خرید سوخو-۳۵ از روسیه
هفته گذشته بود که امیر سرتیپ حمید واحدی، فرمانده نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی در گفتوگویی اعلام کرد که خرید جنگندههای سوخو - ۳۵ از روسیه در دستورکار نیروی هوایی است؛ اظهارنظری که بلافاصله مورد توجه رسانههای غربی و منطقهای قرار گرفت و وبگاه آمریکایی فوربز با پرداختن به موضوع احتمال خرید جت‌‌‌های سوخو-۳۵ از سوی ایران نوشت، دستیابی به جنگنده جدید، پیشرفت قابلتوجهی برای نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران خواهد بود. درواقع در صورت تحقق این مساله، بزرگ‌ترین خرید جنگنده از سوی ایران در بیش از ۳۰سال گذشته خواهد بود.
فرمانده نیروی هوایی ارتش به خبرگزاری «برنا» گفته بود که این موضوع در دستور کار قرار دارد و ابراز امیدواری کرد که بتوانیم این جنگندههای نسل چهار و نیم را در آینده دریافت کنیم. کارشناس شبکه «کان» رژیم صهیونیستی هم در این باره گفت: «جنگندههای سوخو-۳۵ می‌‌‌توانند توان نیروی هوایی ایران را بسیار ارتقا ببخشند. اگر این معامله اتفاق بیفتد، قطعا پیشرفت مهمی در توانمندی‌‌‌های ایران است؛ مخصوصا در روزهایی که اسرائیل بنا دارد جلوی ایران هسته‌‌‌ای را بگیرد.» وبگاه تخصصی نظامی آمریکا هم به این مساله پرداخت. یک کارشناس امور نظامی در این زمینه گفت: «سوخو-۳۵ میتواند معادلات را به طور واقعی تغییر دهد.»
دستیابی به سوخو-۳۵ به ایران کمک می‌کند تا ارتش خود را نوسازی کند و پیشرفت قابلتوجهی نسبت به جنگندههای کنونی این کشور مانده از دهه ۷۰میلادی خواهد بود. یک خلبان بازنشسته نیروی هوایی آمریکا نیز گفت: «سوخو-۳۵ میتواند معادلات را برای ایران تغییر دهد. سوخو-۳۵ بی‌‌‌نقص نیست؛ اما ده‌‌‌ها سال جلوتر از جنگندههای قدیمی و دیگر جنگندههای حال حاضر ایران خواهد بود.» حال این پرسش مطرح می‌شود که اگر روسیه این جنگندهها را در اختیار ایران قرار دهد، موقعیت ایران در منطقه دچار چه تغییر و تحولاتی خواهد شد؟ آیا موازنه قوا در خاورمیانه و خلیجفارس برهم‌می‌‌‌خورد یا اینکه خرید این جنگندهها باعث تشدید رقابت ایران و برخی کشورهای منطقه خواهد شد؟ همچنین سوخو-۳۵ روسی باید با چه شرایطی و چه تعدادی در اختیار کشورمان قرار بگیرد تا شاهد اثرگذاری آن بر قدرت نظامی هوایی ایران باشیم. در این خصوص نظر کارشناسان را جویا شدیم.
ترس و اضطراب در پایتخت‌های عربی
عبدالرسول دیوسالار، مدیر طرح امنیت منطقهای دانشگاه اتحادیه اروپا و استاد دانشگاه کاتولیکای میلان در این خصوص به روزنامه «دنیایاقتصاد» توضیح داد: «روسیه در صورتی که بخواهد به ایران تسلیحات تهاجمی بفروشد، ملاحظه تغییر موازنه منطقهای را به‌شدت در نظر دارد. این مساله بهویژه ناشی از نگرانی کشورهای عربی حاشیه خلیجفارس است.» دیوسالار گفت: «اکنون روابط روسیه به همان اندازه که با ایران در حال تقویت است و شاید جهش جدیدی در روابط ایجادشده باشد، با کشورهای عربی حوزه خلیجفارس نیز شرایط مطلوبی دارد. بنابراین کرملین ملاحظات جدی دارد تا به نوعی عمل کند که مبادا کشورهای جنوبی حاشیه خلیجفارس را در خصوص همکاری تسلیحاتی‌‌‌اش با ایران نگران کند.»
