گام های جدید برای احیای برجام

به گزارش اقتصادنیوز، با انتشار خبر ادعایی خبرگزاری بلومبرگ مبنی بر غنی‌سازی 84 درصدی اورانیوم در ایران، حاشیه‌ها درباره برنامه هسته‌ای تهران در جبهه غرب افزایش یافت.

هم‌زمان با انتشار این خبر هیأتی از بازرسان آژانس به ایران سفر داشتند و با ارائه گزارشی در 28 فوریه ضمن تایید ادعای بلومبرگ، گفتند که باید رایزنی‌ها با ایران در ارتباط با این ذرات اورانیوم ادامه داشته باشد.

برجام در نقطه بحران! /ایران بدنبال جایگزین توافق هسته ای است؟

زمینه های مهم برای سفر گروسی به ایران

آنها همچنین اعلام کردند که تهران اورانیوم غنی‌شده تا این سطح را ذخیره نمی‌کند. این خبر و بعد از آن گزارش بازرسان، بستر را برای سفر رافائل گروسی، مدیر کل نهاد ناظر اتمی به ایران هموار کرد؛ سفری در آستانه برگزاری شورای حکام آژانس که خود موجب چند صدایی در جبهه غرب شده است.

سناریوهای ادعایی درباره ذرات ادعایی

شورای آتلانتیک با انتشار گزارشی درباره ذرات ادعایی پیدا شده در سایت‌های ایران نوشت که تهران می‌گوید افزایش این ذرات به صورت تصادفی بوده و ایران غنی‌سازی 60 درصدی اورانیوم را اجرایی می‌کند. با این همه ناظران سناریوهای ادعایی متفاوتی را مطرح می‌کنند.

به ادعای گروهی، این ذرات می‌تواند اهرم فشاری در اختیار تهران باشد تا به‌واسطه آن ایالات متحده و تروئیکای اروپا را به دلیل خواسته‌های به گفته مقام‌های ایران فرابرجامی، تحت فشار قرار دهد.

گروهی دیگر باور متفاوتی دارند و مدعی‌اند که یافتن ذرات ادعایی توسط بازرسان نهاد ناظر آن هم در شرایطی که آژانس برای نظارت بر برنامه هسته‌ای ایران درگیر محدودیت‌هایی شده، زنگ خطر را درباره گریز احتمالی هسته‌ای ایران به صدا درآورده است.

آتلانتیک در ادامه گزارش خود آورده، فارغ از آن‌که آیا ذرات غنی شده ادعایی 84 درصد در پیکربندی سانتریفیوژهای ایران تصادفی بوده یا نه، این مقوله زمینه‌ساز چالشی جدی برای غرب شده است، آن هم در شرایطی که رایزنی‌ها درباره احیای توافق هسته‌ای 2015 یا برجام برای مدت زمان زیادی راکد مانده است.

پنجره حمله نظامی به ایران تنگ می‌شود /«اس 400»، اسرائیل را نگران کرد!

از همین رو منابع آگاه می‌گویند که امروز زنگ خطر در پایتخت‌های کشورهای اروپایی و آمریکا به صدا درآورده و نیاز به اهرم دیپلماسی برای کاهش تنش‌ها با تهران بیش از همیشه احساس می‌شود.

چرایی اهمیت دوباره برجام؟

آتلانتیک مدعی است: برخی از تحلیلگران ناامیدی آمریکا و اروپا از بن بست حاکم و بی‌میلی این گروه از بازیگران برای تعامل دوباره با تهران را قابل درک می‌دانند. اواخر اوت 2022، ایالات متحده و ایران به توافق برای احیای برجام نزدیک شدند. با این همه تاکید ایران بر خواسته های خود بالاخص بسته شدن پرونده پادمانی ایران در آژانس، موجب گشت تا آنچه را که جوزف بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا از آن تحت عنوان تلاش نهایی برای احیای برجام قلمداد می کرد، ناکام بماند.

پس از توقف رایزنی‌ها، دو رخداد دیگر نیز زمینه را برای افزایش تنش میان ایران و جبهه غرب هموار کرد؛ نخست اعتراضات داخلی و دوم رسانه‌ای شدن ادعای انتقال پهپادهای کامیکازه به روسیه (ادعایی که تهران بارها آن را رد کرده است). دو تحول اخیر، گزاره هایی بود که موجب شد تا برجام و احیای توافق هسته‌ای با ایران به حاشیه رانده شود.

اما امروز غرب می‌گوید که به واسطه سه دلیل ادعایی شرایط فرق کرده، نخست، ناکامی در توافق با ایران و افزایش تنش میان تهران و غرب، دوم، تلاش ایران برای گسترش غنی سازی در سایت فردو و در نهایت خلاهای نظارتی. از همین رو تحلیلگران می‌گویند فوریت اتخاذ استراتژی پیشگیرانه تازه بیش از هر زمان دیگر احساس می شود.

در نوامبر 2022  تهران اعلام کرد قصد دارد چهارده آبشار دیگر از نسل سانتریفیوژهای IR-6 را در سایت فردو نصب کند، سانتریفیوژهایی که اورانیوم را با کارایی بیشتر غنی‌سازی کرده و سطح آن را به میزان 60 درصد افزایش دادند. این طرح در واکنش به قطعنامه شورای حکام اجرایی شد؛ پیش از آن ایران دو آبشار سانترفیوز از این نوع و شش آبشار سانتریفیوژ IR-12 با کارایی کم تر داشت.

