چشم انداز نبرد اوکراین از لنز مقام های عربستان

ریاض تابع واشنگتن نیست

به نوشته خبرگزاری الجزیره، اگرچه هیچ دولت عربی به غیر از سوریه صراحتا از حمله روسیه، اشغال و الحاق سرزمین اوکراین حمایت نکرده، با این همه دولتمردان عرب بر این باور نیستند که دولت های آنها باید پل هایشان با مسکو را به واسطه این درگیری سوزانده و در هم بشکنند. بنابراین، در حالی که کشورهای شورای همکاری خلیج فارس تا حد زیادی از قطعنامه های مجمع عمومی سازمان ملل در محکومیت حمله روسیه به اوکراین حمایت کرده اند؛ اما هیچ کدام در اجرای تحریم ها علیه مسکو یا سایر سیاست های هدفمند علیه روسیه با قدرت های غربی هم صدا نشدند.

حسین ایبیش، محقق ارشد فعال در حوزه خلیج فارس، بر این باور است که بسیاری از کشورهای در حال توسعه در آسیا و آفریقا، از جمله خاورمیانه، جنگ اوکراین را به عنوان لحظه ای دگرگون کننده در عرصه روابط بین الملل لحاظ نمی کنند.در شرایطی که جنگ در اوکراین وارد نهمین ماه خود شده، برخی تحلیلگران بر این باورند که سعودی ها احتمالا از فشار غرب برای همسویی در برابر مسکو سرپیچی خواهند کرد. آنها بر این باورند که برای رهبری ریاض، حفظ بی طرفی نسبتا در راستای منافع پادشاهی است و پیامی را برای ایالات متحده ارسال می کند مبنی بر این که ریاض تابع واشنگتن نیست.

سعودی ها تمایلی به بازی در میدان قدرت ها نیستند

جرالد فایرشتاین، سفیر پیشین آمریکا در یمن و معاون ارشد فعال در موسسه خاورمیانه در این باب گفته، سعودی ها در سال های اخیر تاکید دارند که به دنبال اجتناب از درگیری هستند که ایالات متحده از آن تحت عنوان میدان رقابت قدرت های بزرگ یاد می کند. ریاض صراحتا اعلام کرده که منافعش بر حفظ روابط قوی با شریک امنیتی اصلی اش یعنی ایالات متحده، شریک شماره یک اقتصادی این کشور چین و شریک اصلی شان در اوپک پلاس روسیه متمرکز شده است.

ریاض اواخر فوریه، یعنی زمانی که نیروهای خود را به اوکراین اعزام کرد، همکاری اش با روسیه را حفظ کرده است. در واقع در آغاز جنگ، شرکت هلدینگ پادشاهی عربستان سعودی حداقل 500 میلیون دلار در گازپروم، روس نفت و لوک اولی سرمایه گذاری کرد؛ درست زمانی که غرب این غول های انرژی را هدف تحریم هایشان قرار دادند.اخیرا 5 اکتبر، کارتل اوپک پلاس به رهبری عربستان و روسیه برنامه های خود را برای کاهش تولید نفت اعلام کردند. عربستان سعودی، بزرگ ترین تولید کننده نفت جهان، بر این باور است که این تصمیم صرفا بر منافع مالی و تجاری و همچنین ثبات بازار استوار است. با این حال، این اعلامیه خشم مقام های واشنگتن را برانگیخت؛ همان هایی که معتقدند تصمیم اوپک پلاس به روسیه کمک خواهد کرد تا در برابر تحریم های آمریکا و اروپا مقاومت کرده و تلاش های غرب برای منزوی کردن دولت پوتین را تضعیف کند.

حاشیه فرصت طلبی های پادشاهی

جوزف کچیچیان، کارشناس ارشد مرکز ملک فیصل در سال 2018 با اشاره به روابط مسکو با رقبای منطقه ای عربستان، یعنی ایران به الجزیره گفت که تردیدی وجود ندارد که ریاض نیاز به حفظ روابط صمیمانه با مسکو، هم برای هماهنگی تولید نفت و هم حفظ رایزنی ها با روسیه در باب طرح های این کشور در ایران دارد. در سال 2022 مقام های سعودی مشتاق بودند که بهای نفت را در حدود 100 دلار به ازای هر بشکه ثابت نگاه دارند، اساسا برای تامین مالی انواع سرمایه گذاری های توسعه در داخل، که تنها از طریق توافق های یکپارچه اوپک پلاس امکان پذیر بود.

