بهای آشتی با بشار اسد / چرا اعراب سوریه را به آغوش خود راه دادند؟

پیشینه: عضویت سوریه در اتحادیه عرب در سال۲۰۱۱ به‌دلیل سرکوب اعتراضات در این کشور به حالت تعلیق درآمد. بسیاری از کشورهای عضو اتحادیه عرب در آن زمان روابط خود را با سوریه به حالت تعلیق درآوردند و از گروه‌های مخالف سوری حمایت کردند. موج جنگ پس از مداخله نیروهای نیابتی به سمت اسد میل کرد و مخالفان مسلح را به یک منطقه تحت محاصره شمالی در ادلب محصور کرده است. این امر، همراه با بحران پناه‌جویان، قاچاق مواد مخدر و ظهور سازمان‌های افراطی در سوریه، کشورهای منطقه را بر آن داشت تا دست به دامان دمشق شوند. امارات متحده عربی سفارت خود را در دمشق در سال۲۰۱۸ بازگشایی کرد و همراه با اردن، فشار بر سایر کشورها برای عادی‌سازی روابط آغاز شد. فشار برای عادی‌سازی روابط با سوریه طی ماه‌های اخیر شتاب قابل توجهی یافته است.

در ماه آوریل، شاهزاده فیصل بن‌فرحان، وزیر امور خارجه عربستان سعودی به سوریه سفر کرد و فیصل مقداد، وزیر امور خارجه سوریه نیز به عربستان سعودی رفت. عربستان سعودی نیز ماه گذشته میزبان نشستی در ریاض درباره بازگشت سوریه به اتحادیه عرب بود. هفته گذشته، اردن میزبان دیپلمات‌های عرب برای نشستی درباره بازگشت سوریه به این بلوک بود. نشست اضطراری اتحادیه عرب نیز برای بررسی درگیری جاری در سودان برگزار شد. همچنین اتحادیه عرب روز یکشنبه اعلام کرد که احمد ابوالغیط، دبیرکل این اتحادیه نامه‌ای از دولت انتقالی سودان دریافت کرد که در آن از وی خواسته شده است تا از نیروهای مسلح سودان و نیروهای واکنش سریع (RSF) بخواهد تا جنگ را متوقف کنند.

«ویویان یی» هم در گزارش ۷مه در نیویورک تایمز نوشت، کشورهای عربی روز یکشنبه موافقت کردند که به سوریه اجازه دهند دوباره به اتحادیه عرب بپیوندد و این گامی مهم در جهت پایان دادن به طردشدگی بین‌المللی این کشور پس از بیش از یک دهه تعلیق عضویت در این اتحادیه منطقه‌ای بود. هنگامی که همسایگان و همقطاران عرب سوریه در نوامبر۲۰۱۱ - چند ماه پس از آغاز بهار عربی- این کشور را از اتحادیه بیرون کردند، این اقدام گامی در راستای تنبیه سوریه تلقی می‌شد. اکنون، همان همسایگان در حال عادی‌سازی روابط خود با اسد هستند و به‌طور فزاینده‌ای متقاعد شده‌اند که کشورهای عربی از انزوای سوریه سود چندانی نمی‌برند. البته رویکرد ایالات متحده این است که همچنان مخالف عادی‌سازی متحدانش با اسد است. برخی بر این باورند که امتناع از تعامل با سوریه به معنای نادیده گرفتن این واقعیت است که دولت اسد در جنگ پیروز شده است.

این باعث می‌شود سوریه برای بازگشت پیروزمندانه در این ماه در اجلاس بعدی اتحادیه عرب در عربستان سعودی آماده شود؛ شاید با نمایندگی بشار اسد. بازسازی سوریه می‌تواند میلیاردها دلار پروژه‌های بازسازی و سایر سرمایه‌گذاری‌ها را به روی اقتصاد متزلزل این کشور بگشاید و به حمایت بیشتر از اسد کمک کند. شرایطی که منجر به تعلیق سوریه شد، تغییر نکرده است. درگیری‌های داخلی ۱۲ساله که این کشور را ویران کرد همچنان جریان دارد (هرچند ممکن است از شدت و حدت آن کاسته شده باشد) اما نکته این است که اسد همچنان در قدرت است (صرف‌نظر از پایگاه داخلی یا منطقه و بین‌المللی‌اش).

