ضربه به نفوذ آمریکا در خاورمیانه/بشار اسد به حلقه اعراب باز می‌گردد؟

تلاش نافرجام واشنگتن، پایان یک دهه انزوا؟

سه مقام سعودی و یک نفر از نزدیکان به اتحادیه عرب به بلومبرگ گفته‌اند، پادشاهی عربستان در حال انجام اقداماتی است که به کشورهای عضو اتحادیه عرب اجازه می دهد تا به تعلیق عضویت سوریه برای نشست سران در اواسط ماه می در ریاض پایان دهد. دولت امارات نیز از این طرح حمایت می کند.

گفته می‌شود این تلاش‌ها همچنان ادامه دارد و حتی ممکن است به درازا کشیده شود یا ناکام بماند. هم‌چنین ممکن است رهبران عرب در ماه آینده میلادی بر روی یک دستورکار موقت توافق کنند.

چند فرد مطلع به  بلومبرگ  گفته‌اند که ایالات متحده از این تلاش‌ها آگاه بوده و نسبت به آن هشدار داده است، اما دریافته که نمی‌تواند کاری برای متوقف کردن آن انجام دهد.

بلندپروازی‌های شاهزاده در منطقه

محمد بن سلمان، ولی‌عهد و حاکم واقعی عربستان، مشتاق است تا پادشاهی سعودی را به عنوان رهبر سیاسی و اقتصادی بلامنازع جهان عرب معرفی کند.

روزنامه عکاظ عربستان در گزارش اخیر خود نوشته: «پس از احیای غیرمنتظره روابط با ایران در ماه گذشته، اکنون ریاض می‌خواهد در خط مقدم ابتکارات برای آرام کردن مناطق درگیر مانند سوریه قرار گیرد و اطمینان حاصل کند که هیچ چیزی تلاش‌های بلندپروازانه‌اش برای تغییر اقتصادش را مختل نمی‌کند».

در همین شرایط، ایران اعلام کرده که ابراهیم رئیسی برای بازدید از ریاض مورد دعوت قرار گرفته است.

تعمیق شکاف‌های منطقه با غرب، ضربه‌ آشکار به نفوذ ایالات متحده

اگرچه اتحادیه عرب با قدمت 80 ساله در معادلات سیاستگذاری جهانی دارای وزن نسبتا کمی است، با این همه، این حرکت اهمیت نمادینی خواهد داشت. آشتی با سوریه نشان‌دهنده ضربه‌ای به نفوذ ایالات متحده در خاورمیانه است و شکاف بین منطقه و دولت‌های غربی را تقویت می‌کند.

مهم‌تر از همه، این یک پیروزی بزرگ برای ایران به شمار می‌رود که دولت سوریه را تحت حمایت خود قرار داده است و از خانواده اسد -که از زمان تاسیس جمهوری اسلامی با آن‌ها متحد بوده- دفاع کرده است.

در همین شرایط، شاهزاده فیصل بن فرحان، وزیر امور خارجه عربستان سعودی، نزدیک به یک ماه پس از توافق دو کشور برای ازسرگیری روابط که با میانجیگری چین انجام شد، روز پنج‌شنبه با همتای ایرانی خود حسین امیرعبداللهیان در پکن دیدار و بر سر سازوکار ترمیم روابط گفت‌وگو کرد.

تحرکات اخیر عربستان سعودی برای پذیرش سوریه، توسط روسیه -دیگر متحد اصلی نظامی اسد در طول جنگ با داخلی- تشویق شد، چرا که ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور این کشور به دنبال تقویت حمایت بین‌المللی از خود در میانه جنگ اوکراین است.

وزارت خارجه امارات و عربستان سعودی به درخواست‌ها برای اظهارنظر در این زمینه پاسخ ندادند، اگرچه شاهزاده فیصل، وزیر امور خارجه سعودی در گذشته گفته بود که وضعیت موجود سوریه ناپایدار است. مقامات مقر اتحادیه عرب مستقر در قاهره نیز به درخواست ها برای اظهار نظر در این باب پاسخ ندادند.

