سربازان کوبایی در جنگ اوکراین/ وفای متحد دیرین به روسیه!

«آنچه در اوکراین اتفاق می‌افتد واقعاً زشت است -دیدن کسانی که کاسۀ سرشان شکافته شده، دیدن مرگ دیگران، احساس فرود بمب‌ها در کنار شما.» وگاس دیاز این جملات را در 31 اوت در ویدیویی که در یک بیمارستان روسی می‌ضبط کرد گفت، جایی که به گفتۀ خودش در حال درمان بود تا دوباره به جبهه فرستاده شود و ادامه داد «لطفاً، لطفاً ما را از اینجا خارج کنید.»

آنطور که اکوایران به نقل از «ویرا برجنگروئن» در تایم، این درخواست کمک فراگیر شد. داستان‌های مشابهی مطرح شد و کوبایی‌ها در فضای مجازی و در برنامه‌های تلویزیونی خواهان اطلاعاتی دربارۀ اعضای خانواده‌ای شد که برای پیوستن به ارتش روسیه به مسکو رفته بودند. این مسئله نهایتاً باعث شد دولت کوبا اتهام شوکه کننده‌ای را مطرح کند: یک «شبکۀ قاچاق انسان» فعال در خارج از روسیه، کوبایی‌های جوان را اغوا می‌کند تا برای جنگ در اوکراین ثبت نام کنند. در 8 سپتامبر، مسئولان کوبایی گفتند 17 نفر را در ارتباط بابرنامۀ قاچاق ادعایی دستگیر کرده‌اند. ممکن است آنان بابت شرکت در فعالیت‌های مزدورانه، که خلاف قانون کوباست، به 30 سال زندان محکوم شوند.

اما پست‌های شبکه‌های مجازی، پیام‌های صوتی و ویدیوهای سربازهای ساکن روسیه که تایم آنها را بررسی کرده، در کنار مصاحبه با اعضای خانواده و اسنادی که یک گروه هکری اوکراینی هویت آنها را تأیید کرده، داستان بسیار متفاوتی را بیان می‌کنند. این مجموعه نشان می‌دهند وگاس دیاز چطور گرفتار یک عملیات بزرگ و سازمان‌یافته شده بود که از ماه ژوئیه به این سو علناً صدها کوبایی داوطلب را برای جنگ در ارتش روسیه جذب کرده است؛ ارتشی که روز به روز بیشتر با مشکل کمبود نیرو مواجه می‌شود. چهار کارشناس امور کوبا و مسئول سابق ایالات متحده به تایم می‌گویند اتهامات قاچاق انسان تلاشی از جانب دولت کوبا، متحد قدیمی روسیه، برای حفظ بی‌طرفی اعلامی‌اش در جنگ اوکراین است.

در ژوئن، تبلیغ یک «قرارداد با وزارت دفاع برای خدمت نظامی در ارتش روسیه» در گروه‌های فیسبوکی کوبایی پیدا شد. به آنها حقوق ماهانۀ 204،000 روبل، یا 2،806 دلار، پیشنهاد می‌شد -مبلغی که در کوبا با میانگین درآمد ماهانۀ 50 دلار تقریباً غیرقابل تصور است. در 5 سپتامبر، یک گروه هکری اوکراینی چیزی را منتشر کرد که ظاهراً نسخه‌ای از قرارداد شش صفحه‌ای بود که افراد پس از رسیدن به روسیه امضا می‌کردند و به زبان اسپانیایی ترجمه شده بود. این قرارداد از آنان تعهدی یک ساله می‌گرفت و مزایایی داشت، از جمله مبلغ ثبت نام 195،000 روبلی (حدوداً 2،000 دلاری) و اینکه در صورت مرگ، مبلغ دو میلیون روبلی (حدوداً 21،000 دلاری) به خانواده‌شان پرداخت خواهد شد. این قرارداد از افراد می‌خواهد پرسشنامه‌ای را دربارۀ علت ثبت‌نامشان و احساسشان دربارۀ خدمت نظامی پر کنند. شرایط این قرارداد با شرایط قراردادهایی که وزارت دفاع روسیه علناً تبلیغ می‌کند، از جمله اینکه ممکن است فرد و خانواده‌اش شهروندی روسیه را به دست بیاورد، جور درمی‌آید.

