چین و هند در آستانه جنگ تمام عیار؟ /نبرد در میدان بوکس

نبرد در ظاهر، گفت‌وگو در خفا

روابط پکن و دهلی نو در سه سال گذشته به شدت آسیب دیده است. نیروهای مسلح هند و ارتش آزادی‌بخش خلق چین از آوریل 2020 در منطقه‌ای واقع در شرق دالاخ در بن‌بستی جدی قرار گرفته‌اند. وضعیت همچنان سیال است و هر دو طرف به سرعت زیرساخت‌های نظامی را بر روی خط کنترل واقعی توسعه می‌دهند. با این حال، چین و هند همزمان در سطوح نظامی و دیپلماتیک برای کاهش خصومت‌ها، حل و فصل مسالمت‌آمیز چالش‌های خود و خروج از بن‌بست مذاکره می‌کنند.

بر این اساس، هم توسعه توان نظامی داخلی و هم مذاکره‌های دوجانبه در مسیرهای موازی در حال انجام است. گفت‌وگوی شی و مودی در اجلاس گروه بیست نشانه‌ای بود از روندی که جریان دارد و هدف از آن کاهش خصومت‌ها و تعریف رویکردی تازه میان دو کشور است.

چرایی سردی روابط شی و مودی؟

مودی بین سال‌های 2014 تا 2019 هجده‌بار با شی دیدار داشت؛ بیشترین دیدار دو رهبر در تاریخ روابط دوجانبه‌شان. مودی حتی پنج بار به بهانه اجلاس‌های مختلف به چین سفر کرد و توافق‌نامه‌هایی را برای تسهیل روابط سیاسی و تجاری میان دو کشور به امضا رساند. با این حال، هیچ‌یک از تعامل‌ها در درازمدت اهمیتی نداشت. آوریل 2020، ارتش خلق چین، هفت منطقه مورد مناقشه در خط کنترل را اشغال کرد. چنین کنشی از جانب چین موجب شد تا چند توافقنامه دوجانبه برای صلح و آرامش در مرزها، که در سال‌های 1993، 1996 و 2013 امضا شده بود، بی‌معنا شود.

مودی به‌واسطه ملاقات پی‌درپی با شی و ناتوانی از درک اهداف واقعی‌اش، با انتقادهای شدیدی روبرو شد. از آن زمان، هر دو رهبر از دیدارهای علنی با یکدیگر اجتناب کردند. آنها در نشست سپتامبر سازمان همکاری شانگهای در ازبکستان شرکت کردند، اما یکدیگر را در ملاء‌عام نادیده گرفتند. با این حال نشانه‌هایی وجود دارد دال بر رایزنی‌های پشت پرده.

مانور قدرت ارتش آزادی‌بخش چین در منطقه مورد مناقشه به شکل قابل توجهی به روابط چین و هند آسیب رساند و به درگیری‌ها دره گالوان در ژوئن 2020 و استقرار نیروهای ضدحمله در محدوده کایلاش منجر شد. هر دو کشور در آگوست 2020 در آستانه جنگی همه‌جانبه قرار گرفتند؛ با این حال رهبران دو بازیگر با خونسردی فضا را تحت کنترل خود قرار دادند و مذاکره‌های دوجانبه از طریق مجاری نظامی و دیپلماتیک کلید خورد.

تاکنون، چین و هند 16 جلسه برای رایزنی در باب بن‌بست مرزی‌شان برگزار کردند و نشستی دیگر نیز در راه است. این رایزنی‌ها موجب توافق نسبی دو بازیگر در پنج منطقه شد و زمینه را برای ایجاد جغرافیایی حائل هموار کرد. در همین راستا منطقه مورد مناقشه میان چین و هند به یک کمربندی از مناطق حائل تبدیل شده که صراحتا هر دو کشور را از اعزام گشت‌های انسانی - نظامی به این مناطق منع می‌کند. همزمان انتظار می‌رود که نظارت غیرانسانی ادامه یابد و هر دو ارتش در باب گشت‌زنی‌های هماهنگ، مشترک یا پلکانی پس از تکمیل عقب‌نشینی تصمیم بگیرند.

