پیام ایران به عربستان/ پشت پرده سفرهای نخست وزیر عراق به تهران و ریاض

اما گویا تلاش قدرت‌های جهانی برای احیای توافق هسته‌ای از یک سو و رویکرد جدید دولت امریکا از سوی دیگر سبب شده تا طی یک‌سال اخیر مذاکراتی با میانجی‌گری عراق میان تهران و ریاض آغاز شود.

تا اردیبهشت ماه امسال پنجم دور گفت‌وگوبین ایران و عربستان با میانجگیری عراق در بغداد برگزار شد اما در پی بالا گرفتن تنش‌ها در منطقه، بار دیگر این گفتگو‌ها متوقف ماند. چندی پیش نور نیوز رسانه نزدیک به شورایعالی  امنیت ملی ایران از فضای «مثبت» مذاکرات خبر داد و پیش‌بینی کرد که "در آینده نزدیک" وزیران خارجه دو کشور جلسه مشترکی را با یکدیگر برگزار کنند، اما این امر تا به امروز محقق نشده است.

با سفر نخست وزیر عراق به ایران بار دیگر خبر‌هایی در مورد تلاش وی برای احیای مذاکرات بین ایران و عربستان منتشر شد و جالب این بود که انتشار این خبر‌ها با تلاش‌ها برای از سرگیری مذاکرات هسته‌ای با قدرت‌های جهانی همراه بود.

حالا کارشناسان سیاسی و دیپلمات ها‌امیدوارند که گفت‌وگو‌ها بین ایران و عربستان به نتیجه مطلوبی دست یافته و به دنبال آن تنش‌ها درمنطقه کاهش یابد.

بازگشت روابط دیپلماتیک ایران و عربستان

اویل خرداده ماه بود فیصل بن فرحان، وزیر خارجه عربستان بدون اشاره به جزئیات مذاکرات تهران و ریاض از «پیشرفت‌هایی» در گفت‌و‌گو‌های مستقیم بین دو طرف خبر داد اما تأکید کرد که این پیشرفت‌ها «کافی نیست».

با گذشت یک ماه بعد از انتشار این خبر، سخنگوی وزارت خارجه حالا از دریافت پیامی از عربستان به‌واسطه نخست‌وزیر عراق مبنی بر «آمادگی برای ارتقای مذاکرات بین دو کشور در سطح دیپلماتیک» خبر می‌دهد.

سعید خطیب‌زاده در آخرین نشست رسانه‌ای خود در سمت سخنگوی وزارت خارجه، گفت مصطفی الکاظمی، نخست‌وزیر عراق، در سفر خود به تهران نکاتی را از طرف ریاض به مقامات جمهوری اسلامی منتقل کرد که بسیاری آن را اعلام موافقت عربستان با ارتقای مذاکرات با ایران در سطح دیپلماتیک تلقی کردند.

بنابر شواهد، در ایران مسئولیت مذاکره با عربستان سعودی بر عهده شورای عالی امنیت ملی و گفته می‌شود الکاظمی که در کارنامه خود مسئولیت‌های امنیتی در عراق را به عهد دارد شخصاً در بسیاری از مذاکرات حضور یافته است.

آیا ابتکاری جدید در راه است؟

منابع مطلع می‌گویند که مصطفی الکاظمی، نخست وزیر عراق، در سفر به ایران ابتکاری تازه را با هدف تجدید مذاکرات بین دو رقیب سرسخت منطقه‌ای، دنبال می‌کرد.

در این میان برخی استقبال گرم بن‌سلمان از الکاظمی در عربستان را نشان‌دهنده تمایل و اراده این کشور برای بازگشایی سفارتخانه‌ها می‌دانند اما تأکید دارند که این اتفاق در صورتی روی می‌دهد که عامل دیگری وارد نشود و این اراده را تحت تأثیر قرار ندهد.

در این رابطه سعید صباح‌زنگنه، کارشناس مسائل سیاسی و خاورمیان اظهار کرد: سفر نخست‌وزیر عراق بعد از سفر عربستان به ایران نشان می‌دهد که موضوع گفت‌وگو‌های ایران و عربستان در دستور کار و مذاکرات او قرار داشته است.

وی همچنین درباره تأثیر مذاکرات احیای برجام بر مذاکرات بغداد، گفت: در این باره دو گمانه‌زنی مطرح می‌شود یکی اینکه گفت‌وگو‌ها قبل از سفر بایدن صورت گیرد، به نتیجه برسد، دو کشور روابط خود را احیا کنند و سفارتخانه‌ها باز شود.

این کارشناس خاورمیانه با اشاره به نظریه دوم، گفت: ممکن است گفت‌وگو‌ها بعد از سفر بایدن صورت گیرد و این موضوع قطعاً در سفر‌های منطقه‌ای بایدن مطرح خواهد بود که آیا روابط این دو کشور بزرگ منطقه عادی شده باشد یا خیر؟ بنابراین در مسائلی در مذاکرات بغداد مطرح است بر این مسأله نیز نقش زیادی خواهد داشت.

