ماجرای دورخوردن عجیب روسیه از چین در حیاط خلوت پوتین!

نشست شیان زمینه را برای تحقق مجموعه‌ای از توافق‌های اقتصادی هموار کرد؛ رخدادی که نشان می‌دهد چین پس از دو سال محدودیت‌های مرزی به واسطه ویروس کووید 19 دوباره برای تجارت آماده شده است.در حالی که چین هژمونی‌اش در اوراسیا را تثبیت می‌کند، دیدگاه قابل قبولی را برای جایگزینی نظم فعلی تحت رهبری ایالات متحده به نمایش گذاشته است. با این حال، این بازیگر خود را به عنوان رهبر جانشین قلمداد کرده، این کشور صرفا نمی خواهد جانشین آمریکا شود بلکه قصد دارد از طریق نفود در آسیای مرکزی روس ها را هم دور بزند.

شراکتی ناآرام

چین در قامت بزرگ ترین بازیگر اقتصادی فعال در آسیای مرکزی فعالیت دارد. مجموع سرمایه گذاری های چین در منطقه از 40 میلیارد دلار در سال 2020 به بیش از 70 میلیارد دلار در پایان سال 2022 رسید. روسیه که 80 درصد تجارت منطقه را در دهه 1990 در اختیار داشت، امروز کم تر از دو سوم تجارت پکن را را به خود اختصاص داده است. ذیل این ارقام بزرگ، نوعی عدم تقارن فزاینده میان چین و آسیای مرکزی پنهان شده است. سال 2020 قرقیزستان حدود 40 درصد و تاجیکستان به میزان 52 درصد به چین بدهکار بودند. در همین حال، 75 درصد از صادرات ترکمنستان به مصرف کنندگان چینی منوط است.

در واقع چین هراسی در آسیای مرکزی بالاخص قزاقستان و قرقیزستان گسترش یافته است.براساس داده‌های نظرسنجی ها، 30 درصد از قزاق‌ها و 35 درصد از قرقیزها دیدگاهی منفی به چین دارند. همزمان اعتراض ها علیه نقش برجسته چین در منطقه که ازمنظر گروهی نوعی استعمار به سبک نو قلمدادمی شود، در حال افزایش است. براساس اطلاعاتی که الجزیره به دست آورده 241 تظاهرات علیه چین از اوایل ژانویه 2018 تا 30 ژوئن 2021 در قزاقستان برگزار شد.پکن فارغ از واکنش ها به سیاست‌های افراطی چین در سین‌کیانگ و در ارتباط با اویغورها، قزاق‌ها و قرقیزها از دولت‌های آسیای مرکزی برای حمایت از سیاست‌های خود دعوت کرده است.

عصر تازه چین در آسیای میانه

در دو دهه اول بعد از فروپاشی شوروی در سال 1991، چین عمدتا با تکیه بر سازمان همکاری شانگهای با آسیای مرکزی تعامل داشت؛ نهادی که روسیه نیز یکی از اعضای آن بود. اما در دوران ریاست شی جین پینگ، رئیس جمهوری چین مکانیزم هایی را برای همکاری با همسایگان غربی‌اش تعریف کرد. نشست سران شیان به میزبانی چین، چارچوبی چندجانبه قلمداد شد که غایب بزرگش روسیه بود؛ این نشست نمونه چشم گیری از مسیر مستقلی است که پکن در منطقه برگزیده.

در حالی که چین و روسیه فوریه2022 شرکت بدون محدودیت را اعلام کردند و متعهد شدند تا برای جلوگیری از وقوع انقلاب های رنگی و مداخله خارجی در امور آسیای مرکزی با یکدیگر همکاری داشته باشند، واضح است که پکن به دنبال جا به جایی جایگاه روسیه در منطقه‌ا‌ی است که تحت سیطره مسکو قرار دارد. سال 2013 زمانی که شی جین پینگ در نشستی در قزاقستان از طرح کمربند و جاده گفت، تعامل میان آسیای مرکزی با چین از بسیاری جهات تغییر کرد تا جایی که امروز از عصر تازه روابط چین با آسیای میانه می گویند.

