریف به کشورهای دنیا و دیدار با مقامات و شخصیت های اثرگذار از اجماع حداکثری امریکا علیه ایران جلوگیری کرد. تلاشی که در آن سو، پمپئو وزیر خارجه امریکا نیز انجام می داد و در سفر به کشورهای دارای روابط اقتصادی با ایران، با اعطای امتیازات مالی و سیاسی، آنها را به حمایت از تحریم ایران تشویق می کرد. در این راستا ظریف فقط در سال پایانی مسئولیتش با هدف رفع اثرات تحریم به سوریه،ترکیه،روسیه،عراق،لبنان،چین،پاکستان،امریکای لاتین و ونزوئلا و گرجستان سفر کرد. نگاه به شرق و تلاش برای کاهش فشار حداکثری تحریم های امریکا، مهمترین هدف سفرهای دیپلماتیک ظریف به این کشورها بود . این سفرها به عدم همراهی کشورها با امریکا و انزای این کشور و درک حقانیت ایران در حقوق هسته ای و برجام منجر شد.

تحریم های یکجانبه ترامپ؛شکست در میدان دیپلماسی

دولت ترامپ بعد از خروج از برجام به علاوه تحریم های مالی،بانکی و نفتی، کارزاری را در میدان دیپلماسی برای انزوای ایران آغاز کرد. مجموعه اقدامات وزارت خارجه ترامپ در سازمان ملل و شورای امنیت، با تلاش های وزارت خارجه ایران منجر به شکست شد. نه تنها همراهی با امریکا علیه ایران صورت نگرفت بلکه کشورهای اروپایی تا واپسین روزهای ریاست جمهوری ترامپ، از حقوق هسته ای ایران دفاع کردند. تحریم های تسلیحاتی ایران برابر برجام در ۱۸ اکتبر سال ۲۰۱۹ لغو می شد و ایران می توانست صادرات اسلحه به سایر کشورهای جهان را آغاز نماید. امریکا برای مقابله با لغو تحریم های تسلیحاتی ایران، طرحی را شورای امنیت سازمان ملل فرستاد. اعضای شورای امنیت سازمان ملل متحد که به صورت آنلاین با یکدیگر در ارتباط بودند، پس از ساعات طولانی رای گیری، به قطع‌نامه تهیه شده از سوی آمریکا که در پی تمدید تحریم‌های تسلیحاتی ایران است، رای ندادند.

مبارزه حقوقی در دادگاه های بین المللی

بعد از خروج امریکا از برجام و متعاقب آن نقض معاهده مودت و بازگشت تحریم های بین المللی ، به دنبال شکایت ایران از امریکا، دیوان بین‌المللی دادگستری با رد ۶ اعتراض مقدماتی ایالات متحده، صلاحیت خود برای رسیدگی به شکایت ایران بر اساس عهدنامه مودت را تایید کرد. این پیروزی حقوقی واکنش های منفی زیادی برای دولت ترامپ به همراه داشت.

پیشتر، دیوان بین‌المللی دادگستری که اعلام نظر خود را در خصوص بررسی شکایت ایران علیه تصمیم مه ۲۰۱۸ آمریکا برای بازگرداندن تحریم‌ها علیه تهران انجام داد، تایید کرد که تحریم‌های واشنگتن علیه تهران خسارات جبران‌ناپذیری را برای مردم ایران ایجاد می‌کند و واشنگتن باید هرچه سریع‌تر این تصمیم خود را به گونه‌ای مورد بازبینی قرار دهد که محدودیت‌های اعمال شده بر ایران موجب بروز خسارات جبران‌ناپذیر برای مردم این کشور در حوزه تامین دارو، کشاورزی و حمل و نقل هوایی نشود. این مجموعه اقدامات حقوقی امریکا را در وضعیت انزوای مضاعفی قرار داد.

تلاش دیگر امریکا برای اضافه کردن دو بند جدید در بودجه ۲۰۲۱ سازمان ملل متحد برای احیای کمیته تحریم ها علیه ایران، و تبدیل تحریم‌های یکجانبه به تحریمهای سازمان مللی بود که با تنها ۱۰ رای مثبت و ۱۱۰ رای منفی اعضای مجمع عمومی سازمان، شکست خورد. در آوردگاهی دیگر، دیوان داوری دعاوی ایران و ایالات متحده مستقر در شهر لاهه، شکایت جمهوری اسلامی ایران مبنی بر اینکه دولت آمریکا بر خلاف تعهدات آن کشور در بیانیه های الجزایر با وضع مقررات خزانه‌داری در تاریخ ۲۶ فوریه ۱۹۸۱ مانع از انتقال یا تاخیر در انتقال بخشی از اموال متعلق به ایران پس از انعقاد بیانیه ها شده بود را وارد دانسته و مقرر کرده بود که دولت آمریکا نسبت به انتقال اموال باقیمانده در آمریکا اقدام کرده و یا خسارات ایران را که حدود ۳۷ میلیون دلار برآورد شده بود، جبران نماید. نجیره شکست های حقوقی امریکا در سازمان ملل،شورای امنیت و دیوان بین المللی دادگستری به برکناری نیکی هیلی نماینده امریکا در سازمان ملل،استعفای مشاور امنیتی ترامپ منجر شد.

انزوای سیاسی امریکا و شکست در میدان دیپلماسی

مجموعه اقدامات ظریف در میدان دیپلماسی که با همراهی تیم متخصص و مجرب دیپلمات ها و حقوقدان های وزارت خارجه همراه بود به ایستادگی ایران در برابر تحریم های هوشمند و شکست کارزار فشارحداکثری تحریم ها علیه ایران منجر شد. مهمترین ماموریت وزارت خارجه در سالهای بعد از خروج ایران از برجام جلوگیری از اجماع کشورهای دنیا علیه ایران و انزوای امریکا در مجامع بین المللی بود. این موضوع که با همراهی اکثریت کشورها با ایران در برابر امریکا صورت گرفت، حاصل مذاکرات اقناعی دیپلمات هایی بود که تلاش کردند، فشار امریکا علیه ملت ایران را کاهش دهند.

تغییر رفتار ایران اسم رمز تحریم ها برای تغییر از درون جمهوری اسلامی بود که با دیپلماسی آشکار و پنهان وزارت خارجه، به انزوای امریکا در سطح بین الملل و منفورسازی ترامپ در داخل ایالات متحده منجر و نهایتا به شکست پروژه فشار حداکثری تیم ترامپ برای فروپاشی نظام منتج شد.ملاقات با اساتید دانشگاه های خارجی،دیپلماتها و سناتورهای امریکایی و اروپایی برای به شکست کشاندن کارزار فشار حداکثری علیه ایران، ثبت سفارش و خرید واکسن کرونا ( که در دولت سیزدهم به واردات منجر شد)،تامین ارز صادراتی،اتحاد با کشورهای همسایه و ارتقای روابط تجاری با شرق، انعقاد سند راهبردی همکاری ۲۵ ساله با چین، به نتیجه رساندن پیوستن ایران به اجلاس شانگهای، فروش نفت ایران در سخت ترین شرایط تحریمی،حفظ قدرت منطقه ای ایران همزمان با مذاکره با عربستان از مهمترین دستاوردهای دیپلماسی آشکار و پنهان وزارت خارجه برای شکست کارزار تحریم های هوشمند در جریان جنگ اقتصادی و رفع اثرات تحریم ها بوده است. دستاوردهایی که با قدرت اقناع و فن مذاکره ظریف و مجموعه همکاران او بدست آمد.