این دستگاه‌ها اورانیوم غنی شده تا 5 و 20 درصد تولید می کردند. آژانس تایید کرده که ایران غنی‌سازی 60 درصدی اورانیوم در فردو را ادامه می دهد، طبیعتا این سطح غنی‌سازی در فردو، به‌واسطه موقعیت و ماهیت تاسیسات تعبیه‌شده، به ادعای غرب می‌تواند زمینه‌ساز تنش شود.

دلیل اهمیت «فردو» برای غرب و نهاد ناظر اتمی

پیش از نوامبر 2022، ایران در تاسیسات زیرزمینی نطنز، تنها تا میزان 60 درصد غنی سازی می کرد اما ماجرای فردو برای غرب و نهاد ناظر اتمی جدا است؛ آنها مدعی‌اند سانتریفیوژهای کارآمدتری که در این سایت تعریف شده و همچنین ذخیره اورانیوم غنی شده 60 درصدی به ایران فرصت می دهد که در آستانه گریز ادعایی هسته ای قرار بگیرد.

طبیعتا این پنجره ادعایی در روند پیشرفت برنامه هسته ای ایران برای کشورهای غربی بالاخص ایالات متحده به مقوله ای نگران کننده تبدیل شده، چرا که امروز بازرسان آژانس نیز درگیر محدودیت هستند و این احتمال نیز بالا است که تهران و نهاد ناظر اتمی نتوانند در باب گزاره های ادعایی پیش رو به توافق دست یابند. پس به ادعای غرب آنچه بیش از هر زمان دیگر عیان است، پیشرفت برنامه هسته ای ایران است و نزدیک شدنش به نقطه گریز هسته‌ای.

رشد ذخایر اورانیوم ایران در فردو و نطنز؟

براساس گزارش ادعایی 28 فوریه آژانس، ذخایر اورانیوم 20 درصدی غنی شده ایران حدود 435 کیلوگرم است، اواخر اکتبر 2022 نهاد ناظر اتمی این میزان را به ترتیب 62 کیلوگرم و 386 کیلوگرم گزارش کرده بود. حالا به ادعای گروهی از ناظران سال اینده ذخایر اورانیوم غنی شده 60 درصدی ایران در فردو و نطنز رشد بیشتری خواهد داشت و موجب خواهد گشت تا تهران زودتر از موعد در آستانه گریز هسته ای قرار بگیرد بالاخص آن که ایران تا به امروز از هیچکدام از خواسته ها و خطوط قرمز اعلامی اش عقب نشینی نکرده است.

نگرانی‌هایی که تشدید شد!

در حالی که نهاد ناظر اتمی همچنان به تاسیسات ایران دسترسی نسبتا منظمی دارد، با این همه به ادعای آتلانتیک نقاط کور ادعایی آژانس نگرانی هایی را ایجاد کرده که با گذشت زمان تشدید هم خواهد شد. از 2021 فوریه، یعنی زمانی که تهران ترتیبات فراپادمانی را به حالت تعلیق درآورد، بازرسان نمی توانند از سایت هایی که از برنامه هسته ای ایران حمایت می کنند بازدیدی داشته باشند.

تهران همچنین دوربین های برخی از مکان های کلیدی را در ژوئن 2022 قطع کرد؛دوربین هایی که داده های نظارتی شان موجب می شد تا در صورت احیای برجام، خط پایه برای برنامه هسته ای ایران با سهولت بیشتری بازتعریف گردد.

پایان تاریخ مصرف استراتژی نخ نما شده 

آتلانتیک مدعی است که شکاف در نظارت نهاد ناظر اتمی و بازرسی های کم تر، خطر اشتباه محاسباتی درباره برنامه هسته ای ایران و احتمال ماجراجویی اسرائیل را افزایش داده است.

در چنین شرایطی بهترین راه برای خروج از بن بست حاکم، احیای برجام است؛ توافقی که با اجرای کامل مفاد آن به شکلی موثر در کنار فعالیت های قابل راست آزمایی، زمینه برای کاهش سوء تفاهم های احتمالی هموار خواهد شد.

با این همه گروهی مدعی اند که چشم انداز به نتیجه رسیدن گفتگو ها تا اینده نزدیک مبهم است، به ادعای این گروه، احیای برجام تنها گزینه دیپلماتیک نیست، هرچند عدم تمایل آمریکا و اروپا برای تعامل با ایران در این زمینه قابل درک است اما توجیهی ندارد چرا که پیشرفت ایران در حوزه برنامه هسته ای اش می تواند تنش ها را جدی تر کند.

طبیعتا  مقوله های ژئوپلتیکی نیز بر عزم تهران جهت پیشرد برنامه هسته ای اش بی تاثیر نیست به همین دلیل اگر دولت بایدن می خواهد مانع از پیشرفت برنامه هسته ای ایران شود باید خیلی زود فرایند رایزنی و گفتگوهای دیپلماتیک با تهران را خواه در چارچوب احیای برجام یا تلاشی دیپلماتیک در قالبی تازه از سر بگیرد.

شاید زمان آن‌که امریکا و اروپا با استراتژی تازه و به میل خود به میز مذاکره بازمی‌گشتند، گذشته است. یک توافق محدود یا مجموعه ای از فعالیت ها که تنش‌زدا باشد، قادر است زمان و فضای لازم را برای رایزنی های تازه هموار کرده و در درازمدت به تنش ها پایان دهد.