مانور ناتو در حیاط خلوت روسیه!

به گزارش اقتصادنیوز، بالکان قرن ها در مرکز رقابت قدرت های بزرگ بوده است. روسیه مدتهاست که نقش اصلی را ایفا کرده و از متحدان مسیحی اسلاو و ارتدوکس خود در صربستان و سایر نقاط منطقه حمایت می کند. امروز بعد از بیش از دو دهه پس از جنگ‌های یوگسلاوی، ترتیبات سیاسی تازه ای در این جغرافیا برای توازن بین ادعاهای جوامع قومی و مذهبی تعریف شده که وضعیت حاکم را متزلزل کرده است. در حالی که بسیاری از بازیگران منطقه به دنبال ادغام در اتحادیه اروپا (EU) و سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) هستند، تحلیلگران غربی می گویند مسکو در تلاش است تا از تنش های به نفع خود بهره برداری کند. هرچند از منظر این گروه، حمله روسیه به اوکراین قمار پوتین بود چرا که می تواند تسلط مسکو بر بالکان را تضعیف نماید.

خیز پوتین برای بی ثبات کردن بالکان

تضاد ژئوپلیتیکی بر سر منطقه دهه هاست ادامه دارد. از آنجایی که روابط بین روسیه و غرب به دلیل جنگ اوکراین پرتنش تر شده، درگیری ها در بالکان نیز افزایش یافته است.تلاش‌ کشورهای بالکان براینزدیکی بیشتر به نهادهای غربی همواره با مخالفت روسیه و گروه‌های ملی‌گرا و جدایی‌طلب محلی مورد حمایت این کشور مواجه بوده است. تحلیلگران غربی می گویند که با وجود شبح مناقشه حل نشده در بوسنی و هرزگوین و صربستان و کوزوو، مسکو به دنبال اهرم بی ثباتی برای حفظ نفوذ خود و تضعیف اتحادیه اروپا و ناتو است.

آنگونه که شورای روابط خارجی اروپا نوشته، پوتین تهدیدی جدی برای کشورهای حوزه بالکان است. وضعیت صربستان در قیاس با سایر بازیگران وخیم تر است، زیرا الکساندر ووچیچ، رئیس جمهوری این کشور، تلاش های اتحادیه اروپا برای منزوی کردن مسکو را به واسطه روابط دیرینه کشورش با روسیه، به ویژه اتکای این کشور به انرژی روسیه و حمایت دیپلماتیک کرملین، معلق نگاه داشته و بدین طریق هم روسیه را خشمگین کرده و هم اتحادیه اروپا را ناامید. در حالی که اتحادیه اروپا برای ممنوعیت گسترده انرژی روسیه فشار آورده است، ووچیچ در عوض یک قرارداد سه ساله تامین گاز با روسیه منعقد کرد.

با این حال، برخی از تحلیلگران استدلال می کنند که جنگ می تواند موقعیت روسیه در بالکان را تضعیف کند. ماکسیم ساموروکوف فعال در بنیاد کارنگی برای صلح بین‌المللی می‌نویسد که توسل پوتین به تلاش کوزوو جهت استقلال برای توجیه همه‌پرسی الحاق در شرق اوکراین، خشم بسیاری از ناسیونالیست‌های صرب را برانگیخت که آن را مشروعیت بخشیدن به ادعاهای کوزوو می‌دانند. در پاسخ، ووچیچ به طور فزاینده ای از کرملین فاصله گرفته است. جنگ اوکراین، صربستان را که تقریباً تمام گاز و بیشتر نفت خود را به واردات روسیه متکی است، واداشت تا به دنبال تنوع انرژی باشد: ووچیچ اعلام کرد که به دلیل ممنوعیت های اتحادیه اروپا بر نفت روسیه، صربستان پالایشگاه های جدیدی خواهد ساخت که قادر به انتقال نفت خام از اطراف هستند. این کشور همچنین قرارداد جدیدی را برای تامین گاز طبیعی از آذربایجان امضا کرد.