بر اساس برآوردهای سازمان ملل متحد، صدها هزار سوری از زمان شروع جنگ جان خود را از دست داده‌اند و بیش از ۱۴میلیون نفر از خانه‌های خود به مناطق دیگر سوریه، کشورهای همسایه یا فراتر از آن رفته‌اند.«لیلا کیکی» مدیر اجرایی کمپین سوریه که یک سازمان غیرانتفاعی است که از گروه‌های جامعه مدنی سوریه حمایت می‌کند، گفت: «امروز، کشورهای عربی دستور کارهای سیاسی - دیپلماتیک بدبینانه خود را فراتر از مسائل انسانی قرار داده‌اند.» با این حال، دو دیدگاه درباره اسد هم اکنون وجود دارد: عده‌ای که موافق حمایت از مخالفانی هستند که برای سرنگونی او می‌جنگند و همچنان از پذیرش او در اتحادیه عرب اکراه دارند و عده‌ای که موافق پذیرش او در میان اعراب هستند تا به این وسیله او را به آغوش اعراب بازگردانند تا بتوانند مدیریت تحولات این کشور را به‌دست بگیرند.اما محاسبات منطقه‌ای هم تغییر کرده است.

ازآنجاکه دولت اسد بخش اعظم کشور را از نیروهای مخالف پس گرفته است، این امر آشکار شده که او همچنان در قدرت باقی است. کشورهای همسایه از جمله لبنان و اردن مشتاق همکاری با سوریه برای بازگرداندن پناهجویان فراری به کشورشان بوده‌اند؛ درحالی‌که کشورهای دیگر امیدوارند در تلاش‌ برای جلوگیری از عبور مواد مخدر از این کشور با سوریه همکاری کنند. تحریم‌ها اقتصاد این کشور را به هم ریخته است. میانجی‌گران قدرت در خاورمیانه - عربستان سعودی و امارات متحده عربی- نیز به دنبال رویکرد جدیدی برای تعامل با ایران بودند که نفوذ عمیقی در سوریه دارد. پادشاهی‌های خلیج‌فارس معتقدند که انزوای اسد، سوریه را به آغوش ایران کشانده است. آنها امیدوارند با تعامل با اسد، وی را از تهران دور کنند.

اولین نشانه‌ از اینکه اوضاع به چه سمتی می‌رود، زمانی بود که امارات روابط خود را با دمشق در سال۲۰۱۸ عادی کرد. اما این حرکت کُند برای احیای روابط دیپلماتیک و اقتصادی با اسد در ماه‌های اخیر و پس از زلزله‌ بزرگ ماه فوریه که بیش از ۸۰۰۰نفر را در شمال سوریه کشت و دری را به سوی کشورهای عربی برای دستیابی به این کشور گشود، شتاب گرفت. به زودی، هواپیماهای کمک‌رسان از سوی برادران عرب سوریه در مناطق زلزله‌زده فرود آمدند و مصر وزیر خارجه خود را برای دیدار با اسد به دمشق اعزام کرد. تا اواسط آوریل، تونس روابط دیپلماتیک خود را با سوریه برقرار کرده بود و عربستان سعودی نیز از وزیر خارجه سوریه برای گفت‌وگو درباره احیای روابط در جده استقبال کرد.

پس از سال‌ها انجماد عمیق، روابط عربستان و سوریه در ماه‌های اخیر به سرعت پیش رفت تا جایی که عربستان سعودی با استفاده از نفوذ منطقه‌ای خود، سایر کشورهای عربی را نیز به سمت عادی‌سازی با سوریه سوق داد. شتاب اعراب برای استقبال از دمشق با وجود مخالفت‌های عمومی از سوی ایالات متحده اتفاق افتاد که پس از آغاز جنگ داخلی سوریه تحریم‌های شدیدی را علیه این کشور اعمال کرد و تاکنون هم تمایلی به لغو آنها نشان نداده است. ایالات متحده همچنان امیدوار است که اسد را به‌دلیل آنچه در این سال‌ها بر این کشور گذشته است، منزوی کند. اما تلاش‌های آمریکا برای کنار زدن اسد و جایگزین کردن او با یک دولت فراگیر و دموکرات به جایی نرسید و باعث شد آمریکایی‌ها به حاشیه بروند.

بلینکن، وزیر خارجه آمریکا اعلام کرد که «تنها راه‌حل برای خروج از بن‌بست فعلی در سوریه و پایان دادن به نبرد، انتخاباتی است که مردم بتوانند در آن آزادانه حضور یابند.» آمریکایی‌ها با علم به اینکه نمی‌توانند متحدان عرب خود را از تعامل با اسد بازدارند، از آنها خواسته‌اند که در ازای این عادی‌سازی، بهایی از اسد دریافت کنند. خواه این بها بازگشت آوارگان سوری باشد، خواه جلوگیری از مواد مخدر یا کاهش نفوذ ایران در سوریه. «حسام زکی» معاون ابوالغیط در اتحادیه عرب، روز یکشنبه گفت که این اتحادیه کمیته‌ای را برای بحث درباره این شرایط تشکیل داده است.