مخالفت ایران با پیشنهادات اروپا برای احیای برجام؟

لارا روزن خبرنگار آمریکایی در آخرین گزارش خود از تلاش‌های دیپلماتیک برای احیای برجام٬ ضمن گفتگو با مقامات و تحلیلگران آشنا با روند مناقشه٬ گزارش داده است: «انتظار نمی‌رود ایران با پیشنهاد جدید اتحادیه اروپا برای نجات پیمان هسته‌ای موافقت کند». وی در این گزارش آورده است: 

یک دیپلمات اتحادیه اروپا روز پنجشنبه گفت: «ما در تلاش هستیم از طریق تمام ابزارهای ممکن بر روی اختلافات باقیمانده پل بزنیم، اما تاکنون هیچ پیشرفتی حاصل نشده است».

تابستان پرتنش

یکی دیگر از مقامات اروپایی طرف توافق هسته‌ای ادعا کرد «ایرانی‌ها مردد هستند و یا بر روی چندین درخواست غیرواقع‌نگرانه فشار می‌آورند - از جمله این‌که تا زمانی که رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی همه پرونده‌های ایران در آژانس را نبندد، به برجام باز نمی‌گردیم. هر کس به سمتی می‌رود، اما تابستان امسال زمانی است که اوضاع رو به سراشیبی می‌رود».

علی واعظ، مدیر برنامه ایران در گروه بین‌المللی بحران، پنجشنبه (28 جولای) گفت: «به نظر من، این پیشنهاد شامل اصلاحات جزئی است و هیچ امتیاز اساسی برای طرفین ندارد. بنابراین، من تقریباً مطمئن هستم که بسیار کمتر از انتظارات ایران خواهد بود... اگر ایرانی‌ها به دنبال راهی برای حفظ ظاهر بودند، این پیشنهاد با این معیارها مطابقت داشت. اما من فکر نمی‌کنم که مسئله این باشد. بنابراین متأسفانه، من تصور نمی‌کنم این آخرین تلاش هم بتواند برجام را نجات دهد».

وزارت امور خارجه آمریکا ضمن اعلام این که در حال بررسی پیشنهاد به‌روز شده جوزپ بورل، مسئول سیاست خارجه اتحادیه اروپا است، مدعی شده تا به امروز این ایران و نه ایالات متحده بوده که از مارس حاضر نشده توافق روی میز را بپذیرد.

ند پرایس، سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا، روز پنجشنبه (28 جولای) به خبرنگاران گفته: «تصور ما این است پیشنهادی که آقای بورل ارائه کرده بر اساس توافقی است که روی میز قرار داشت، که به سختی مورد مذاکره قرار گرفت... و ما از ماه مارس آماده پذیرش آن بودیم». او ادعا کرده: «ما عامل [توقف مذاکرات] نبوده‌ایم. کشوری که از بازگشت به تعهدات برجام جلوگیری کرده ایران است». پرایس در ادامه مدعی شد: «از نظر ما، چه در ماه مارس و چه در ماه‌های بعد، نشانه‌ای مبنی بر آمادگی آن‌ها برای تصمیم سیاسی لازم برای بازگشت به تعهدات مشاهده نشده است. به همین دلیل است که ما به طور هم زمان برای سناریوهایی که در آن برجام را داشته باشیم و سناریوهایی که در آن برجام وجود ندارد، آماده می‌شویم».

محدودیت‌های اجرای پلن B

هنری روم از گروه اوراسیا معتقد است که هم ایران و هم ایالات متحده و همچنین سایر طرف‌ها ممکن است خطرات بزرگی در اعلام مرگ برجام ارزیابی کنند. به گفته روم: «در میان بدبینی‌های ایالات متحده و اروپا مبنی بر این‌که چشم‌انداز توافق هم‌چنان رو به افول است... هنوز هم در طرف ایرانی و هم در طرف آمریکایی انگیزه زیادی نسبت به بر نداشتن گام آخر وجود دارد».