معلوم نیست این کار به جذب چند سرباز منجر شده است. ای‌میل‌های هک شده‌ای که تایم آنها را بررسی کرده فقط جذب نزدیک به 200 سربازی را مستند می‌کنند که در ژوئیه و اوت و در ادارۀ نظامی شهر تولو روسیه تأیید شدند. تخمین گروه‌های حقوق بشری کوبایی از حدود 750 تا بیش از هزار سرباز است. بنیاد حقوق بشر در کوبا که در میامی مستقر است به تایم گفت 746 مورد جذب نیرو را ردیابی کرده‌اند، دست کم 62 موردشان ظاهراً عضو نیروهای ویژۀ بسیار آموزش دیدۀ کوبا، معروف به آویسپاس نِگراس یا زنبورهای سیاه، بودند. تایم 199 پاسپورت کوبایی افراد 18 تا 69 ساله‌ای را بررسی کرده که ظاهراً از اواسط ژوئیه به ارتش روسیه پیوسته‌اند و بیش از 20 مورد را با پروفایل‌های آنها در شبکه‌های اجتماعی تطبیق داد که با اسامی، چهره‌ها و زادگاه‌هایشان جور درمی‌آمد.

احتمالاً واضح‌ترین نشانۀ این‌که اکثر این نیروهای جذب شده به خواست خود به روسیه رفته‌اند این است که در پست‌هایشان در شبکه‌های اجتماعی جوری رفتار نمی‌کردند که انگار دارند وارد برنامه‌ای غیرقانونی شده‌اند. بسیاری از این نیروهای جذب شده در فیسبوک، اینستاگرام و تیک‌تاک عکس‌هایی با تانک‌های روسی پست کردند، همراه با دیگر کوبایی‌ها در اونیفرم‌های نظامی روسی‌شان لبخند می‌زدند و مغرورانه از فرستادن پول به خانه می‌گفتند. در نظرات فیسبوک، اعضای خانواده خیلی عادی از برادران، شوهرها و پسرعموهایی می‌گفتند که «در روسیه» و «در جنگ» بودند.

کشف تلاش برای سربازگیری باعث شده مسیر باریکی که هاوانا کوشیده از زمان حملۀ روسیه به اوکراین روی آن بماند پیچیده شود. تحریم‌های 60 سالۀ ایالات متحده کوبا را فلج کرده و این جزیره با قطعی برق و گرسنگی رو به روست. این کشور برای غذا، نفت و سرمایه‌گذاری اقتصادی به روسیه وابسته است و اخیراً مجموعه قراردادهای دوجانبه‌ای را امضا کردند که مطابق آنها مسکو تعهد می‌داد کمبود غذا و نفت را برطرف کند و در ازای اجارۀ زمین، در صنایع مشکل‌دار شکر و فولاد این جزیره سرمایه‌گذاری کند. در همان زمان، کوبا نمی‌تواند بیش از این روابطش را با کشورهای غربی به خطر بیندازد که می‌خواهند روسیه را بابت جنگ اوکراین مجازات و منزوی کنند. اتحادیۀ اروپا دومین همکار تجاری بزرگ کوبا و بزرگ‌ترین سرمایه‌گذار خارجی این کشور است. اوکراین، که به روشنی گفته است باور دارد هاوانا در این برنامۀ سربازگیری نقش دارد، به‌صراحت از کشورهای غربی خواسته با «قطع روابط دیپلماتیک با کوبا» این کارش را تلافی کنند.

وزارت امور خارجۀ کوبا در 4 سپتامبر در بیانیه‌ای «شبکۀ قاچاق انسان» را به اغوای کوبایی‌ها و بردن آنها به روسیه متهم کرد و گفت این کشور «بخشی از جنگ اوکراین» نیست و اتهامات «همدستی» در این برنامه را «شدیداً رد می‌کند.» اما بسیاری از پاسپورت‌هایی که تایم آنها را بازبینی کرده، در همین اواخر منتشر شده‌اند و به گفتۀ کارشناسان بعید است دولت کمونیستی که شهروندانش را شدیداً زیر نظر دارد، متوجه  این خروج ناگهانی نشده باشد. تحلیلگران کوبا می‌گویند امکان ندارد هاوانا از تلاش برای سربازگیری بی‌خبر بوده باشد. بعضی از سربازها به اعضای خانواده‌شان که با تایم، و همینطور گروه‌های حقوق بشری، صحبت کردند گفته بودند که مسئولان کوبایی عمداً نمی‌خواستند پاسپورت‌هایشان را پیش از خروج از کشور و پرواز به مسکو مهر کنند؛ تلاشی آشکار برای حفظ امکان انکار ماجراست.