وی با اشاره به اینکه اکنون روابط روسیه با دنیای غرب دچار بحران شده است، تاکید کرد: «در چنین شرایطی مسکو نمی‌‌‌خواهد اقدامی انجام دهد که با کشورهای حاشیه خلیجفارس و کشورهای عربی نیز دچار مشکل شود؛ بهویژه امروز که به نوعی همکاری روسیه با کشورهایی همچون امارات و عربستان، چه در بعد سرمایه‌گذاری، چه در بعد توریسم و چه در دیگر ابعاد همکاری‌‌‌ها افزایش یافته است. بنابراین ملاحظات کشورهای عربی در مباحث موازنه منطقهای درباره خرید و فروش سلاح بین ایران و روسیه نه‌تنها تضعیف نشده، بلکه به نوعی شاید تقویت هم شده است.» دیوسالار درباره تاثیر خرید تسلیحات بر موازنه منطقهای گفت: «این مساله تا حد زیادی وابسته به نوع تسلیحاتی است که روسیه احتمالا در اختیار ایران قرار خواهد داد. اگر روسیه تسلیحاتی مانند سوخو-۳۵ با مجموعه کامل سامانه‌‌‌های سلاحی‌‌‌اش را در اختیار ایران قرار دهد که قدرت تهاجم بردبلند ایران را افزایش خواهد داد، در این صورت این تسلیحات میتواند به‌شدت توان آفندی کشور را تقویت کند.
استاد دانشگاه کاتولیکا در عین حال با اشاره به نگرانی کشورهای عربی از قرار گرفتن چنین تسلیحاتی در اختیار ایران گفت: «در این شرایط، فشار کشورهای عربی بر آمریکا برای حرکت به سمت ایجاد سامانه دفاع موشکی منطقهای افزایش خواهد یافت.» وی افزود: «بنابراین رابطه چندبعدی را شاهد هستیم؛ یعنی اگر روسیه مجموعه‌‌‌ای از سلاح‌‌‌هایی را به ایران بفروشد که بتواند توان آفندی کشور را افزایش دهد، در مقابل شاهد خواهیم بود که کشورهای عربی فشار بیشتری بر آمریکا وارد خواهند آورد تا سامانه‌‌‌های دفاعی آنها را تقویت کند.» دیوسالار می‌‌‌گوید این مسائل و واکنش کشورهای عربی تاحد زیادی وابسته به این است که چه ورژن و مدلی از سوخو-۳۵ با چه قابلیت تسلیحاتی و چه امکاناتی و به چه تعداد در اختیار ایران قرار بگیرد. این کارشناس در نهایت گفت: «حتی اگر فرض کنیم روسیه ورژن کامل سوخو-۳۵ را در اختیار ایران قرار ندهد و ورژن پایین‌تری را به ایران بفروشد، بازهم تاحدودی شاهد تغییراتی در صحنه موازنه منطقهای به نفع ایران خواهیم بود؛ اما به نظر می‌رسد این شرایط به دلیل واکنش کشورهای عربی کوتاه‌مدت خواهد بود.»
پازل بازدارندگی نظامی ایران تکمیل می‌شود
در عین حال امید رحیمی، کارشناس مسائل بین‌الملل درباره اهمیت خرید این جنگنده و ملاحظات ایران برای خرید آن، به «دنیایاقتصاد» گفت: «جمهوری اسلامی ایران در حوزه هوایی و فضایی به‌منظور بازدارندگی کلاسیک و تکمیل پازل بازدارندگی نظامی خود در کنار قوای نامتقارنی همچون قدرت موشکی و پهپادی، نیازمند بهروزرسانی جدی است. طبیعتا در چنین شرایطی جنگنده نسبتا پیشرفتهای همچون سوخو-۳۵ که از نسل ۴++ است، میتواند کمک شایانی باشد.»
