لحظه‌ سرنوشت ساز برای نجات برجام

چالش دولت بایدن؛ نبود پلن «بی»

توقف رایزنی های هسته ای که هدف از آن احیای برجام و اقدام مشترک در ازای کاهش تحریم های اقتصادی اعمالی علیه ایران بود، سیاست واشنگتن در ارتباط با تهران را درگیر بلاتکلیفی غریبی کرده است؛ آنگونه که واشنگتن‌تایمز نوشته دولت بایدن کماکان اصرار دارد که دیپلماسی بهترین اهرم برای جلوگیری از پیشرفت های ایران درحوزه برنامه هسته‌ای‌اش است.

گزاره‌ای که همزمان با رسانه ای شدن گزارش سازمان انرژی اتمی مبنی بر افزایش غنی سازی اورانیوم و برنامه های هسته ای ایران و در نبود توافق تازه، با‌اهمیت‌تر جلوه می‌کند.  با این همه آن‌گونه که ناظران می‌گویند مشخص نیست  دولت آمریکا تا چه میزان برای رسیدن به چنین لحظه حیاتی آمادگی دارد.

تلاش برای پایان دادن به پیامدهای تصمیم دونالد ترامپ در سال 2018 نزدیک به دو سال است که اساس سیاست دولت بایدن در ارتباط با ایران را تغییر داده است. منتقدان بر این باورند که بسیاری از مذاکره کننده‌‌ها ارشد لیبرال فعال در دولت بایدن، چهر هایی چون رابرت مالی، فرستاده ویژه ایالات متحده در امور ایران؛ آنقدر به احیای برجام متعهد بودند که کم تر به جایگزین آن فکر کردند.

اعتبار از دست رفته!

مایکل روبین، یکی از مقام های پیشین وزارت دفاع، منتقد توافق اولیه و محقق فعال در موسسه مطالعاتی آمریکن اینترپرایز، درگفتگو با واشنگتن تایمز مدعی شد که فقدان پلن «بی» مشکل استراتژیک ایالات متحده در ارتباط با ایران در طول رایزنی‌های برجام بوده و هست. به ادعای او ابتدا اوباما درگیر چنین خطایی  شد و حالا بایدن.

نداشتن گزینه جایگزین برای توافق در صورت توقف رایزنی‌ها، مذاکره کنندگان غربی را در موضع ضعف قرار داده است.به باور روبین، تیم بایدن به سان قمار بازانی هستند که در عمق چاله گرفتار شدند با این همه تصور می‌کنند تنها با توسل به یک گزینه، یکی از کارت هایی که در اختیار دارند، قادرند خود را از وضعیت حاکم برهانند. اما نمی دانند با تکیه بر این رویکرد  اعتبار آمریکا در میانه نبردهای سخت و بین نسلی از میان می برند.

بازی با حاصل جمع صفر

به باور روبین، ایران در این بازه زمانی پیروز میدان شده مگر آن که به ادعای این سیاست مدار کهنه کار آمریکایی، واشنگتن فشار حداکثری را در اولویت های خود تعریف کند تا بدین طریق اقتصاد ایران را بیش از هر زمان دیگر تحت فشار بگذارد.

گزینه ای که دولت های پیشین آمریکا بالاخص دولت تحت ریاست دونالد ترامپ بدان متوسل شدند با این همه نتیجه حاصل از آن بازی با حاصل جمع صفر بود. چرا که ایران امروز با نزدیکی به شرق و قدرت های کلیدی چون روسیه و چین تلاش دارد تا فشارها را کاسته و با تعمیق روابط دیپلماتیک، اقتصادی و امنیتی اش با این گروه از بازیگران از این تله آمریکایی برهد.

الکس واتانکا، مدیر برنامه ایران در موسسه خاورمیانه مدعی است که سیاست نگاه به شرقِ ایران و نزدیکی تهران به مسکو عامل اصلی توقف رایزنی ها برای احیای برجام است. با این همه به باورش امکان از سرگیری رایزنی های هسته ای در دولت بایدن ممکن است، بالاخص در شرایطی که جمهوری خواهان علیرغم وعده های پیش از انتخابات میان دوره ای کنگره مبنی بر ایجاد «سونامی قرمز» و عبور از سد دموکرات ها، شکست سنگینی را متحمل شدند.

محتمل‌هایی که غیرمحتمل شد

با این همه همین گزینه نیز به واسطه رویکرد تازه تروئیکای اروپایی در ارتباط با تهران به واسطه تحولات داخلی و ادعای فروش پرنده های ایرانی به مسکو -علی‌رغم تکذیب تهران- در کنار تغییر ادبیات و لحن مقام های آمریکایی دور از ذهن است.

اخیرا رابرت مالی در مصاحبه ای مدعی شد که رایزنی ها با ایران برای احیای توافق هسته ای در اولویت دولت بایدن قرار ندارد، مقام های آلمان نیز مدعی اند که تداوم گفتگوهای هسته ای با واقعیت های حاکم همخوانی ندارد؛ طبیعتا اتخاذ چنین مواضعی آن هم در شرایطی که تنش ها میان ایران با غرب رو به افزایش است، نتیجه ای ندارد جز تداوم انجماد رایزنی های هسته ای و بازتعریف چشم انداز امنیتی به واسطه نزدیکی تهران و مسکو.