شکافی که امروز عمیق تر شده است

 تحلیلگران بر این باورند ادامه تقویت روابط عربستان با روسیه، حتی اگر مبتنی بر فرصت طلبی باشد، موجب افزایش تنش میان ریاض و واشنگتن خواهد شد. لفاظی های تند قانونگذاران امریکایی در باب کاهش روابط امنیتی واشنگتن با ریاض و حمایت از قانون موسوم به « نوپک» نشان می دهد که چگونه شهرت و اعتبار عربستان در واشنگتن در سال جاری به ویژه پس از آخرین تحولات اوپک پلاس آسیب دیده است. فایرشتاین در این باب گفت: حمله روسیه به اوکراین، سیاست( ریاض) را در کانون توجه قرار داده و آنها را تحت فشار گذاشته تا طرفی را انتخاب کنند، کاری که نمی خواهند را انجام دهند. تصمیم ها در ایالات متحده از این منظر قابل درک خواهد شد؛ ایا شما با ما هستید یا علیه ما؟

دیوید رابرتز، دانشیار فعال در دانشگاه لندن معتقد است که تصمیم اوپک پلاس ، واشنگتن را در موضع ضعف قرار داده است. او در ادامه خاطر نشان کرد که این همه آن چیزی است که اهمیت دارد.رابرتز با اشاره به حملات سال 2019 به تاسیسات نفتی آرامکو توسط یمنی ها به الجزیره گفت که این رخداد شکاف در روابط عربستان و ایالات متحده را عمیق تر کرده است. از همین رو باید گفت، گزاره ای که عربستان و آمریکا را در کنار نگاه می دارد، مدت ها است که به نقطه شکست نزدیک شده است.

بازی ناکام در دو زمین

از آنجایی که دو شاخه شرق و غرب با افزایش رقابت قدرت های بزرگ شتاب می گیرد، حفظ نزدیکی ایالات متحده و روسیه برای عربستان چالش برانگیز خواهد بود. با این حال، ریاض به روشنی نشان داده است که برای تحقق این هدف دشوار که مستلزم هدایت دقیق چشم انداز ژئوپلتیکی در حال تغییر جهان است، تلاش خواهند کرد. اگرچه همکاری پادشاهی با روس ها در عرصه انرژی، سرمایه گذاری و سایر حوزه ها از 24 فوریه ادامه داشته، ریاض درجاتی حمایت از اوکراین را نشان داده چرا که پادشاهی سعی دارد خود را به سان یک میانجی مفید معرفی کند.

 ماه سپتامبر، ریاض و آنکارا نقش مهمی در تسهیل مبادله زندانیان میان مسکو و کی یف ایفا کردند که منجر به آزادی برخی از  اتباع غربی ( از جمله دو شهروند امریکایی) پس از دستگیری شان در میدان جنگ شد. این رویکرد به ریاض کمک کرد که موضعش را در درگیری آمریکا و اروپا به شکلی سودمند نه مضر برای منافع غرب تعریف کند.محمد بن سلمان، اوایل ماه جاری با زلنسکی گفتگوی تلفنی داشت و متعهد شد 400 میلیون دلار کمک های غیر کشنده به کشور جنگ زده ارائه کند، اقدامی که بسیاری از تحلیلگران آن را تلاش عربستان برای ایجاد تصویری قوی تر در غرب قلمداد کردند.

سخت است که کمک های بشردوستانه عربستان را چیزی بیش یک ژست قلمداد کنیم، آن هم پس از خشم ایالات متحده از تصمیم اوپک پلاس. عماد حرب، مدیر تحقیقات فعال در مرکز عرب واشنگتن دی سی به الجزیره گفت که ریاض می گوید که از راه حل های مسالمت آمیز برای درگیری ها حمایت کند، اما از محکومیت کامل حمله روسیه به اوکراین خودداری کرده، امروز اعلامیه کمک این بازیگر به اوکراین قدرانی می شود با این همه این فعل نمی تواند پس لرزه های اوپک پلاس را خنثی کند.

جدایی محتمل پادشاهی از مسکو

 با نیم نگاهی به آینده، به خوبی درک خواهیم کرد که نشانه و راهی برای پایان جنگ در اوکراین وجود ندارد.علاوه بر این این نبرد می تواند پیامدهای هولناکی را برای جهان به دنبال داشته باشد و به بحران غذایی دامن زده و خطر استفاده احتمالی از سلاح هسته ای را افزایش دهد. کچیچیان بر این باور است که بررسی این موضوع که آیا طولانی شدن نبرد می تواند موحب تغییر سیاست خارجی ریاض شود یا نه، اولویت دارد.

با این همه آنچه محقق نمی شود، ورود مستقیم ریاض به این درگیری است. احتمال دیگر آن است که پس از تشدید رویارویی ها و استفاده از سلاح های هسته ای تاکتیکی، ریاض ناچار شود برای فرار از پس لرزه ها از مسکو فاصله بگیرد.او در ادامه استدلال کرد که در منطقه خلیج فارس، منطق پشت چنین چشم اندازی مبتنی بر دستیابی بالقوه ایران به سلاح های هسته ای صلح آمیز است، به عقیده کچیچیان، در شرایط کنونی ریاض به ناچار هدف مشابهی را دنبال می کند- کلید زدن برنامه هسته ای با هدف دستیابی به چنین سلاح هایی- به بهانه دفاع از خود و متحدان منطقه ای اش.به همین دلیل است که مقام های سعودی در باب جنگ اوکراین محتاط بودند و نسبت به رویارویی های طولانی که در هر دو طرف درگیر را به ستوه آورد، محتاط ماندند.