رحیمی با اشاره به اینکه در این حوزه باید چند نکته را مدنظر قرار داد، افزود: «اول، جنگندههای سوخو-۳۵ هواگردهای مولتی‌‌‌‌‌‌‌رول بوده و حتی در صورت تامین به تنهایی قابلیت بازدارندگی کامل را ندارند. طبیعتا بمب‌‌‌‌‌‌‌افکن‌‌‌‌‌‌‌های تخصصی، هواپیماهای پشتیبانی نزدیک، هواگردهای آموزشی، پشتیبانی الکترونیکی نظیر آواکس‌‌‌‌‌‌‌ها و به‌طور ویژه هواپیماهای ترابری نیز برای بهروزرسانی و تقویت این بخش لازم هستند.»
به گفته این کارشناس نکته دوم به تعداد و کمیت بازمی‌گردد و تعداد و کمیت در این حوزه بسیار حائزاهمیت است. وی تاکید کرد: «در حال‌حاضر صرفا گمانه‌‌‌‌‌‌‌زنی‌‌‌‌‌‌‌ها درخصوص تحویل ۲۴ عدد از این جنگندهها که سفارش پیشین مصر بوده منتشرشده است؛ این در حالی است که نیاز نیروی هوایی ایران بسیار بیشتر به‌نظر می‌رسد که در یک زمان‌بندی ۵ساله ممکن است در صورت سفارش و عقد قرارداد تحویل داده شود.» از نظر رحیمی، سومین نکته مهم به تجهیزات و تسلیحات جانبی این جنگندهها نظیر پادهای مختلف، انواع موشک‌‌‌‌‌‌‌های هوا به هوا، هوا به زمین و... مربوط می‌شود؛ زیرا این تجهیزات جانبی به اندازه خود جنگنده ارزشمند بوده و طبیعتا به‌طور مستقیم بر عملکرد آن تاثیرگذار است. همچنین در برخی موارد هزینه این تجهیزات بیش از خود جنگنده محاسبه می‌شود. این کارشناس تاکید کرد: «تجربیات پیشین خرید از روسیه نظیر سوخو-۲۴ و میگ-۲۹ چنین اهمیتی را اثبات کرده است.» چهارمین نکته‌‌‌‌‌‌‌ای که رحیمی به آن پرداخت بحث تعمیر و نگهداری این جنگنده‌‌‌‌‌‌‌هاست.
وی در این‌خصوص توضیح داد: «با توجه به تجربیات ارزشمند ایران در زمینه خودکفایی در حوزه هوایی و ساخت جنگندههای بومی، موضوع قطعات یدکی و بهویژه تعمیر و نگهداری این جنگندهها برای ایران بسیار حائزاهمیت خواهد بود. این موضوع درصورت موافقت طرف روسی به‌عنوان پیوستی از توافق‌ها در حوزه‌هایی نظیر ساخت و توسعه موتور توربوفن یا موارد مشابه، میتواند در بلندمدت بیش از خرید جنگنده ارزش راهبردی داشته باشد.»
توان هماوردی با اف-۳۵ را می‌یابیم
آریابرزن محمدی، استاد دانشگاه تهران نیز درباره خصوصیات جنگنده سوخو-۳۵ به «دنیایاقتصاد» گفت: «جنگنده چند‌منظوره سوخو-۳۵ از نسل چهار و نیم است و با پیشرفته‌‌‌‌‌‌‌ترین جنگندههای دنیا تنها در دو مورد پنهانکاری راداری و تکنولوژی راداری APAR برابری نمی‌کند. به عبارت دیگر در صورت ارتقا در این دو مورد سوخو ۳۵ با جنگندههای نسل پنجم نظیر اف-۳۵ توان هماوردی خواهد داشت.» این استاد دانشگاه ادامه داد: «از منظر روابط بین‌الملل در صورتی‌که ایران موفق به خرید تعداد قابلتوجهی از این جنگندهها شود، برخی کشورهای همسایه خصوصا اعضای شورای همکاری خلیجفارس، احتمالا به خرید تسلیحات بیشتر از غرب به‌خصوص اف-۳۵ روی خواهند آورد تا در قالب ادراک تهدیدشان دست به موازنه‌‌‌‌‌‌‌گری داخلی بزنند.»
