تهران- اسلام آباد؛ رقبایی به ظاهر متحد!

به گزارش اقتصادنیوز ، پاکستان و ایران، دو همسایه نزدیک در جنوب آسیا و خاورمیانه روابط دیرینه ای دارند، هرچند از زمان استقلال پاکستان در سال 1947 مسائل تاریخی، جغرافیایی، اقتصادی و مذهبی روابط دو بازیگر را به شکلی تحت تاثیر قرار داده است. به باور ناظران نگرانی های امنیتی مشترک میان پاکستان و ایران یکی از عوامل اصلی تقویت همکاری میان دو کشور است.هرچند گزاره هایی چون مبارزه با تروریسم و افراط گرایی، تجارت، انرژی و زیرساخت ها به نزدیکی دو بازیگر کمک کرده است.با این همه روابط تهران و اسلام آباد با مشکلات خاصی مواجه است. درگیری ایران و عربستان یکی از بزرگترین موانع است. در نتیجه رقابت ریاض و تهران، ایران پاکستان گاها رویاروی هم قرار می گیرند. علاوه بر این، تمایزهای مذهبی نیز موجب درگیری هایی شده است.

بازی اسلام آباد در دو زمین

محیط بین المللی در حال تحول، چالش ها و فرصت هایی را برای پاکستان و ایران تعریف کرده است. خروج ایالات متحده از برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) ابهام های منطقه ای را افزایش داد و به تنش ها میان تهران و غرب دامن زد، گزاره ای که روابط ایران و پاکستان را هم تحت تاثیر قرار داده است.با این همه تهران و اسلام آباد در باب تعدادی از موضوعات چون روند صلح افغانستان و مبارزه با تروریسم همکاری داشته اند.در باب مقوله افراط گرایی ایران و پاکستان دغدغه های مشترکی دارند، علاوه بر این، پاکستان و ایران برای حفظ صلح و دور نگه داشتن خود از بحران‌های بزرگتر خیز برداشته اند آن هم در شرایطی که تنش‌های ژئوپلیتیکی در خاورمیانه و جنوب آسیا ادامه دار شده است.

مدرن دیپلماسی به نقل از گروهی از تحلیلگران نوشته که روابط بین پاکستان و ایران به دلیل ویژگی های متنوع ژئوپلیتیک پیچیده تر شده است. ایران که نقشی کلیدی در خاورمیانه دارد، روابطش با غرب، به‌ویژه ایالات متحده، در مورد مسائلی از جمله برنامه هسته‌ای و تحریم‌های بین‌المللی دچار تنش شده است. از سوی دیگر، پاکستان همچنان با آمریکا و عربستان سعودی در یک ائتلاف استراتژیک قرار دارد، هرچند طرفین گاها در ارتباط با مسائل منطقه ای و بین المللی درگیر اختلاف هایی می شوند. همزمان موقعیت ژئوپلیتیکی در کنار تعاملات مثلثی بین ایران، پاکستان و عربستان سعودی جذاب تر شده است. عربستان سعودی و پاکستان همواره روابط نزدیکی داشته اند، در حالی که ایران عربستان سعودی را رقیبش می داند. این گزاره پاکستان را برای تعریف موازنه در شرایط دشواری قرار داده زیرا تلاش می کند روابط نزدیک خود با عربستان سعودی را بدون ناراحتی ایران حفظ کند.