هراس از عهد شکنی ناتو

مسکو مدتهاست که با حمایت از متحدان صرب خود به دنبال ایفای نقش متعادل کننده است. این هدفی است که به قرن ها قبل برمی گردد، زیرا امپراتوری روسیه روابط فرهنگی، سیاسی و مذهبی نزدیکی با بالکان داشت. در دوران پوتین، روسیه به دنبال بازپس گیری نقش خود به عنوان دلال قدرت در سیاست اروپا و نیرویی است که باید در صحنه جهانی با او طرف شد. همان طور که استانیسلاو سکریرو، تحلیلگر امنیتی اتحادیه اروپا می نویسد، بالکان در بحث های پوتین جهت بازگشت نظم «چند قطبی» در امور جهانی، در تقابل با نظم تک قطبی تحت سلطه ایالات متحده، محوری است.

از همین رو گسترش خضور ناتو موجب خشم پوتین از غرب شده است. او معتقد است که رهبران غربی تعهد خود را برای چشم پوشی از توسعه به سمت شرق شکسته و در عوض به دنبال محاصره و نابودی روسیه هستند. مسکو روابط نزدیک با کشورهای بالکان را به عنوان ابزاری جهت جلوگیری از پیوستن این گروه از بازیگران به ناتو و اتحادیه اروپا و راهی برای نشان دادن قدرت دریایی اش در مدیترانه، در نظر گرفته است. رویکرد روسیه بر یافتن ابزارهای کم هزینه یا نامتقارن جهت کند کردن فرایند ادغام بالکان در نهادهای غربی و در عین حال تعمیق روابط با صربستان و گروه های صرب در سراسر منطقه متمرکز است.

علاوه بر این، دولت روسیه شرکت‌های تحت کنترل دولتی، از جمله غول انرژی گازپروم و بانک دولتی اسبربانک را بسیج کرده تا در سرتاسر منطقه سرمایه گذاری کند و بدین طریق  نفوذ سیاسی اش را تقویت نماید. مسکو همچنین در محو کردن خطوط رسمی و غیررسمی دولتی مهارت دارد و اغلب نیات خود را از طریق نیابت ها هدایت می کند. روسیه از طریق پیوندهای مذهبی نیز تلاش دارد تا نفوذش را گسترش دهد. کلیسای ارتدکس صربستان برای حمایت از ادعاهای خود در کوزوو به کلیسای ارتدکس بزرگ روسیه نگاه می کند. گروه های خیریه ارتدوکس روسی، که بزرگترین آنها توسط میلیاردر روسی و متحد نزدیک پوتین، کنستانتین مالوفیف اداره می شود، در صربستان و در سراسر بالکان فعالیت کرده و ایده های تمدن پان اسلاوی مخالف غرب را تقویت می کنند.

چرایی انفعال غرب

با این حال، برخی از منتقدان می‌گویند که دخالت غرب در این منطقه به‌جای بهبود وضعیت نهادهای اقتصادی و سیاسی و ایجاد یکپارچگی در منطقه، متمرکز بر حفظ ثبات بوده است. در سال های اخیر، اتحادیه اروپا به طور فزاینده ای بر سر گسترش این بلوک تقسیم شده است. کرواسی آخرین کشوری بود که در سال 2013 به این بلوک پیوست و اگرچه اکثر کشورهای بالکان غربی کاندیدای اتحادیه اروپا محسوب می شوند، پیشرفت آنها به دلیل اختلافات ارضی حل نشده یا مخالفت کشورهای عضو با تاخیر مواجه شده است. حمایت اخیر اتحادیه اروپا از الحاق گرجستان، مولداوی و اوکراین این تاخیر را بیشتر برجسته کرده است، اگرچه اتحادیه امیدوار است که به واسطه بسته سرمایه گذاری جدید 6.4 میلیارد دلاری که در اکتبر 2023 اعلام شد، اصلاحات بالکان را آغاز کند.

تحلیلگرانی مانند ایوانا استرادنر فعال در موسسه امریکن انترپرایز نسبت به انفعال غرب هشدار می دهند و نگرانند که با ادامه این رویه در برای دخالت بیشتر روسیه باز شود. کوپچان، تحللیگر فعال در شورای روابط خارجی اروپا  نیز به همین ترتیب استدلال کرده که با تمرکز واشنگتن بر خاورمیانه و هند و اقیانوس آرام، ایالات متحده منطقه را «در پشت آتش» قرار داده است.او اواخر سال 2021 نوشت: « شبه جزیره بالکان دیر یا زود آماده است که در نهادهای آتلانتیک ادغام شود.»