کریس سیمونز، یک کارشناس جاسوسی کوبایی و افسر سابق ضداطلاعاتی آژانس اطلاعاتی دفاع ایالات متحده، می‌گوید: «عدم دخالت دولت خنده‌دار است. هیچ چیزی بدون دخالت آنها اتفاق نمی‌افتد -دیدگاهی که بسیاری از کارشناسان کوبایی که با تایم صحبت کردند هم به آن باور دارند. سیمونز می‌گوید دولت کوبا با تعهد به پیگیری هر سربازگیری «غیرقانونی»، سعی می‌کند هوای هر دو طرف را داشته باشد، «از متحدش حمایت می‌کند و از آنجا که پاسپورت‌ها مهر نخورده‌اند، هیچ مسئولیتی دربارۀ تعداد افراد ندارد، چون هیچ سندی وجود ندارد که آنجا را ترک کرده باشند.»

ماه‌هاست شایعات حضور سربازهای کوبایی در خطوط مقدم اوکراین منتشر شده است. در ماه مه، ویدیو سربازانی با برچسب‌های پرچم‌های کوبا روی سینه‌هایشان که ادعا می‌کردند برای گروه مزدور واگنر کار می‌کنند، در تیک‌تاک پخش شد. چند هفته بعد، عکس کوبایی‌هایی که در ادارۀ جذب نیروی روسیه نشسته بودند توسط یک روزنامۀ محلی در شهر ریازان منتشر شد. در یکی از عکس‌ها، ظاهراً سربازی مشغول امضای سندی است که شباهت بسیاری با قراردادی دارد که تایم آن را دیده است.

در ژوئن، تبلیغات خدمت در ارتش روسیه در گروه‌های فیسبوک مهاجران کوبایی ساکن مسکو پدیدار شد. اکثر این تبلیغات را زنی با نام النا شووالووا، یک روس جوانِ مسلط به اسپانیایی، می‌فرستاد. سه نفر از کسانی که پیش‌تر با او ارتباط داشتند به تایم گفتند او پیش‌تر برای خودش به‌عنوان یک مشاور مسافرتی برای کوبایی‌های خواهان سفر بین مسکو و هاوانا سابقۀ خوبی ساخته بود. عکس پروفایل حساب تلگرامی متصل به شمارۀ شووالووا زن جوانی با موهای قرمز تیره را نشان می‌دهد که با تجهیزات نظامی کنار یک کامیون با پرچم کوبا ایستاده است. بسیاری از اعضای گروه‌های فیسبوکی کوبایی نام شووالووا را در پست‌هایی دربارۀ ثبت نام در نظامیان روسیه آورده‌اند. در پیام صوتی که تایم به آن گوش کرده است، یکی از سربازان به زبان اسپانیولی می‌گوید «النا همراه ماست» و هنگام ورود به روسیه با آنان دیدار کرده است. در عکسی، می‌توان او را دید که در میان گروهی از تازه‌واردها لبخند می‌زند. (شووالووا به درخواست مصاحبۀ تایم پاسخی نداد.)

حساب‌های فیسبوکی چند مردی که نام‌ها و عکس‌هایشان با پاسپورت‌هایی که تایم دیده بود جور درمی‌آمد نشان می‌دهد که سریعاً خانه‌های محقرشان را فروخته و دوست‌دخترها، زنان و فرزندان کوچکشان را رها کرده و به روسیه رفته‌اند. حساب‌های شبکه‌های اجتماعی سربازان شرایط دشوار زندگی‌شان در کوبا را نشان می‌دهد، همینطور پست‌هایی که در آنها برای دارو التماس می‌کنند و در محل‌های بازار سیاه قطعات موبایل و گوشت سهمیه‌بندی می‌فروشند. یک کوبایی در ویدیویی در واتس‌اپ به استخدام کنندۀ روسی گفت «با پولی که به من می‌دهید، اگر بمیرم یا نمیرم، دست کم می‌توانم به خانواده‌ام کمک کنم.»