چین به شکلی خزنه در آسیای میانه جا باز کرد

چین سال گذشته سیاست تازه‌ای در باب امنیت جهانی، تمدن جهانی و توسعه جهانی اعلام کرد که هدف از از آن ارائه مدل جایگزین برای روابط بین الملل و هنجارهای لیبرال غربی است. در حالی که مسکو کماکان تامین کننده تسلیحات آسیای مرکزی است و حدود 50 درصد از کل انتقال‌ها را به خود اختصاص می‌دهد، سهم چین از واردات تسلیحات به این منطقه از 1.5 درصد در سال 2010 به 13 درصد افزایش یافته است. از سال 2016 چین بی سر و صدا شبکه ای از تاسیسات نظامی را در امتداد مرز تاجیکستان و افغانستان تعریف کرد.

ناآرامی ها ژانویه 2022 در قزاقستان که زمینه ساز دخالت نظامی روسیه شد، بستر را برای چرخشی اساسی هموار کرد. چین در واکنش به اعتراض‌های خشونت آمیز قزاقستان خواست ورود کند. پس از آن اعلامیه چین و تاکیدش بر استقلال ملی و تمامیت ارضی قزاقستان و سفر شی جین پینگ به این کشور در سپتامبر 2022 نشان از تعامل امنیتی عمیق چین با این بازیگر داشت.

بحران اوکراین، نخبگان قزاقستان را بیش از هر زمان دیگر به چین متکی کرده بالاخص آن که لفاظی های روسیه به شکل جدی نواستعماری می‌شود. آگوست 2022، دیمیتری مدودف قزاقستان را دولت مصنوعی خواند و سخنان پوتین در سال 2014 را تکرار کرد؛ اظهاراتی که در جریانش پوتین مدعی شده بود که قزاق ها هیچ وقت در قاب کشور تعریف نشدند. این تهدیدها بیش از هر زمان در قزاقستان حس می‌شود؛ جایی که 16 درصد از جمعیت‌اش روس‌های قومی هستند.

شی در جریان نشست شیان همتای قزاقستانی‌اش را خطاب قرار داد و گفت که چین از هماهنگی‌های قومی حمایت می‌کند، این عبارت کنایه‌ای ظریف به شمشیربازی روسیه در شمال قزاقستان و در ارتباط با اقلیت ها بود.

روس‌ها از چشم متحدانشان افتادند

گروه هفت در نشست اخیرشان از نیاز به کاهش وابستگی‌های حیاتی به چین گفتند، اروپا همچنین از کشورهای عضو اتحادیه اروپا خواست تا خود را برای بحران تایوان آماده کرده و همزمان با کاهش وابستگی‌شان به چین از سیاست ریسک زدایی پیروی کنند.همزمان چین در اجلاس شیان بر حمایت از اتحاد تایوان و توسعه زیرساخت‌هایی که منابع انرژی پکن را از بنادر و مسیرهای دریایی غربی در صورت درگیری بین المللی متنوع کند، تاکید داشت.

روسیه امروز بیش از هر زمان دیگر بر جنگ در اوکراین متمرکز است، همین گزاره موجب شده تا پایگاه نظامی‌اش در بسیاری از کشورهای آسیای میانه چون تاجیکستان تضعیف شود. همزمان ائتلاف نظامی سازمان پیمان امنیت جمعی به رهبری روسیه به واسطه انفعالش در حل و فصل اختلاف های ارضی میان کشورهای عضو یا پایان دادن به تنش ها میان ارمنستان و آذربایجان از چشم افتاده است. همین گزاره تعهدات روسیه در برابر متحدانش را تضعیف کرده است.در چنین شرایطی گردهمایی شیان طبیعتا ارزشی نمادین داشت. این نشست نشان داد که چین خود را در قامت شریک منتخب آسیای مرکزی قلمداد می‌کند، همان گزاره‌ای که روس ها قادر به ارائه اش نیستند.