تاثیر ناچیز مخالفان

گفته می‌شود قطر و کویت با بازگشت سوریه به اتحادیه عرب مخالفت کرده‌اند. اما افرادی که با این موضوع آشنا هستند می‌گویند که بعید است که آن‌ها بتوانند برای مدت طولانی در برابر این جریان حرکت کنند.

دولت سوریه در سال 2011 پس از آغاز بهار عربی و شکل‌گیری اعتراضات در این کشور از اتحادیه عرب تعلیق شد. عربستان سعودی در آن زمان به کشورهای منطقه و غرب پیوست و از نیروهای اپوزیسیون علیه دولت اسد حمایت کرد، حکومتی که عمدتاً توسط ایران و نیروهای متحدش از لبنان، عراق و بعداً روسیه دفاع می‌شد.

چین و روسیه از تلاش‌ها برای تحریم اسد در  شورای امنیت سازمان ملل جلوگیری کردند و این امر باعث شد ایالات متحده و اتحادیه اروپا تحریم‌های یک‌جانبه گسترده‌ای را علیه اسد و دولتش اعمال کنند.

اثر آرام‌بخش

در حالی که آمریکا با امضای توافقنامه ایران و عربستان در پکن غافلگیر شده بود، باربارا لیف، دستیار وزیر امور خارجه آمریکا در امور خاور نزدیک اخیراً از «اثر آرام‌بخش» ممکن بر منطقه -به ویژه در رابطه با یک جنگ منطقه‌ای دیگر در یمن- استقبال کرد.

عربستان سعودی حمله خود به یمن در سال 2015 را پایان دادن به مداخله ایران در جهان عرب توصیف کرد و سال بعد دو کشور پس از حمله به سفارت عربستان در تهران روابط خود را قطع کردند.

لیف هفته گذشته به خبرنگاران گفت: «هر چیزی که نوعی تنش‌زدایی پایدار در تنش‌ها و رویارویی‌هایی که آنها در طول سال‌ها داشته‌اند، ایجاد کند، یک دستاورد بزرگ است و باید تأثیرات منطقه‌ای گسترده‌تری داشته باشد».

هشدار به متحدین

اما بسیاری در واشنگتن نگران هستند که اشتیاق عربستان سعودی برای تمرکز به چین و ایران -تا حدی برای پیشبرد برنامه‌های اقتصادی چند تریلیون دلاری پادشاهی- ممکن است به نوعی به منافع امنیت ملی ایالات متحده در منطقه آسیب برساند.

در جلسه استماع کنگره در 23 مارس، آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه، گفت که وزارت تخت تکفل او به متحدان آمریکا در مورد عادی‌سازی روابط با اسد هشدار داده است. به گفته دو فرد مطلع، در نشست مربوط به سوریه در اردن در ماه گذشته با حضور عربستان سعودی و سایرین، ایالات متحده و کشورهای اروپایی امتیازات سیاسی مانند آزادی زندانیان و مهار پلیس مخفی بدنام را به عنوان پیش‌شرط هرگونه تعامل و عادی سازی با اسد پیشنهاد کردند. 

سخنگوی وزارت امور خارجه ایالات متحده گفته که گفت‌وگوهای دیپلماتیک خصوصی است اما افزود که هرگونه تعامل با سوریه باید به نفع مردم سوریه باشد «نه رژیم اسد». 

چندین مقام ارشد سابق ایالات متحده که در خاورمیانه خدمت کرده‌اند، هفته گذشته در نامه‌ای به  جو بایدن  و بلینکن، هشدار دادند که قاطعانه‌تر نبودن در ممانعت از عادی‌سازی اعراب با اسد «کوته‌بینانه و آسیب‌رسان به هر امیدی برای امنیت و ثبات منطقه است».