چند نفری هم از سابقۀ کوبا برای اعزام شهروندانش برای جنگیدن در درگیری‌های روسیه گفتند. مرد جوانی در توضیحی بلند دربارۀ تصمیمش با اشاره به اعزام بیش از 50،000 «داوطلب» توسط کوبا به آنگولا و اتیوپی از 1975 تا 1991 برای جنگیدن در جنگ‌های تحت حمایت شوروی گفت «پدرم به آنگولا رفت. تمام اجداد مذکرم در جنگی بودند و من هم می‌خواهم راه آنها را بروم ... معنای گوشت دم توپ را می‌فهمم و برایم اهمیتی ندارد.»

در یک ژوئیه، آژانس هوایی آیروفلوت روسیه پروازهای مستقیمی را از شهر ساحلی وارادرو کوبا به مسکو آغاز کرد. بنا به اسناد هک شده، در هفته‌های بعد از این اقدام، سربازان کوبایی پیوسته به تولا می‌رسیدند. سرگرد آنتون والنتینوویچ پِرِوُزچیکوف، یک افسر نظامی روسیه در شهر تولا، در 18 ژوئیه در ای‌میلی نوشت «حالا 14 نفر را نقطۀ انتخاب دارم. نیاز مبرمی به ترجمۀ پاسپورت وجود دارد.» ظاهراً جریان ورود سربازان دست کم یک ماه ادامه داشت. او در 18 اوت نوشت «امروز ده نفر دیگر هم به دیدنم می‌آیند.» (پِرِوُزچیکوف به درخواست تایم برای نظر دادن در این باره پاسخی نداد.)

این ای‌میل‌ها و فایل‌های ضمیمه را یک گروه هکری کنشگر اوکراینی به نام «مقاومت سایبری یو اِی»، در 5 سپتامبر در تلگرام منتشر کردند که مسئولیت انتشار ای‌میل‌های هک شدۀ اخیر سیاستمداران روسی را هم به عهده گرفته است. پس از طرح شدن اتهام قاچاق انسان از سوی دولت کوبا، این گروه هکری در تلگرام نوشت «دولت کوبا می‌خواهد از مسئولیتش برای فرستادن شهروندانش به جنگ علیه اوکراین شانه خالی کند. ما به مقامات کوبایی "کمک می‌کنیم" وضعیت را به یاد بیاورند و پاسپورت 200 مزدور را منتشر می‌کنیم.»

تایم توانست دست کم 20 نام روی پاسپورت‌ها را با پروفایل‌های شبکه‌های اجتماعی تطبیق دهد. بعضی از تصاویر شامل عکس‌های کارت‌های مهاجرت روسی‌شان بود که علت سفرشان به آنجا را «جهانگردی» ذکر می‌کرد. ظاهراً اکثرشان به فرودگاه بین المللی شِرِمِتیِفو مسکو پرواز کرده‌اند و مطابق چند گزارش مورد استقبال سربازان کوبایی قرار گرفته‌اند. در عکسی که تایم آن را دیده، تازه‌واردها کنار یک کوبایی با اونیفرم نظامی دارای پرچم روسیه ایستاده‌اند و شصت‌هایشان را بالا آورده‌اند تا سلفی بگیرند.

سربازان، آنطور که اگر آدم عضو برنامه‌ای مخفی یا عملیات «قاچاق» باشد، فعالیت‌هایشان را مخفی نمی‌کردند. بعضی محل فیسبوک‌شان را به «ساکن مسکو» تغییر دادند و عکس‌هایی از مکان‌ها و سخت‌افزار نظامی منتشر کردند. سربازان در ویدیوهایی که با رسانه‌های کوبایی به اشتراک گذاشته‌اند، در حالی از خودشان در یک پایگاه نظامی فیلم گرفته‌اند که سربازان روسی سرشان را می‌تراشند. بعضی از عکس‌هایی که برای خانواده فرستاده بودند و تایم آنها را دیده، سربازان کوبایی را نشان می‌دهد که در پادگان هستند یا تفنگ در دست گرفته‌اند. در یکی از آن عکس‌ها، پدرو سوتو هرناندز، که مطابق پاسپورتش 59 ساله و اهل گرانماست، اونیفرم نظامیان روسی به تن دارد و علامت صلح را نشان می‌دهد و در توضیح عکس نوشته «برای وطن.» خالۀ یکی از سربازان به تایم گفت تقرییاً هر روز با خواهزاده‌اش صحبت می‌کند که هنوز در روسیه در حال آموزش است.