همکاری مرزی برای مقابله با رادیکالیسم

یکی از جنبه های پیچیده و در حال توسعه روابط دوجانبه پاکستان و ایران، همکاری نظامی دو بازیگر است. در طول سال‌ها، هر دو کشور به روش‌های مختلف، تحت تاثیر پویایی‌های امنیت منطقه‌ای و اهداف مشترک، همکاری نظامی داشته‌اند.امنیت مرزها یکی از زمینه های اصلی همکاری نظامی پاکستان و ایران بوده است. به دلیل طولانی بودن مرز مشترک، مشکلات قاچاق، مهاجرت غیرقانونی و فعالیت های شبه نظامی فرامرزی به وجود آمده است. از همین رو ایران و پاکستان گشت های مرزی و کانال های اشتراک اطلاعاتی را برای حل این مشکلات تعریف کرده اند.تهران و اسلام اباد همچنین برای مبارزه با تهدیدات تروریستی همکاری دارند. هر دو کشور نگرانی های مشترکی در مورد سازمان های تروریستی فعال در مناطق مرزی دارند که منجر به تبادل اطلاعات و عملیات نظامی مشترک شده است.

در این میان باید گفت که همکاری اقتصادی نیروی محرکه در توسعه اتحادهای بین المللی قوی بین کشورها است. روابط اقتصادی پاکستان و ایران مبتنی بر تجارت انرژی است. ایران به واسطه داشتن ذخایر فراوان نفت و گاز بهترین گزینه برای پاکستان محسوب می شود. در همین راستا پروژه احداث خط لوله گاز ایران-پاکستان راهی است برای افزایش امنیت انرژی اسلام آباد. اجرای این پروژه به دلیل تحریم های بین المللی علیه ایران با مشکل مواجه شده. با این همه براساس قرارداد تنظیم شده میان دو طرف، اگر پاکستان از تعهد خود عقب نشینی کند، باید 18 میلیارد دلار به عنوان جریمه پرداخت کند. اما برای مقابله با این وضعیت دو طرف در حال مذاکره جهت دستیابی به راه حلی مناسب هستند.اخیراً، دو طرف توافق کرده‌اند که برای به حداکثر رساندن پتانسیل تجاری در حوزه نفت و گاز تهاتر کنند.

تعامل در منطقه ای پیچیده

کریدور اقتصادی چین و پاکستان (CPEC)، پروژه محوری طرح کمربند و جاده چین (BRI)، در روابط ایران و پاکستان با اهمیت است. هدف CPEC ساخت کریدورهای تجاری و زیرساختی، اتصال بندر گوادر پاکستان به استان سین کیانگ چین است. در این میان، مشارکت هند در توسعه بندر چابهار ایران به دنبال متعادل کردن تأثیر CPEC و بهبود دسترسی هند به افغانستان و آسیای مرکزی است.پیوند ژئوپلیتیکی بین چابهار و گوادر، جایی که منافع ملت‌های متعددی هم‌گرا و تلاقی می‌کند، پیچیده و جذاب است. بنادر چابهار در ایران و گوادر در پاکستان که دارای موقعیت استراتژیک در اعماق دریا هستند، این پتانسیل را دارند که ارتباطات و تجارت منطقه ای را به میزان قابل توجهی تغییر دهند. نهادهای مختلف جهانی که هر کدام در تلاش برای به حداکثر رساندن منافع و قدرت خود هستند، به توسعه و استفاده از این بنادر علاقه نشان داده اند.

تعامل پیچیده منافع ژئوپلیتیک در پیوند چابهار- گوادر منعکس شده است. از طریق این بنادر، ایران، پاکستان، هند و چین تلاش می‌کنند تا اهداف اقتصادی و استراتژیک خود را دنبال کنند، این امر، مسیریابی منافع متعددی را که در آنجا وجود دارد، دشوار می‌کند. از طرفی دیگر، تغییر چشم انداز جهانی فرصت ها و چالش هایی را برای پاکستان و ایران ایجاد می کند. هر دو کشور باید رویکردهای خود را در سیاست خارجی تغییر دهند، زیرا پویایی های منطقه ای و جهانی در حال تحول است. ایجاد یک رابطه قوی و سودمند متقابل به مدیریت پیچیدگی ژئوپلیتیکی، بهبود پیوندهای اقتصادی و تقویت امنیت منطقه از طریق همکاری ضد تروریسم بستگی دارد.