پیامد کنارگذاشتن رابرت مالی؛ پایان طرح «توافق بزرگ» با ایران!

کنار رفتن مرد احیای برجام

به گزارش سی‌ان‌ان،  مقامات ایالات متحده مدعی‌اند که احتمالا ایران تنها چند هفته با گریز هسته‌ای فاصله دارد. اکنون، مردی که وظیفه احیای برجام را بر عهده داشت، کنار گذاشته شده است.

رابرت مالی، دیپلمات برجسته‌ای که مذاکرات هسته‌ای با ایران را در دولت بایدن هدایت می‌کرد،  پس از تعلیق مجوز امنیتی‌اش -احتمالا در اوایل سال- ماه گذشته بدون حقوق به مرخصی فرستاده شده است. سی‌ان‌ان پیش‌تر گزارش داده بود که مالی مدتی در این شغل باقی ماند، زیرا این تحقیقات در حال انجام بود، اما او اجازه دسترسی به اطلاعات طبقه‌بندی شده را نداشته است.

زمانی که مرخصی او در ژوئن اعلام شد، مالی به سی‌ان‌ان گفت که به او گفته شده که مجوز امنیتی‌اش «در دست بررسی است» و او انتظار دارد این تحقیقات «به نحو مطلوب و به زودی» حل‌و‌فصل شود. اما روز جمعه، آبرام پیلی، معاون او، مدیریت رسمی توئیتر دفتر نماینده ویژه در امور ایران را بر عهده گرفت. پیلی در توییتی نوشت: «تمام تیم در وزارت خارجه هم‌چنان درگیر اجرای سیاست ما در قبال ایران هستند». وب سایت وزارت امور خارجه هم‌چنین نام مالی به عنوان نماینده ویژه در امور ایران را حذف کرده است. مشاور امنیت ملی ایالات متحده، جیک سالیوان، هم روز یکشنبه در مصاحبه‌ای گفت که او «نمی‌تواند در مورد شرایط فعلی صحبت کند» که آیا مالی به سمت خود بازگردانده می‌شود یا خیر.

ابهام درباره سرنوشت توافق هسته‌ای

بر اساس ارزیابی اطلاعاتی ایالات متحده که هفته گذشته منتشر شد، ایران از زمان ترور یکی از دانشمندان کلیدی خود در نوامبر 2020 به سرعت برنامه هسته‌ای خود را گسترش داده، هر چند بر اساس این ارزیابی‌ها تهران فعلا برنامه تسلیحاتی ندارد.

حاشیه‌‌ها پیرامون مالی پرسش‌هایی را درباره سرنوشت توافق هسته‌ای قدیمی با ایران به وجود آورده است؛ توافقی که با ادامه غنی‌سازی اورانیوم تهران و انتخابات‌های کلیدی سال آینده، بیش از هر زمان دیگری برای آمریکا ضروری به نظر می‌رسد. جمهوری اسلامی سال آینده انتخابات پارلمانی برگزار می‌کند و انتخابات ریاست جمهوری آمریکا نیز برگزار می شود. به گفته تحلیل‌گران، پیشرفت در مذاکرات هسته‌ای و هم‌چنین توافق بر سر زندانیان دوتابعیتی، احتمالاً باعث تقویت موقعیت مقام‌های فعلی در نظرسنجی‌ها خواهد شد.

مالی یکی از معماران توافق هسته ای سال 2015 با ایران در دولت اوباما بود. پس از آن در سال 2018 توسط رئیس جمهور سابق دونالد ترامپ کنار گذاشته شد. پس از انتخاب بایدن، مالی در سال 2021 به عنوان نماینده امور ایران به کار بازگردانده شد و به یک چهره پیشرو در مذاکرات برای احیای توافق تبدیل شد. سال گذشته، چندین نقطه اختلاف در مذاکرات ظاهر شد و مذاکرات نهایتا در ماه سپتامبر به بن‌بست کشیده شد. شرایط با اعتراضات سال گذشته و ادامه جنگ در اوکراین بدتر شد.

یک چهره مورد مناقشه

مالی حتی قبل از انتصابش به عنوان نماینده امور ایران یک چهره مورد مناقشه بود. در سال 2008، پس از این‌که مشخص شد که او با اعضای گروه مبارز فلسطینی حماس در حین کار در اندیشکده گروه بین المللی بحران به عنوان رئیس و مدیر عامل، ملاقات کرده، از کمپین ریاست جمهوری استعفا داد.

منتقدان تندروی مالی، از جمله دسته‌ای از ایرانیان مهاجر، محافظه‌کاران ایالات متحده و حامیان اسرائیل، او را به مماشات بیش از حد با تهران  و سخت‌گیری بیش از حد با دشمن اصلی‌اش، اسرائیل، متهم کرده‌اند.

ناصر کنعانی، سخنگوی وزارت امور خارجه ایران، سوم جولای در پاسخ به سوالی درباره حاشیه‌های مالی، گفت: «ما درباره مسائل داخلی سایر کشورها با اشاره به آمریکا اظهار نظر نمی‌کنیم». اما جاوید قربان اوغلی، یک دیپلمات بازنشسته، در رسانه‌های ایران گفته مالی «تمایلاتی به ایران دارد» که به گفته او «لابی‌های نزدیک به اسرائیل» را علیه او شورانده  است.