اما پس از اعزام نیروها به اوکراین، ظاهراً بخش زیادی از ارتباطات متوقف شد و باعث سردرگمی و استیصال خانواده و دوستان در کوبا شد. زنی به نام یانیسلیدی هرناندز در 6 ژوئیه نوشت «شماره‌ای می‌خواهم که بتوانم با پسرعمویم تماس بگیرم. او در ارتش {روسیه} ثبت نام کرد.» بعضی از سربازان به رسانه‌ها گفتند به محض اعزام، نیروهای روسی تلفن‌هایشان را گرفته‌اند و گفته‌اند این کار را برای شناسایی نشدن توسط پهپادها انجام می‌دهند. در 30 ژوئیه، پستی در گروه‌های فیسبوکی کوبایی دست به دست می‌شد که در آن مرد ناشناسی می‌گفت نمی‌تواند با دوستش در روسیه تماس بگیرد و به او بگوید برادرش در کوبا مرده است. آن مرد نوشت «کوبایی‌ها لطفاً گول این وعده‌های دروغین را نخورید. وضعیت در کوبا بد است اما رفتن به جنگ گزینه {ی بهتری} نیست.»

حالا سربازان در ناکجا آبادند. هیوگو آکا، متخصص جرائم سازمان‌یافتۀ بین المللی در مرکز یک جامعۀ امن آزاد و مدیر پژوهش اف‌اچ‌آرسی، می‌گوید «واقعاً تراژیک است. اگر یک فقیر اهل پینار دل ریو باشم که خدمت سربازی‌اش را تمام کرده باشد و مسئول اونیفرم پوشی به خانه‌ام بیاید و بگوید اینطوری می‌شود پول درآورد، کمکم کند به فرودگاه بروم و بعد خودم را در خط مقدم اوکراین ببینم ... مثل یک مردۀ زنده‌ام.»

از آنجا که دولت کوبا این کار را به‌عنوان حلقۀ قاچاق انسان تقبیح کرده است، شاید سربازان نتوانند به خانه برگردند و در صورت برگشت شاید بابت جرائمی مانند جنگیدن در مقام مزدور یا اقدام متخاصمانه علیه کشوری خارجی به 30 سال حبس محکوم شوند. به گفتۀ آکا، جنگیدن به‌عنوان مزدور برای روسیه هم به آنان اجازه نمی‌دهد در بسیاری از کشورها، از جمله ایالات متحده، پناهنده شوند یا جایگاهی حقوقی به دست بیاورند. و از آنجا که هنگام ترک کوبا به مقصد روسیه دولت پاسپورت‌هایشان را مهر نکرده، ترک کشورشان غیرقانونی به نظر خواهد رسید.

ولادیمیر رووینسکی، کارشناس روابط روسیه و آمریکای لاتین در انستیتو کلمبیانو د استودیوس سوپریورس در اینکولدا در کالی کلمبیا، می‌گوید «دولت کوبا به خوبی می‌فهمد که پوتین در جامعۀ بین الملل طرد شده است اگر مستقیماً در {جنگ} پوتین در اوکراین دخالت کند ممکن است با پیامدهای بسیار بزرگی رو به رو شود.»

اما کوبا نمی‌تواند روسیه را از خود براند که از آغاز جنگ اوکراین به متحد سابق جنگ سردش نزدیک‌تر شده است. برنامۀ سربازگیری پس از چند دیدار سطح بالا میان مسئولان ارشد در هاوانا و مسکو به اجرا درآمد که به بیش از ده توافق اقتصادی منجر شد و در آنها کوبا توافق کرد این کشور را به روی بانک‌ها و سرمایه‌گذاران روسی باز کند. کوبا از رأی دادن به قطع‌نامه‌های سازمان ملل در محکومیت حمله به اوکراین سر باز زده است. رئیس‌جمهور کوبا، میگوئل دیاز-کانل، در دیدار ماه مه از مسکو، روسیه را از «حمایت بی‌قید و شرط کوبا» مطمئن کرد.

