معمای نفوذ چین در خاورمیانه/ از کودتای دیپلماتیک تا جاه‌طلبی محتاطانه

به گزارش اقتصادنیوز، گفتمان درباره نفوذ چین در خاورمیانه اغلب بین روایت‌های مختلف در نوسان است. برخی در باب نفوذ منطقه‌ای چین اغراق می‌کنند و تاکید دارند که ردپای رو به گسترش این بازیگر، ایالات متحده را از خاورمیانه خارج می‌کند. برخی دیگر چین را دست کم می گیرند و معتقدند که علیرغم قدرت منطقه ای در حال رشد این بازیگر، پکن اهرم کافی برای تأثیرگذاری بر هر تغییر معناداری ندارد. بین این تفاسیر افراطی، واقعیتی وجود دارد که در آن، توانایی‌های هولناک چین با محدودیت‌های به همان اندازه هولناک کاهش می‌یابد.

کودتای دیپلماتیک چین در خاورمیانه

می توان تحلیلگران را به خاطر این باور که چین در مسیر غصب نقش ایالات متحده به عنوان هژمون منطقه ای قرار دارد، بخشید. چین در سراسر سال 2023 قدرتش را در منطقه به نمایش گذاشت. در دهمین کنفرانس تجاری اعراب و چین، حدود 30 معامله به ارزش 10 میلیارد دلار بین شرکت‌های چینی و سرمایه‌گذاران خاورمیانه منعقد شد. در همین بازه زمانی، عربستان سعودی، امارات متحده عربی (امارات متحده عربی)، کویت، بحرین و مصر به عنوان شرکای گفتگو به سازمان همکاری شانگهای پیوستند در حالی که ایران عضویت کامل را دریافت کرد. شاید قابل توجه ترین اعلامیه چین در 10 مارس بود که میانجیگری برای احیای روابط میان رقبای منطقه ای عربستان سعودی و ایران را عهده دار شد. رسانه‌های سراسر جهان این تحولات را «کودتای دیپلماتیک چین در خاورمیانه» توصیف کردند.

آنگونه که نشریه دیپلمات نوشته، مسلماً ردپای منطقه‌ای چین بسیار ناچیز است. چین بیش از هر کشور دیگری در جهان نفت وارد می کند که تقریباً نیمی از آن تنها از شش کشور خلیج فارس می آید. این کشور شریک تجاری اصلی اکثر کشورهای خاورمیانه است و سرمایه‌گذاری، زیرساخت‌ها و فناوری پیشرفته‌ای را فراهم کرده است.داده های گمرک چین نشان می دهد که از سال 2017 تا 2022، تجارت چین و خاورمیانه نقریبا دو برابر شده و از 262.5 میلیارد دلار به 507.2 میلیارد دلار رسیده است. بر اساس گزارش شورای دولتی چین، خاورمیانه مهم ترین شریک تجاری چین در سال 2022 رشد سریع داشته است که نسبت به مدت مشابه سال قبل 27.1 درصد رشد را ترجبه و از نرخ رشد اتحادیه کشورهای جنوب شرق آسیا (15 درصد)، اتحادیه اروپا (5.6 درصد) و ایالات متحده (3.7 درصد) پیشی گرفته است.به دلیل ابتکار کمربند و جاده (BRI)، چین اکنون در حداقل 20 پروژه بندری در امتداد گذرگاه های دریایی حیاتی که در خاورمیانه و شمال آفریقا قرار دارند، سهام دارد. چین با 12 کشور عربی مشارکت استراتژیک جامع دارد و 21 کشور عربی به همراه اتحادیه عرب رسما توافق بریکس را امضا کرده اند. در همین حال، 17 کشور عربی ابتکار توسعه جهانی چین را تایید کرده اند، 15 کشور عضو بانک سرمایه گذاری زیرساخت آسیا هستند، و 14 کشور در "ابتکار همکاری چین-عربی برای امنیت داده ها" شرکت کرده اند.

اهرم پکن در منطقه

آنگونه که دیلمات نوشته، با در نظر گرفتن این موضوع، تصور اینکه پکن دارای اهرم قابل توجهی بر این کشورها است، چندان غیرمنطقی به نظر نمی رسد. حتی مقامات آمریکایی نیز چنین باوری دارد: هنگامی که جیک سالیوان، مشاور امنیت ملی ایالات متحده با وانگ یی، مشاور دولتی و وزیر امور خارجه چین در ماه ژانویه در تایلند ملاقات کرد، از چین خواست تا از تهران بخواهد انصار الله را متوقف کند. چند ماه پیش، چاک شومر، سناتور آمریکایی، احساسات مشابهی را با همتایان چینی خود در میان گذاشت.چین هرگز هدف محور مقاومت قرار نگرفته است. اما مطمئناً این بازیگر تأثیرات موجی را احساس خواهد کرد: قیمت نفت خام برنت متعاقباً 20 درصد افزایش یافت و چین متوجه شد که روزانه 97 میلیون دلار اضافی برای نفت هزینه می کند.چین در حال حاضر فاقد قابلیت‌های منطقه‌ای پیش‌بینی قدرت سخت برای تامین امنیت کافی برای منافع گسترده‌اش در خاورمیانه است. اگرچه چین در سال 2017 یک پایگاه دریایی در جیبوتی راه‌اندازی کرد که مجهز به اسکله‌ای با قابلیت جابه‌جایی ناوهای هواپیمابر بود، اما حضور نظامی این کشور در خلیج عدن اندک است. پایگاه جیبوتی میزبان حدود 200 تفنگدار دریایی است، در حالی که استقرار نیروی دریایی معمولی شامل تنها سه کشتی نظامی در یک زمان است که عمدتاً با ماموریت های ضد دزدی دریایی و نجات درگیر هستند.