وی افزود: «در ضمن رژیم صهیونیستی نیز در برابر محور مقاومت احساس ضعف بیشتری خواهد کرد و بار دیگر برای خرید بیشتر تسلیحات از آمریکا کمک خواهد گرفت.» محمدی تاکید کرد که با عادی‌شدن خرید سوخو-۳۵ احتمالا راه برای تهیه جنگنده چینی جی۲۰ با قابلیت پنهانکاری راداری نیز باز‌خواهد شد و ایران قادر خواهد بود به اسکادران نوین هوایی خود تنوع بخشد و تنها به یک تولیدکننده متکی نباشد. استاد دانشگاه تهران در نهایت توضیح داد: «این رخداد در صورت تحقق، فرصتی بی‌‌‌‌‌نظیر در اختیار توان مهندسی کشور قرار می‌دهد تا از طریق مهندسی معکوس قابلیت‌های بومی صنعت هواپیما‌‌‌‌‌‌‌سازی کشور را ارتقا بخشد یا در صورت توافق دو کشور و انتقال کامل تکنولوژی، این جنگنده استراتژیک در داخل ایران تولید شود و به خدمت نیروی هوای ایران درآید.»
قدرت نظامی ایران افزون‌تر می‌شود
رحمن قهرمانپور، پژوهشگر ارشد مسائل بین‌الملل نیز در پاسخ به اینکه آیا خرید سوخو-۳۵ از روسیه توسط ایران، بر موازنه قوا در منطقه تاثیرگذار خواهد بود، گفت: «موازنه قوا فقط تابع یک عامل یا یک حوزه نیست؛ به عبارت ساده‌‌‌‌‌‌‌تر موازنه قوا فقط تابع حوزه نظامی یا داشتن هواپیما نیست بلکه در ادبیات استراتژیک وقتی از موازنه قوا صحبت می‌شود قدرت اقتصادی، فناوری روز و سایر عوامل نیز مدنظر است.» قهرمانپور معتقد است که با ورود یک یا چند نوع هواپیما به یک کشور الزاما موازنه قوای استراتژیک بین کشورها برهم نمی‌خورد، هر چند کشور دریافت‌‌‌‌‌کننده این تسلیحات میتواند از لحاظ قدرت نظامی قوی‌‌‌‌‌‌‌تر شود. به گفته این کارشناس، اگر فرض بگیریم که روسیه به ایران سوخو-۳۵ بفروشد قدرت نظامی ایران افزایش خواهد یافت؛ چراکه ایران به دلیل سابقه تاریخی و داشتن مرزهای زمینی گسترده، عمده توان خود را روی نیروی زمینی معطوف کرده و از نظر مقایسه‌‌‌‌‌‌‌ای در حوزه نیروی هوایی به دلیل تحریم‌های اعمال‌شده در قیاس با کشورهای پیرامون چندان قدرتمند نبوده است.
قهرمانپور با تاکید بر این موضوع که ورود سوخو-۳۵ میتواند در زمینه نیروی هوایی نظامی، قدرت ایران را افزایش دهد، ادامه داد: «اما فراموش نکنیم که امارات، عربستان، ترکیه و حتی پاکستان هواپیماهای پیشرفتهای در اختیار دارند؛ ضمن اینکه اسرائیل نیز هواپیمای اف-۳۵اس دارد.» این پژوهشگر در عین حال با اشاره به اینکه مشخصات هواپیمای سوخو-۳۵ بدون‌شک نسبت به هواپیماهای قبلی روسیه بهتر است و این مساله باعث تقویت قدرت نظامی نیروی هوایی ایران خواهد شد، گفت: «ولی این موضوع، الزاما به‌معنای برهم خوردن موازنه قوای استراتژیک میان ایران و سایر کشورها نیست، زیرا اساسا سیاست بنیادین روسیه این است که در منطقه خاورمیانه موازنه قوای استراتژیک به نفع کشور خاصی تغییر نکند.»