سیگنال ایران به عربستان برای بازگشایی سفارتخانه ها

چندی پیش نیز حسین‌امیرعبداللهیان، وزیر خارجه اعلام کرد که در چارچوب توافق های صورت گرفته با عربستان سعودی، قرار است «تبادل هیأت‌های فنی برای بازدید از سفارتخانه» انجام شود و مقدمات آن «در حال انجام است».

امیرعبداللهیان در گفت‌وگو با روزنامه "وچرنی لیست" کرواسی گفت که از بازگشت «روابط دیپلماتیک عربستان و ایران به حالت طبیعی» و بازگشایی سفارتخانه‌ها استقبال می‌کند.

وی گفت که در آخرین مذاکرات در بغداد «حول چند موضوع اتفاق نظر وجود داشت و دو یا سه موضوع آن تا الان عملی شده است».وزیر خارجه ایران یکی از این محور‌ها را اعزام حجاج ایرانی به عربستان عنوان کرد.

مانع اصلی در روابط ایران و عربستان

سؤالی که در این میان مطرح می‌شود، چرایی موانع در روابط دو کشور است. به گفته کارشناسان جنگ یمن مهمترین دلیل این مسأله محسوب می‌شود، موضوعی که وزیر خارجه ایران آن را به این گونه تفسیر کرد: سعی کردیم از ارتباطات معنوی خودمان در یمن با طرف‌های مختلف یمنی استفاده بکنیم تا این آتش بس بتواند برقرار شود و پایدار بماند.

چرایی تلاش عراق برای بهبود روابط تهران - ریاض

سؤال مطرح دیگر از دیدگاه کارشناسان سیاسی چرایی تحرک دیپلماتیک بغداد در این زمینه است. باید گفت اگرچه عراق با دو طرف این مناقشه روابط خوبی دارد و هم مرز است اما اغلب میان جنگ‌های نیابتی دو کشور گرفتار می‌شود.

اما دلایل دیگری هم برای تلاش الکاظمی وجود دارد. بهبود روابط با عربستان سعودی از سیاست‌های کلیدی این دولت است و وی از زمان روی کار آمدنش در ماه مه ۲۰۲۰ بار‌ها تأکید کرده که خواهان روابط متعادل با دو همسایه است. همچنین در بحبوحه تشکیل دولت در عراق برقراری روابط مستقیم میان تهران و ریاض با میانجیگری کاظمی می‌تواند امتیازی مهم و دستاوردی سیاسی برای او برای تکیه زدن بر پست نخست وزیری باشد.

شاید برای همین است که او اصرار دارد میوه تلاش‌هایش برای حل اختلافات ایران و عربستان را الآن، نه وقتی دیگر، بچیند.

از سوی دیگرعراق جدا از دارا بودن پتانسیل بالا برای واردات کالا‌های ایرانی و انجام معاملات تجاری، از بعد سیاسی و ژئوپولیتیک نیز برای تهران حائز اهمیت است و هم‌مرز بودن عراق با سوریه، نیز سبب شده تا تهران بر روابط با دولتمردان عراقی حساب ویژه‌ای باز کنند. به ویژه آنکه عراق جمعیت قابل توجهی از شیعیان را در خود جای داده و بخشی از شخصیت‌ها و گروه‌های پرنفوذ سیاسی در عراق با تهران همراهی می‌کنند.

گره رابطه ایرن و عربستان باز می‌شود؟

با توجه به اظهارنظر مقامات سیاسی دو کشور تسریع در برقراری روابط سیاسی محتمل و متصور است

حسن لاسجردی کارشناس مسائل غرب آسیا در این باره معتقد است: مصطفی الکاظمی باتوجه به سبقه امنیتی که دارد تلاش می‌کند تا در وهله اول روابط همه کشور‌های همسایه با یکدیگر را ارتقا دهد که موازنه ایجاد کند و در مرحله دوم از قابلیت‌های اقتصادی و سیاسی همه همسایگان خود از جمله ایران و عربستان استفاده کند.

وی افزود: نخست‌وزیر عراق خوب می‌داند راه ماندن بر مسند قدرت ایجاد موازنه میان طرف‌های منازعه و جلب نظر قدرت‌های تأثیرگذار بر تحولات عراق است.

از سوی دیگر آرامش در روابط ایران و عربستان سعودی به معنای تسریع گفت‌وگو‌های مربوط به احیای توافق هسته‌ای ایران است به ویژه آنکه جوزپ بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در شکست بن‌بست ایجاد شده در مذاکرات طی چند ماه گذشته نیز موفق بوده است.

حال باید منتظر ماند دید آیا الکاظمی می‌تواند گره روابط میان ایران و سعودی را باز کند یا خیر؟