ضرورت ایمن سازی نقاط بحرانی دریایی برای اقتصاد چین حیاتی است. کانال سوئز یک مسیر کلیدی برای محموله های کالاهای چین به سمت غرب است که حدود 60 درصد از صادرات آن به اروپا را شامل می شود. در حال حاضر، چین همچنان بر روی چتر امنیتی ایالات متحده جهت حفاظت از منافع خود در خاورمیانه سوار است. با تشدید تنش ها، این ترتیب برای پکن به طور فزاینده ای غیرقابل دفاع خواهد شد و چین ممکن است به دنبال افزایش حضور نظامی منطقه ای خود در میان مدت تا بلندمدت باشد.نگرانی‌های چین در مورد نقاط حیاتی دریایی در واقع به نفع بسیاری از کشورهای خاورمیانه است. همانطور که دفتر اطلاع رسانی شورای دولتی چین اذعان می کند: «نظارت کشورهای عربی بر تنگه هرمز (عمان و ایران)، تنگه باب المندب (یمن و جیبوتی) و کانال سوئز (مصر) اهمیت منحصر به فردی برای منطقه ایجاد کرده است». مصر، یکی از حامیان اصلی نگرانی‌های چین در اطراف این آبراه‌های حیاتی بوده است، با تضمین قراردادهای سرمایه‌گذاری با شرکت‌های چینی به ارزش بیش از ۸ میلیارد دلار برای منطقه اقتصادی کانال سوئز، و جذب پروژه‌های زیرساختی عظیم چین، از جمله چندین بندر و یک بندر جدید.

از آنجایی که کشورهای غربی درها را به روی فناوری چین بسته اند، کشورهای خاورمیانه تا حد زیادی از حضور چین در اکوسیستم های دیجیتال خود - از شبکه های مخابراتی نسل پنجم و شهرهای هوشمند گرفته تا ماهواره ها و فناوری های نظارتی- استقبال کرده اند.این فقط همکاری در حوزه فناوری نیست که عدم تقارن ها را به نفع بسیاری از کشورهای خاورمیانه متمایل می کند. نیروهای ژئوپلیتیک نیز بر احساسات سرمایه گذاری چین تأثیر گذاشته اند، زیرا جریان سرمایه خارجی به سمت غول آسیایی متوقف شده است. کشورهای شورای همکاری خلیج‌فارس با صندوق‌های ثروت دولتی عظیم خود (که در حال حاضر ارزش آن به 4 تریلیون دلار می‌رسد) اکنون به یک منبع حیاتی سرمایه مالی تبدیل شده‌اند.

روند مشابهی در حوزه تجارت در حال وقوع است. همانطور که دیوید گلدمن، معاون سردبیر آسیا تایمز در نوامبر 2023 اشاره کرد: "چین اکنون بیشتر به جهان اسلام (42 میلیارد دلار در ماه) صادرات دارد تا به ایالات متحده (38 میلیارد دلار در ماه). قابل ذکر است که این ارقام شامل کشورهای خارج از خاورمیانه مانند مالزی و اندونزی می شود. نفوذ کشورهایی مانند ایران، عربستان سعودی و ترکیه بر این کشورهای مسلمان نشین و 20 میلیون مسلمان ساکن چین در پکن از بین نمی رود.فراتر از اقتصاد، کشورهای خاورمیانه در تلاش پکن برای تقویت جنوب جهانی به عنوان وزنه تعادلی در برابر شبکه اتحاد ایالات متحده و پیشبرد چشم انداز خود از نظم جهانی چندقطبی - که در آن چین وابسته به نهادهای تحت سلطه غرب نیست، محوری شده اند. همه این واقعیت‌ها بر محاسبات پکن تأثیر می‌گذارندپکن به تعامل محتاطانه با منطقه ادامه خواهد داد و از فرصت های کم خطر برای تضعیف ایالات متحده و متحدانش استقبال خواهد کرد. در عین حال، چین از درگیر شدن در اقداماتی که می تواند به روابط این کشور با بازیگران محلی آسیب برساند، یا اقداماتی که خطر درگیر شدن چین در درگیری های پرآشوب منطقه را دارند، اجتناب خواهد کرد. این امر به ویژه در مورد مسائلی که تهدید کمی برای منافع اصلی چین هستند، صادق است.