اما مسئولان کوبایی صحبت‌های متناقضی دربارۀ حضور مزدوران داشته‌اند. در 14 سپتامبر، سفیر کوبا در مسکو گفت دولت کشورش با شرکت شهروندانش در جنگ روسیه در اوکراین، تا زمانی که «قانونی» باشد، مخالفتی ندارد. چند ساعت بعد، وزیر امور خارجه، برونو رودریگز، گفت از نظر این کشور «شرکت شهروندان کوبا در هر گونه درگیری و عملیات مزدوری» ممنوع است.

ناظران کوبا این پرسش را مطرح کرده‌اند که آیا کوبا از خدمت صدها شهروندش در میان نظامیان روسیه منفعتی مالی دارد یا خیر. «اجارۀ» شهروندان کوبایی برای کار در خارج از کشور کاملاً مستند است و از درآمدهای بسیار پرسودِ دولتِ نیازمندِ پولِ نقد کوبا بوده است؛ این کشور برای فرستادن پزشک به کشورهایی مثل برزیل و قطر تا ماهی 3،600 دلار به دست می‌آورد و در دهۀ 1980 بابت هر سربازی که برای جنگ به آنگولا می‌فرستاد، 1،000 دلار می‌گرفت.

در واشنگتن، وزارت امور خارجه گفته است که مشغول ارزیابی گزارش‌های حضور سربازان کوبایی در جنگ اوکراین است. یکی از سخنگویان این وزارتخانه در بیانیه‌ای گفت «عمیقاً نگرانیم که شاید کوبایی‌های جوان فریب خورده و برای جنگ در حملۀ تمام عیار و بی‌رحمانه به اوکراین جذب شده باشند و همچنان شرایط را از نزدیک دنبال می‌کنیم.»

اوکراین به روشنی گفته است که ادعای بی‌خبری دولت کوبا از جذب مزدوران را باور ندارد و از اتحادیۀ اروپا خواسته اقدام کند. الکساندر مِرِژکو، رئیس کمیتۀ امور خارجی پارلمان اوکراین، در توییتر نوشت: «رژیم کمونیستی تظاهر می‌کند که هیچ ارتباطی با این "قاچاق انسان" ندارد. در واقع، این رژیم تمامیت‌خواه در کنار مهاجم است.»

خود سربازان اوکراینی هم پیامی را مستقیماً خطاب به سربازان اوکراینی فرستادند که ممکن بود به زودی در میدان نبرد با آنان مواجه شوند. یکی‌شان در ویدیویی که در تلگرام پست شد و زیرنویس اسپانیایی داشت، با پرچم اوکراینی در دست در کنار دیگر سربازان ایستاده بود و گفت «کوبایی‌ها اجازه ندهید مانند زمان شوروی فریب بخورید. می‌توانید مطمئن باشید که در اینجا با مرگ خودتان مواجه خواهید شد ... بهتر است با شرافت و برای آزادی کوبا بمیرید نه به عنوان یک متجاوز به خاک اوکراین.»

وگاس دیاز اصرار داشت آمادۀ توجه به آن هشدار است. در مصاحبۀ یوتوبی که فراگیر شد و برای نخستین بار تلاش برای جذب مزدور را علنی کرد، او و دوستش می‌گویند که وقتی فهمیدند دارند آنها را برای جنگ به خط مقدم می‌فرستند، درخواست کردند به کوبا برگردانده شوند اما با درخواستشان مخالفت شد. وگاس دیاز گفت «کوبایی‌هایی مرده‌اند، کوبایی‌هایی گم شده‌اند و تا پایان جنگ این ماجرا تمام نمی‌شود. می‌دانیم که کوبا مطلع است و به کوبایی‌ها توصیه می‌کنیم به اینجا نیایند. این دیوانه‌وارترین کار ممکن است. دیوانگی است. این کار را نکنید.»