قفل روابط تهران- واشنگتن باز می‌شود؟
به گزارش اقتصادنیوز، کارشناسان قائلند که مبادله زندانیان بین ایالات متحده و ایران گامی در جهت تنش‌زدایی بین دو کشور است، اما بسیار بعید می‌رسد که نشانه‌ای از گرم‌شدن قریب‌الوقوع روابط سرد بین دو کشور باشد. این توافق شامل آزادی پنج زندانی ایرانی در آمریکا و آزادسازی ۶ میلیارد دلار از سرمایه‌های مسدودشده ایران در کره جنوبی نیز بود.
توافقی بده‌بستانی برای جلوگیری از بحران
به نوشته الجزیره، الکس وطنخواه، مدیر برنامه ایران در اندیشکده موسسه خاورمیانه تبادل زندانیان را «توافقی بده‌بستانی» خواند. او گفت: «همه با این واقعیت کنار خواهند آمد که بهترین کاری که در حال حاضر می‌توان انجام داد این است که گام‌های کوچکی برای جلوگیری از یک بحران برداشت. قضیه به همین‌جا ختم می‌شود. کسی احتمال نداده که پیشرفتی حاصل خواهد شد. هیچ نشانه‌ای از آن وجود ندارد».
پنج شهروند آمریکایی که قبلاً در ایران بازداشت شده بودند، روز دوشنبه به عنوان بخشی از این توافق که توسط قطر و سایر کشورها تسهیل شده بود، از ایران خارج شدند. آن‌ها بعدازظهر دوشنبه در پایتخت قطر فرود آمدند.
چیزی تغییر نمی‌کند؟
اما در حالی که بایدن و دیگر اعضای دولتش از آزادی آمریکایی‌های بازداشت‌شده استقبال کردند، مقامات آمریکایی بارها گفته‌اند که تبادل زندانیان رویکرد واشنگتن در قبال تهران را تغییر نخواهد داد.
ایالات متحده و ایران از سال ۲۰۱۸، زمانی که دونالد ترامپ به صورت یک‌جانبه از توافق برجام خارج شد، تنش‌های شدیدی را تجربه کرده‌اند. جو بایدن در اوایل سال ۲۰۲۱ با وعده احیای توافق هسته‌ای ایران روی کار آمد. اما از آن‌جایی که چندین دور مذاکرات غیرمستقیم برای احیای این توافق شکست خورد، واشنگتن به اجرای تحریم‌های خود علیه تهران ادامه داد و مجازات‌های بیشتری را وضع کرد. در نهایت، مذاکرات برجام به حالت تعلیق درآمد و تلاش برای احیای آن با اعتراضات ایران و گسترش همکاری‌های نظامی ایران و روسیه، پیچیده شد.
مقامات دولت بایدن همچنین ادعا کرده‌اند که ایران تنها مجاز به استفاده از وجوه آزادشده برای مقاصد بشردوستانه خواهد بود.
درست در آستانه مبادله زندانیان، آمریکا ده‌ها مقام و نهاد ایرانی را تحریم کرد. همزمان با انجام تبادل، ایالات متحده همچنین تحریم‌هایی را علیه محمود احمدی‌نژاد و وزارت اطلاعات ایران صادر کرد. بایدن گفت: «ما به تحمیل هزینه‌ها به ایران ادامه خواهیم داد».
اولین گام مهم؛ یک ایده غیر قابل دفاع؟
با این حال، حامیان دیپلماسی امیدوارند که توافق روز دوشنبه بتواند به عنوان گامی در جهت از سرگیری مذاکرات در مورد پرونده هسته‌ای و سایر موضوعات عمل کند.
سینا طوسی، کارشناس ارشد اندیشکده «مرکز سیاست بین‌الملل» در واشنگتن، گفت که اگرچه بعید است ایران و آمریکا به زودی به توافقی جامع دست یابند، اما مبادله زندانیان «گام اول مهم» است. او افزود: «این کار شهروندان آمریکایی را به کشورشان باز خواهد گرداند و باعث می‌شود از پول‌های آزادشده در مصارف بشردوستانه‌ای که مردم ایران به شدت به آن محتاج هستند، هزینه شوند. این توافق همچنین زمینه‌ای برای آمریکا و ایران ایجاد می‌کند تا از یک سیاست خطرناک، خصمانه و تقابلی که داشته‌اند دور شده و امیدواریم به سمت یک توافق دیپلماتیک جامع حرکت کنند». اما او گفت که در این مرحله، ایده احیای برجام «غیرقابل‌دفاع» است؛ به ویژه با توجه به برگزاری انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا در نوامبر ۲۰۲۴.