رقابت در عین شراکت

به نظر می‌رسد این مناطق حائل ترتیبی معقول برای ایجاد فاصله میان نیروهای چینی و هندی تعریف کرده‌اند. با این همه، بن‌بست حاکم بر روابط چین و هند موجب شده تا زمینه برای توسعه زیرساخت‌های نظامی هموارتر شود. چین برای اعضای ارتش آزادی‌بخش مستقر در این مناطق پناهگاه‌هایی تعریف کرده و تلاش دارد جاده‌های قدیمی‌تر را تغییر دهد و بدین طریق مسیرهای تازه‌ای را برای دسترسی به پایگاه‌های مرزی خودساخته مهیا کند. علاوه بر این، پکن در ژانویه 2022 پلی را بر روی دریاچه پانگونگ تعبیه کرد تا بدین طریق هر دو ساحل را به هم متصل کند. امروز ساخت دومین پل مستحکم در دستور کار است تا بدین طریق کنترل چین بر منطقه پانگونگ افزایش یابد.

به طور مشابه، هند هم برای سربازان خود اقامتگاهی در شرق دالاخ تعریف کرده و تعدادی پل، جاده‌های نزدیک، تونل‌ها و سکوهای هلیکوپتری را جهت دسترسی سریع‌تر به مناطق مرزی تعریف کرده است. هند همچنین 5 میلیارد دلار برای ساخت یک برگزاره مرزی در منطقه مورد مناقشه اختصاص داده است. علاوه بر این، تعدادی باند هوایی در نزدیکی مرز ساخته شده و پایگاه هوایی جدید در نیوما و فوکچه در حال آماده‌سازی است.

هند تجارت با چین را قربانی نکرد!

روابط تجاری چین و هند، فارغ از آنکه دهلی نو در واکنش به این بن‌بست، فعالیت‌های اقتصادی چین را ممنوع کرده، هنوز در جریان است. تجارت دوجانبه دو کشور در سال 2021 به 125 میلیارد دلار رسید؛ هرچند هند 69 میلیارد دلار کسری تجاری با چین داشت که بیشتر به دلیل واردات کالاهای واسطه‌ای و سرمایه‌ای مهم بود.

به نوشته نشنال اینترست، چنین رابطه تجاری بر پیچیدگی‌ها تاکید دارد، هند اگر بخواهد رشد سریعتری داشته باشد، نمی‌تواند  اقتصاد چین  را نادیده بگیرد؛ بویژه پس از بهبودی وضعیت همه‌گیری کرونا و کاهش پیامدهای جنگ روسیه و اوکراین. روابط تجاری چین و هند در زمانی که دو طرف منتظر حل و فصل مسائل مرزی هستند به شکلی مستقل پیش رفته است.

ناظران بر این باورند که پروژه‌های مرتبط با زیرساخت‌های مرزی در مناطق مورد مناقشه خطر درگیری احتمالی میان چین و هند را افزایش داده است. چین پیش‌تر در تلاش بود تا مانع از توسعه زیرساخت‌های هندی در مناطق مورد مناقشه شود و همزمان دستاوردهای ارتش خلق چین را تثبیت می‌کرد. امروز پکن آگاهانه در حال دور زدن مرزهای مشترک با هند است. این وضعیت به‌واسطه آنکه نظامیان چینی از گذشته از امکانات ارتباطی و لجستیکی بهتری در فلات برخوردار بوده‌اند، موجب شده تا چینی‌ها در باب در هم شکستن مواضع هند از اعتماد به نفس بیشتری برخوردار باشند.

نبرد در میدان بوکس

شکستن رابطه یخ‌زده شی و مودی در حاشیه گروه بیست نشان داد که تلاش‌های دیپلماتیک پشت پرده ادامه دارد. با این همه نمی‌توان انتظار داشت دو بازیگر برای خروج از بن‌بست به راه‌حل سریعی دست یابند.

مذاکرات مرزی هند و چین به‌سان مسابقه بوکس است که چند راند دارد و امروز هر دو کشور بطور همزمان هم رویاروی یکدیگر قرار دارند و هم مذاکره می‌کنند. در چنین فضایی برگزاری اجلاس همکاری شانگهای و گروه بیست در هند - دو نشستی که انتظار می‌رود «شی» در آنها شرکت داشته باشد - می‌تواند هم عامل تکمیل‌کننده دیپلماسی محرمانه پشت پرده باشد و هم آزمایشی برای دو رهبر.