چهره مماشات‌جو؟

گابریل نورونها، یکی از مقامات سابق وزارت امور خارجه در دولت ترامپ می‌گوید که روش‌های مالی در شکال گرفتن این وضعیت تاثیرگذار است. او در گفت‌وگو با سی‌ان‌ان ادعا کرده «رویکرد مالی این بود که برای ابراز حسن نییت، از قبل امتیازاتی را به ایران در قالب (تعلیق) تحریم‌ها ارائه کند، و او تصور را که فشار باعث ایجاد اهرم‌های بیش‌تری می‌شود را رد کرد». او مدعی است: «در همان زمان، ایران در حال بازسازی اقتصاد و برنامه هسته‌ای خود بود» و افزود که «تهران در نتیجه این رویکرد به این باور رسید که اهرم فشار بر آمریکا را افزایش داده است. در نتیجه، او نتوانست بر ایرانی‌ها اثر بگذارد و چشم‌انداز مذاکره‌اش را نابود کرد».

اما کسانی که از نزدیک با مالی کار کرده‌اند، موافق نیستند که این پیرمرد 60 ساله نسبت به ایران بسیار نرم بود. علی واعظ، مدیر پروژه ایران در گروه بین‌المللی بحران، گفت که اقدامات مالی در راستای استراتژی امنیت ملی دولت ایالات متحده است. واعظ که بیش از یک دهه است مالی را می شناسد و مستقیماً در این اندیشکده به او گزارش داده، به سی‌ان‌ان گفت: «دولت بایدن با یا بدون رابرت مالی معتقد است که تنها راه حل پایدار برای بحران هسته ای با ایران راه حل دیپلماتیک است». به گفته واعظ: «کسانی که این دولت را به مماشات بیش از حد در قبال ایران متهم می‌کنند، برای توضیح اینکه چرا آمریکا اکنون تحریم‌های بیشتر و نه کمتری علیه ایران نسبت به زمان روی کار آمدن بایدن دارد، با مشکل مواجه می‌شوند».

فواد ایزدی، دانشیار دانشکده مطالعات جهان دانشگاه تهران، معتقدست که ابراهیم رئیسی، خواهان توافق بود و احتمالاً امیدوار بود که با مالی به عنوان نماینده ویژه به توافق برسد. او به سی‌ان‌ان گفته: «این واقعیت که مالی طرف مذاکره بود، نشانه‌ای بود که شاید وضعیت مشابه (مانند دورهای قبلی مذاکرات که منجر به توافق شد) پس از  انتخاب بایدن به عنوان رئیس‌جمهوری تکرار شود. اما اکنون بیش از دو سال پس از آن می دانیم که این تفکر کم و بیش آرزوی باطل بود».

جایی که اکنون قرار داریم

مذاکرات [غیرمستقیم] آمریکا با ایران بدون مالی ادامه دارد. در حالی که پیلی به عنوان نماینده ویژه امور ایران مشغول به کار است، برت مک گورک، یکی از مقامات شورای امنیت ملی ایالات متحده و چهره کهنه‌کار در سیاست خاورمیانه، به عنوان مسئول اصلی برای برنامه هسته‌ای ایران انتخاب شده است.

زمانی که بایدن در سال 2021 به قدرت رسید، مک‌گورک را به عنوان هماهنگ کننده مسائل خاورمیانه و شمال آفریقا در شورای امنیت ملی منصوب کرد. دولت آمریکا مذاکرات خود را برای ورود مجدد به توافق هسته ای ایران در اواخر همان سال آغاز کرد.

سی‌ان‌ان گزارش داده که مذاکرات غیرمستقیم طرفین بی سر و صدا در حدود پایان سال گذشته میلادی از سر گرفته شد و مک‌گورک در مرکز این گفت‌وگوها بوده است. از آن زمان، مک گورک چندین سفر به عمان برای گفت‌گوهای غیرمستقیم با مقامات ایرانی داشته است. آخرین مورد در ماه می امسال بود و به نظر می رسد مالی از این مذاکرات کنار گذاشته شده است. مک گورک اشاره کرده است که مشتاق است دوباره یک توافق شکل بگیرد، اما مشخص نیست که تاکتیک‌های چقدر با مالی متفاوت باشد.

او از کمپین «فشار حداکثری» ترامپ در سال 2019 علیه ایران انتقاد کرده و گفته نتوانسته جلوی پیشرفت برنامه هسته‌ای این کشور را بگیرد. او گفته که تحریم‌های اضافه شده ایران را «تحریک و نه مهار» کرده است. مک‌گورک هم‌چنین از دیگر سیاست‌های ترامپ در خاورمیانه از جمله سیاست های سوریه انتقاد کرد.

واعظ هم معتقد است که سیاست آمریکا در قبال ایران تغییری نکند. به گفته او: «سیاست ایالات متحده توسط محاسبات امنیت ملی دولت، و نه یک فرد در دستگاه امنیت ملی، مشخص می‌شود. با یا بدون راب مالی، دولت بایدن معتقد است که تنها راه حل پایدار برای بحران هسته ای با ایران، راه حل دیپلماتیک است». 

نورونها هم باور دارد که خروج احتمالی مالی احتمالاً به این معنی است که «توافق بزرگ» با ایران حاصل نخواهد شد، «اما تلاش‌های دولت برای دستیابی به یک توافق محدود همچنان ادامه دارد».