حفظ اهرم فشار
به عقیده طوسی، بعید است بایدن قبل از انتخابات به ایران امتیاز بدهد، چرا که این امر باعث می‌شود جنگ‌طلبان جمهوری‌خواه به او حمله کنند. در عین حال، ایران می‌خواهد در صورتی که ترامپ به قدرت بازگردد، اهرم فشار خود را حفظ کند.
در حال حاضر، جمهوری‌خواهان با محکوم‌کردن تبادل زندانیان، تحویل پول‌ها به ایران را نادرست می‌دانند. مقامات دولت بایدن تأکید کرده‌اند که ایران تنها مجاز خواهد بود از وجوه آزادشده برای اهداف بشردوستانه استفاده کند.
اما طوسی قانونگذاران جمهوری‌خواه را به انتشار اطلاعات نادرست درباره توافق متهم کرد و تأکید داشت که این پول متعلق به خود ایران است. او گفت: «تلاش‌های زیادی برای گمراه‌کردن عمدی مردم در مورد ماهیت این نوع توافق‌ها و توافق‌های مشابه گذشته وجود دارد».
مهار بحران
آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه آمریکا در روز دوشنبه گفت که ایالات متحده در حال حاضر با ایران تعامل نداشته اما به بررسی این‌که آیا فرصت‌هایی برای دیپلماسی وجود دارد یا خیر، ادامه خواهد داد. با این حال، او تأکید کرد که مبادله زندانیان ارتباطی با مذاکرات هسته‌ای ندارد. بلینکن به خبرنگاران گفت: «اجازه دهید خیلی واضح بگویم که این روند و تعامل‌های لازم برای آزادی این آمریکایی‌ها، همیشه مسیری جداگانه در تعامل یا عدم تعامل (در موضوعات دیگر) با ایران بوده است».
در ماه‌های اخیر، روابط واشنگتن و تهران از سویی شاهد کاهش تنش‌ها و از سوی دیگر حاکی از افزایش تنش‌ها بود. به گزارش خبرگزاری آسوشیتدپرس، در اوایل ماه جاری، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی سازمان ملل در ارزیابی محرمانه‌ای اعلام کرد که ایران سرعت تولید اورانیوم غنی‌شده با خلوص بالای خود را کاهش داده است.
رسانه‌های آمریکایی در ماه‌های اخیر نیز گزارش داده‌اند که دو کشور به تفاهمی غیررسمی برای جلوگیری از رویارویی و تا حدی محدودکردن برنامه هسته‌ای تهران دست یافته‌اند؛ اما مقامات دولت بایدن دستیابی به هرگونه توافق با ایران را رد کرده‌اند.
با این حال، ماه گذشته، ایالات متحده در واکنش به تحولات اخیر در آب‌های استراتژیک خلیج فارس، هزاران نیرو را به این منطقه اعزام کرد. همچنین ایالات متحده در اوایل سال جاری یک نفت‌کش حامل نفت ایران را توقیف کرد که به گفته آن‌ها برخلاف تحریم‌های این کشور فروخته می‌شد.
به گفته وطنخواه، طرف‌ها در اکثر موارد بر روی «کنترل بحران» متمرکز هستند. او گفت: «تلاش‌ها ادامه خواهد یافت تا اراده طرفین را محک بزنند. تحریم‌های بیشتر، اقدامات بیشتر ایران در منطقه و رفت‌وبرگشت‌های بین تهران و واشنگتن. اما قطعاً هیچ یک از طرفین نمی‌خواهند که این موضوع از کنترل خارج شده و منجر به یک جنگ تبدیل شود. آن‌ها در این مورد توافق دارند».