رم گفت: «من فکر می‌کنم برای ایران مزایای زیادی برای ادامه این روند وجود دارد. برای ایران، ادامه «مذاکرات وین» -حتی در غیاب مذاکرات جدید یا نتیجه جدید- از بازارهای داخلی حمایت می‌کند، به آن اجازه می‌دهد در صحنه جهانی نقش‌آفرینی کند، و زمینه توسعه  برنامه هسته‌ای را فراهم می‌کند». او افزود: «و من فکر می‌کنم برای ایالات متحده، بزرگ‌ترین مسئله در اثر اعلام شکست برجام این است که نیاز به اجرای پلن B ضروری می سازد و علاقه بسیار کمی برای حرکت در چنین مسیری وجود دارد. من فکر می‌کنم که دولت بایدن با محدودیت‌های عملی و سیاسی واقعی در این رابطه مواجه است که در شرایط پلن ‌B چه کاری می‌تواند انجام دهد و مایل به انجام چه کاری است».

به عقیده رم: «سرراست‌ترین راه برای دولت آمریکا این است که صادرات نفت و پتروشیمی ایران را هدف بگیرد». اما او خاطرنشان می‌کند که ایالات متحده اهداف جهانی دیگری نیز دارد، از جمله تحت فشار قرار دادن روسیه بر سر جنگش با اوکراین، که ممکن است تشدید تحریم‌های ایران را در اولویت دوم قرار دهد.

شیفت روسیه و چین

هم‌چنین واعظ از گروه بحران محاسبات ایران را تحت تأثیر جنگ روسیه علیه اوکراین می‌بیند. به گفته او: «ایرانی‌ها بر این باورند که با زمستانی که در پیش رو داریم، اروپایی‌ها با توجه به نگرانی‌ها پیرامون عرضه انرژی روسیه به اروپا و علاقه شان به نفت و گاز ایران از یک سو  و نگرانی آن‌ها نسبت به پیشرفت هسته‌ای ایران از سوی دیگر، به آمریکا فشار می‌آورند تا امتیازاتی بدهد که تا کنون تمایلی به واگذاری آن نداشته است».

او گفت: «و من فکر می‌کنم ایالات متحده هم از طرف دیگر معتقد است که با گذشت زمان، ایران متوجه می‌شود که وضعیت اقتصادی‌اش تحت تحریم‌ها بدتر می‌شود و کار بیش‌تری از جانب روسیه و چین بر نمی‌آید تا به طور اساسی ناجی ایران شوند. اما واقعیت این است که ما در معرض یک اشتباه محاسباتی قرار داریم».

واعظ نشانه‌هایی را می‌بیند که نشان می‌دهد روسیه و چین ممکن است علاقه خود را برای احیای توافق هسته ای ایران دوباره مورد ارزیابی قرار دهند و در عوض شاید ترجیح دهند که در شرایط کنونی ایالات متحده مجبور شود درگیر وضعیت بی‌ثبات موجود شود. به گفته واعظ: «من در حال اندیشیدن به این هستم که در واقعیت دنیای جدید، روسیه و چین ممکن است آستانه نگرانی متفاوتی نسبت به گذشته داشته باشند. نقطه آستانه آنها احتمالاً ساخت سلاح باشد». او گفت: «هر دوی این کشورها احتمالاً از بحرانی استقبال می‌کنند که آمریکا را در خاورمیانه درگیر کند و توجهش را از روسیه و چین منحرف می‌کند -البته تا زمانی که ایران به باشگاه هسته‌ای‌ نپیوندد». [این در حالی است که ایران هر گونه تلاشی را برای پیستن به باشگاه هسته‌ای اکیدا رد کرده است].

شایان ذکر است، در گزارش خبرگزاری دولتی چین درباره تماس تلفنی شی جین پینگ، رئیس‌جمهور چین و ابراهیم رئیسی، رئیس جمهور ایران در روز جمعه (29 جولای) اصلاً اشاره ای به برجام یا موضوع هسته‌ای ایران نشده است.

ساحل شاه از شبکه رهبری اروپا معتقدست، حتی با وجود عدم اطمینان در مورد آنچه رئیس جمهور آتی ایالات متحده ممکن است انجام دهد.برای ایران بهتر است توافق را بپذیرد. به گفته او: «ایران از هر یک از گزینه‌های جایگزین برجام، از جمله منزوی شدن بیشتر از نظر دیپلماتیک و اقتصادی، بیش‌ترین ضرر را متحمل خواهد شد. ایران باید فوراً از مزایای اقتصادی این توافق استفاده کند و از آن برای ایجاد انعطاف‌پذیری بیشتر صرف نظر از آنچه در آینده خواهد داشت استفاده کند.»